KURDPLAT

بەگوێرەی راپرسییەکی نافەرمی، دوای دیبەیتەکەیان، هاریس 45%ی دەنگەکان و ترەمپیش 39%ی بەدەستهێناوە. هەروەها 22%ی بینەران رایانگەیاندووە کە هیچکامیان نەیانتوانیوە پلانێکی باش بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی وڵات بخەنەڕوو.

رۆژی چوارشەممە 11-09-2024 کەناڵی CNNی ئەمریکی و نزیک لە پارتی دیموکرات، لەدوای دیبەیتی سەرۆکایەتیی نێوان کامالا هاریس و دۆناڵد ترەمپ راپرسییەکی کرد.

لە راپرسییەکەدا بۆچوونی ئەو کەسانە وەرگیراوە کە راستەوخۆ بینەری دیبەیتەکە بوون. لە راپرسییەکە کە دەزگای SSRSی ئەمریکی زانیارییەکانی کۆکردووەتەوە، دەردەکەوێت، "45%ی بینەران هاریسیان پێ باش بووە و 39%یش ئاستی ترەمپیان لەلا پەسند بووە."

هەر لە راپرسییە نافەرمییەکەدا هاتووە، 54%ی ئەوانەی بۆچوونیان وەرگیراوە، رایانگەیاندووە، "کەمێک" متمانەیان بە ترەمپ و هاریس هەیە بۆئەوەی وڵاتەکە بەڕێوەببەن. هەروەها، 36%ی بینەران گوتوویانە، "زۆر" متمانەیان بە ترەمپ و 32%یش گوتوویانە "زۆر" متمانەیان بە هاریسە.

هەرچی لەبارەی "پێشنیازکردنی پلانێک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی ئەمریکا"یە، 42% دەنگیان بە هاریس دا و 33%یش رایانگەیاند، ترەمپ پلانی باشتری باسکردووە، لە کاتێکدا 22% رایانگەیاند کە "هیچکام لە بەربژێرەکان" پلانێکی باشیان نەخستووەتەڕوو.

وەزیری وزەی تورکیا دەڵێت، ئەوان ئامادەن بۆ هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان، بەڵام ناکۆکییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا بەردەوامن.

ئاڵپ ئارسڵان بایراکتار، وەزیری وزە و سەرچاوە سرووشتییەکانی تورکیا بە ئاژانسی ئەنادۆڵوی راگەیاندووە، دەتوانن رۆژانە ملیۆنێک و 500 هەزار بەرمیل نەوت لە عێراقەوە هاوردە بکەن و هیچ بەربەستێک بۆ ئەوە لەبەردەمیاندا نییە.

بایراکتار دەڵێت، ناکۆکییەکانی هەولێر و بەغدا هۆکارن بەوەی تائێستا یەک بەرمیل نەوتیش هەناردە نەکراوە.

بە گوتەی بایراکتار، ئەوان ئامادەن بۆ بەشداریکردن لە چارەسەری کێشەکان، بەڵام دەبێت عێراق و هەرێمی کوردستان ئیرادەی جیدییان هەبێت بۆ هەناردەکردنەوەی نەوت.

پێشتر چەندین جاری دیکە تورکیا لە رێگەی وەزیری وزەوە ئامادەیی خۆی و چاککردنەوەی بۆریی نەوتی عێراق-تورکیای راگەیاندووە بۆ هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە بۆ بازاڕەکانی جیهان.

لە 25ـی ئاداری 2023ـەوە بەهۆی بڕیاری دەستەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە پاریس لەسەر سکاڵای بەغدا، هەناردەکردنی نزیکەی 400 هەزار بەرمیل نەوتی هەرێمی کوردستان راگیراوە.

تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت ئێستا بەربەستی سەرەکیی بەردەم هەناردەکردنەوەیەتی. کۆمپانیا نەوتییەکان لە هەرێمی کوردستان دەڵێن، تێچووی بەرهەمهێنانی بەرمیلێک نەوت لەسەریان 20 دۆلارە، بەڵام بەغدا دەڵێت تێچووی بەرهەمهێنان 8 دۆلارە هاوشێوەی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی فیدراڵ.

دووشەممە 09-09-2024، باسم محەممەد، بریکاری وەزارەتی نەوتی عێراق بە رووداوی گوت، بەمنزیکانە لەسەر دۆسیەی نەوت لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەگەنە "لێکتێگەیشتن و دۆسییەکە دادەخرێت".

رۆژی 31-08-2024، مایڵز کاگینز، گوتەبێژی کۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی کوردستان (ئەپیکور) بە رووداوی راگەیاند، تاوەکو ئێستا هیچ رێککەوتنێک بۆ دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان نییە، کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی بەرهەمهێنانی نەوت چاوەڕێی "پێشنیاز" و رۆڵی "سەرکردایەتی"ـی بەغدا دەکەن بۆ ئەوەی کێشەکە چارەسەر بکرێت.

نەتەوە یەکگرتووەکان لە راپۆرتێکدا ئاماژە بەوە دەکات کە دوای جەنگ، قەبارەی ئابووریی غەززە بۆ کەمتر لە شەش یەکی قەبارەی پێشووی بچووک بووەتەوە و 201 هەزار کەس کارەکانیان لەدەستداوە، لە کەرتی رۆژئاواش بێکاری سێ هێندە بووە.

رۆژی پێنجشەممە، 12-09-2024، کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ بازرگانی و بەرەوپێشچوون (UNCTAD) راپۆرتێکی لەسەر رەوشی ئابووریی غەززە بڵاوکردەوە، تێیدا هاتووە: "ئابووریی غەززە رووخاوە و گوشارێکی زۆریش لەسەر کەرتی رۆژئاوا هەیە."

پێدرۆ مانوێل مۆرێنۆ، جێگری سکرتێری گشتیی UNCTAD رایگەیاند: "راپۆرتەکەمان داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات رێگە لە زیاتر تێکشکانی ئابووریی غەززە بگرن، مامەڵە لەگەڵ قەیرانە مرۆییەکان بکەن و رێگەی فەراهەمکردنی ئاشتی دابڕێژن."

بەگوێرەی راپۆرتەکە، تێکڕای بەرهەمی ناوخۆی غەززە لە کۆتایی ساڵی 2023 نزیکەی 81٪ دابەزی، ئەمەش کەمترە لە شەش یەکی قەبارