KURDPLAT

 

بڵێسە جبار فەرمان

-

دیموكراسیەت رێ و شێوازێكە لە شێوازەكانی حوكمڕانی، بە مانا تەقلیدیەكەی بەواتای حوكمڕانی گەل.لە سیستێمی دیمۆكراسی دا لە رێگای هەڵبژاردنەوە حوكمڕان هەڵدەبژێردرێت. بەمانایەكی تر دیموكراسیەت واتا حوكمی زۆرینە، ئەو لایەنەی زۆرترینی دەنگەكانی گەل و متمانەی هاونیشتیمانیان بۆ خۆی مسۆگەر دەكات، حوكم دەگرێتە دەست.لە سیستێمی دیمۆكراسی دا چەند دەسەڵاتێكی جیاواز بوونی هەیە كە ئەركەكانیان و جیاوازی دەسەڵاتیان بە گوێرەی دەستور و لە چوارچێوە یاسادا رێك دەخرێت.لە دەستوری هەمیشەیی عێراق دا لە مادەی ٤٧ دا هاتووە كە دەسەڵاتی فیدراڵی بەسەر سێ دەسەڵات دا دابەش دەبێت كەئەوانیش، دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەریین.زۆرێك لەو بڕوایەدان كە هاوسەنگی دەسەڵات لەنێو ئەم سێ دەسەڵاتەدا نیەو ئەنجومەنی نوێنەران زۆرترین دەسەڵاتی پێ دراوە.ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەران دەتوانێت پرسیار ئاراستەی سەرۆك وەزیران بكات، بەلایەنی كەمەوە بیست و پێنج ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران دەتوانن تەوەرێكی گشتی بخەنەڕوو بۆ گفتوگۆكردن بەمەبەستی ڕوونكردنەوەی سیاسەت و ئەدای ئەنجومەنی وەزیران یان یەكێك لە وەزارەتەكان.

ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەران، بە ڕەزامەندی ٥٢ ئەندام، دەتوانێت لێپێچینەوە ئاراستەی سەرۆكوەزیران یان وەزیرەكان بكات، گەر وەڵامەكان جێگای بڕوا نەبوون ئەوا دەتوانرێت متمانە لە وەزیرێك بسەنێتەوە، بە زۆرینەی رەها، لە بەرواری لێسەندنەوەی متمانە بە دەستلەكاركێشاوە هەژمار دەكرێت. ئەنجوومەنی نوێنەران بڕیار دەدات بە زۆرینەی رەهای ژمارەی ئەندامانی متمانە لە سەرۆكی حكومەت وەربگرێتەوە. بەڵام لە بەرانبەر ئەم دەسەڵاتانەدا ئەنجومەنی وەزیران دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی نییە، مەگەر لە تەنگژەیەكی نیشتمانی گەورەدا بە هەماهەنگی و پێكەوە لەگەڵ سەرۆك كۆمار دەتوانن داوایەكی لەو جۆرە ئاراستەی پەرلەمان بكەن لەوەشدا پەرلەمان خۆی خاوەنی دوا بڕیار دەبێت لەهەڵوەشانەوەی خۆی یان مانەوەی.ئەم ناهاوسەنگەیە هۆكاری ئەوەیە كە زۆرێك لەگەڵ هەمواركردنەوەی دەستورو گۆڕینی سیستێمی حكومرانین لە عێراق دا، هەوڵەكان بە ئاراستەی كەمكردنەوەی دەسەڵاتی پەرلەمان و گۆڕینی شێوازی حوكمڕانی وڵاتە لە پەرلەمانیەوە بۆ سەرۆكایەتی.ئەوەی ئێستا لە خۆپیشاندانەكاندا دەبینرێت بەتاڵكردنەوەی پێگەو سەنگی پەرلەمانە،گومان لەوەدا نیە پەرلەمانیش خۆی یەكێكە لە هۆكارەكانی بێ سەنگ بوونی خۆی راستە بەبەراورد بە پەرلەمانی وڵاتانی دەوروبەر جوڵەی هەبوەو لێپێچینەوەی كردوە رۆڵی بە رێژەیی هەبوە، بەڵام تێوەگلانی خودی پەرلەمان بەگەندەڵی حكومەت بەسە بۆ ئەوەی بوترێ پەرلەمان خۆی خۆی بێ سەنگ و ئەرزش كرد.ڕاستە كە بەدەر لە هەڵبژاردن چەمكێكی تری سیستێمی دیموكراسی بریتیە لە ئازادی ڕا دەڕبرین و مافی خۆپیشاندان و دەڕبرینی ناڕەزایی، دەڕبرینی ناڕەزایی چەندەها شێوەی هەیە كە خۆی لە خۆپیشاندان و گردبوونەوەو واژوو كۆكردنەوەو رێپێوان دا دەبینێتەوە.هەریەك لەم شێوازانە لە چوارچێوەی یاسادا رێكخراون، گەیاندنی ناڕەزایی بەهەر شێوازێك لەو شێوازانەی سەرەوە پەیرەوكردنی ماف و ئەركە لە سیستێمی دیمۆكراسیدا، بەڵام ئەو خۆپیشاندانانەی ئەم دواییەی عێراق تەنها بۆ دەڕبرینی نارەزایەتی نیە، بەڵكو بۆ گەیاندنی پەیامی سیاسی و هێز و چاوسوركردنەوەیە لە لایەكەوە و بڕوانەبوونە بە دەستورو هەیبەتی پەرلەمان.

خۆپیشاندەرەان بە هەموو شێوەیەك هەوڵی سوككردنی دامەزراوەی پەلەمانیان داوە، وەك بینرا پەرلەمان كرایە شوێنی بەخێوكردنی ئاژاڵ و شۆردنی خلوبەرگی پیس، ئەوەی بینرا بە سودوەرگرتن لە دیمۆكراسیەت كرا بۆ لەباربردنی دیموكراسیەت.ئەو دروشمانەی لەبەردەم پەرلەمان و لەناو پەرلەمان دەوترانەوە دروشمی تایفی بوون بانگەشەكردن بۆ تایفیەت لە دەستوری عیراقدا تاوانە، كەواتە ئەوانەی دروشمی تایفی بەرز دەكەنەوە جادەو شوێنە گشتیەكان دەگرن بە شێوازی ناقانونی دەیانەوێت داخوازیە سیاسیەكانیان بەدەست بهێنن.نمونەی لەو شێوەیە لە مێژودا زۆرن و دەركەوتووترینیان هاتنە سەرحوكمی هیتلەر بوو لە رێگا هەڵبژاردن و پەرلەمانەوەو، دواتر هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانیش هەر لە ڕێگای خودی پەرلەمانەوە، دواتر ناونانی خۆی وەك سەرۆك. بەپێی ئەزموون ئەو وڵاتانەی لەسەر بنەمای بانگەشەی رووكەشانەی دیموكراسی بەرەو تاكڕویی و دیكتاتۆریەت رۆیشتون، لەسەرەتادا هەوڵیان داوە پەرلەمان بەتاڵ بكەنەوە لە قورسایی قانونی، هەوڵیانداوە پرۆسەی هەڵبژرادن بێ مانا بكەن بۆ ئەوەی بڕوا بەخەڵكی بهێنن و بڵێن ئەوە پەرلەمان و هەڵبژاردنمان تاقی كردەوە سودی نەبوو، ئێستا نۆرەی فۆرمی دەستی ئاسنینە!. بۆ ئەم كارەش پەنا دەبەن بۆ تەعدیلی دەستورو گۆڕینی سیستێمی پەرلەمانی بۆ سەرۆكایەتی.

پلاتفۆڕمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان، پڕۆژەیەکی مەدەنی قازانج نەویستی ئامانجدارە، گرنگی بە پرسە نیشتمانییەکان دەدات، لە بەرواری ٧/١١/٢٠٢٠ ڕاگەیەنرا

پلاتفۆڕمەکە لە چوار بۆردی سەرەکی پێکدێت، کە ئەوانیش بۆردەکانی( بۆردی ڕاپرسی و توێژینەوەی ستراتیجی، بۆردی کلتور و کۆمەڵگە، بۆردی پەرەپێدان و ڕاهێنان، بۆردیچالاکیە مەدەنیەکان)

# ڕاگەیاندنی پلاتفۆڕمی کوردستان بۆ پرسە نیشتمانییەکان لە ٧-١١-٢٠٢٠، بە ئامادەبوونی سەرپەرشتیار و بەڕێوبەر و ئەندامانی ئەنجومەنی کارگێڕی و بەرپرسی بۆردەکانی پلاتفۆڕم لە شارە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستانەوە و ژمارەیەك لە چالاکوان و کەسایەتی سیاسی و مامۆستایانی زانکۆ و بەرپرسانی حکومی و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی لە شاری سلێمانی ڕاگەیەنرا

# پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم و بەغداد گرفت و چارەسەر وەك کۆنفرانسێکی تایبەت بەو پرسە لە بەرواری ٦/٢/٢٠٢١ بە ئامادەبوونی بەرپرسانی باڵای هیزە سیاسیەکان و پەرلەمانتارانی عێراق و شارەزایان بە ڕێوە چوو، کە تیایدا ڕاپرسیەکەی تایبەتی بۆردی توێژینەوەی ستراتیجی خرایە ڕوو، پاشان گفتووگۆ لەسەر ئاستەنگ و چارەسەریەکانی پەیوەندیەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی مەرکەزی بەغداد کرا

# کۆنفرانسی پرسی دیموکراسی وهەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، لە بەرواری ١١/٩/٢٠٢١ ئەنجامدرا، کە تیایدا ڕاپرسیەکی تایبەت بە پرسی گۆڕانکاری و یاسای نوێی هەڵبژاردن و متمانەی تاك خرایە ڕوو، بە ئامادە بوونی شارەزایان و نوینەرانی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و بەرپرسانی حیزبی و ئەندامانی پەرلەمانی عێراق گفتووگۆی پێویست سەبارەت بە پرسەکانی کۆنفرنس ئەنجامدرا

# دیاری پەروەردەیی(کۆرۆنا، لێکەوتە و چارەسەر) لە بەرواری ١٣/١١/٢٠٢١ لە شاری سلێمانی ئەنجامدرا، لەم دیدارەدا چوار توێژینەوە و ڕاپرسیەکی تایبەت بە کەرتی پەروەردە خرایە روو، توێژینەوەکان تایبەتبوون بە لێکەوتەکانی کۆرۆنا لەسەر کەرتی پەروەردە و چۆنیەتی چارەسەرکردنی گرفتەکان و کەمکردنەوەی کاریگەریە نەرێنیەکان لەسەر کەرتەکە خرایە ڕوو، بە بەشداری بەرپرسانی وەزارەتی پەروەردە و شارەزایانی پەروەردەیی گفتووگۆی پێویست لەبارەی توێژینەوەکان و ئەنجامی ڕاپرسیەکە ئەنجامدارا

جێگری وەزیری ژێرخانی ئابوری ئۆکرانیا رایگەیاند، ئۆکرانیا لە مانگی داهاتوودا دەتوانێت سێ ملیۆن تەن دانەوێڵە هەناردەی جیهان بکات و رەنگە لە داهاتوودا بتوانێت مانگانە چوار ملیۆن تەن لە بەندەرەکانەوە هەناردە بکات.

یوری ڤاسکۆڤ جێگری وەزیری ژێرخانی ئابوری ئۆکرانیا لەبارەی توانای وڵاتەکەی بۆ هەناردەکردنی دانەوێڵە رایگەیاند، ئۆکرانیا لە مانگی نۆدا دەتوانێت سێ ملیۆن تەن دانەوێڵە هەناردەی جیهان بکات.

ئاماژەی بەوەشدا رەنگە لە داهاتوودا ئۆکرانیا بتوانێت مانگانە چوار ملیۆن تەن دانەوێڵە لە بەندەرەکانەوە هەناردەی بازاڕەکانی جیهان بکات.

ئاماژەی بەوەشکرد، ئۆکرانیا داواکاری بۆ ٣٠ کەشتی دیکە وەرگرتووە کە لە دوو هەفتەی داهاتوودا دێن بۆ ئۆکرانیا بۆ هەناردەکردنی دانەوێڵە.

هاوکات، وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە تویتەر بڵاویکردەوە پێنج کەشتی گواستنەوەی دانەوێڵە کەناراوەکانی ئۆکرانیایان جێهێشتووە.

ئەمەش دوای ئەوەدێت، روسیا و ئۆکرانیا واژۆیان لەسەر رێککەوتننامەی هەناردەکردنی دانەوێڵە کردووە و بەپێی ئەو رێککەوتنامەیە روسیا دەبێت رێگا بدات دانەوێڵە لە بەندەرەکانی ئۆکرانیاوە بەرەو بازاڕەکانی جیهان هەناردە بکرێت.

لە دوای هێرشی رووسیا لە ٢٤ـی مانگی دووی ئەمساڵ و گەمارۆدانی لەنگەرەکانی دەریای رەشی ئۆکرانیا، هەناردەی دانەوێڵەی ئۆکرانیا کەمی کرد، بەڵام مانگی رابردوو سێ لەنگەری دەریای رەش کرایەوە.

دەزگای لوتکە لەبارەی ژێر ئاوکەوتنی یەختەکەی دەریای ئیجە ڕوونکردنەوەیەکی بڵاوکردەوە

دەقی ڕاگەیەندراوەکە:

ڕاگەیاندراوێک لە دەزگای لوتکەوە ......

ئەگەر چی لە زۆرێک لە دەزگاکانی ڕاگەیاندن هەواڵی ئەوە بڵاو کرایەوە کە گوایە هاوڵاتی عێراقی و هەرێمی کوردستان لە ڕووداوی ژێر ئاوکەوتنی ئەو یەختەی کە لە 10ی ئەم مانگە لە نزیک دورگەی کارپاتۆسی وڵاتی یونان نوقم بوو بێسەر و شوێن بوون و گیانیان لەدەست داوە،

دوای بەدوا داچونێکی ووردی نوێنەرانی دەزگای لوتکە لە وڵاتی یونان و وڵاتی تورکیا و بەردەوام لەسەر هێڵ بوون لەگەڵ سەفارەتی عێراقی لە وڵاتی یۆنان و تەواوی لایەنە پەیوەندیدارەکان لەحکومەتی یونان و تورکیا هیچ بەڵگەیەک نیە بۆ پشت ڕاستکردنەوەی ئەو هەواڵانە کە بڵێت کۆچبەرانی عێراقی و هەرێمی کوردستان لەو یەختەداهەبووە، 

واتا تائێستا بەهیچ شێوەیەک نە لە کۆچبەرە بێسەروشوێن بووەکان و نە لەکۆچبەرە ڕزگار بووەکان هیچ هاوڵاتیەکی عێراقی و کورد تۆمار نەکراوە ، وەک دەزگای لوتکە تەواوی ئەو هەواڵانە ڕەت دەکەینەوە و بەردەوام دەبین لە بەدوا داچونەکانمان ...

ئاری جەلال سەرۆکی دەزگای لوتکە: ئەگەرچی ژێر ئاو کەوتنی یەخت و بێسەر و شوێن بوونی کۆچبەر لە هەر سوچێکی جیهان هەۆاڵێکی دڵ تەزێن و ناخۆشە، 

بەڵام بەخۆشحاڵیەوا دوای بەدواداچونی نوێنەرەکانمان لە وڵاتی یۆنان و تورکیا پێیان ڕایاگەیاند کە هیچ هاوڵاتیەکی عێراقی و کورد لەم ڕوداوی ۱۰/٨/٢٠٢٢ تۆمار نەکراوە ،

ئەو خێزانە بەڕێزانە کە لە پێناو بیستنی هەواڵێکی ڕۆڵەکانیان بەپەرۆشن پیان ڕادەگەیەنین کە هیچ کوردێک تۆمار نەکراوە لەو ڕووداوەدا،

نوێنەرانی دەزگای لوتکە ڕایدەگەێنن هەر کۆچبەرێک کە بە ڕێگا نایاساییەکانی (دەریای و وشکانی)کە کۆچ دەکەن و لەلایەن پۆلیسی سەر سنوری کەناراوەکان کە دەستگیر دەکرێن، بۆ ماوەی چەند ڕۆژێک کەرەنتینە دەکرێن و زۆر کات ڕێگەیان پێنادەن کە ئامێرکانی پەیوەندی بەکار بهێنن.

 

رێکخراوی هاوپەیمانیی باکووری ئەتڵەسی ناسراو بە ناتۆ رایگەیاند، دەبێت بەزووترین کات پشکنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی رێگەیان پێبدرێت سەردانی وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا لە باشووری رۆژھەڵاتی ئۆکراینا بکەن و لەنزیکەوە رەوشی وێستگەکە ببینن.

رۆژی چوارشەممە، 17ی ئابی 2022، یانس ستۆڵتینبێرگ، سکرتێری گشتیی رێکخراوی ناتۆ، لە کۆنگریەکی رۆژنامەڤانیدا هۆشداریدا لەوەی کە لەو کاتەوەی ئەو وێستگە ئەتۆمییە کەوتووەتە ژێر کۆنتڕۆڵی سەربازانی رووسیا، مەترسییەکی گەورە لەسەر وێستگەکە هەیە و ئەگەری روودانی تەقینەوەی ئەتۆمیشی زیاتر کردووە.

هەربۆیە، سکرتێری ناتۆ داوای کرد پشکنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم بەزووترین کات رێگەیان پێبدرێت سەردانی وێستگەکە بکەن و کار بکەن بۆ کشانەوەی سەرجەم هێزەکانی رووسیا لەنێو وێستگەکە.

وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا، کە گەورەترین وێستگەی ئەتۆمییە لە ئەوروپا لە شەش کورەی ئەتۆمی پێکدێت؛ هەر وێستگەیەکی هەزار مێگاوات کارەبا بەرهەمدەهێنێت. لە سەرەتایی جەنگی ئۆکرایناوە 24ی شوباتی 2022، رووسیا و ئۆکراینا یەکتریان تۆمەتبار کردووە بەوەی هێرشیان کردووەتە ناوچەکانی نزیک وێستگەکە و چەند جارێکیش بە مووشەک کۆگەی وێستگەکە کراوەتە ئامانج و پسپۆڕانیش هۆشدارییان لە ئەگەری روودانی کارەساتی گەورە داوە ئەگەر وێستگەکە نەپارێزرێت.

بڕیاریشە رۆژی پێنجشەممە، 18ی ئاب، ئەنتۆنیۆ گۆتێرێز، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە شاری لڤیڤی ئۆکراینی لەگەڵ هەریەک لە ڤۆلۆدێمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراینا و رەجەب تەیب ئەردۆغان کۆدەبێتەوە و پرسی ئاسایشی وێستگەی ئەتۆمی زاپۆریژیا پرسی سەرەکی ئەو کۆبوونەوە سێقۆڵییە دەبێت.

لە سەرەتای ئەو هەفتەیەش، بۆ یەکەمجار لە دوای هێرشەکانی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا، هێرشی ئینتەرنێتی کرایە سەر ماڵپەڕی فەرمی وێستگەکە و بەمەش ترس لای کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دروستبوو بەوەی رەنگە هێرشی سەربازی بکرێتە سەر وێستگەکە.

باڵیۆزی هیندستان لە عێراق بڕی ئەو نەوتەی ئاشکراکرد کە وڵاتەکەی لە عێراقەوە هاوردەی کردووە و دەڵێت "٤٠٪ی نەوتی عێراقی هاردە دەکەین."

براشانت بیسای باڵیۆزی هیندستان لە عێراق لە میانەی کۆنگرەیەکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند کە "هینداستان ٪٤٠ی نەوتی عێراقی هاوردە دەکات و پەیوەندی نێوان گەلی عێراق و گەلی هیند لەئاستێکی بەرزی جیهانیدایە".

هاوکات باسی لەوەشکردووە،"باڵیۆزخانەی هیندستان لە بەغدا رۆژانە ٣٥٠ ڤیزای نەخۆشی و وەرگرتنی چارەسەر و خوێندن و بازرگانی دەدات بە هاوڵاتیانی عێراقی.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، ئاسانکاری دەکەن بۆ ئەو نەخۆشانەی بەساڵداچوون لە تەواوی پاریزگاکانی دیکەی عێراق کە سەردانیان دەکەن.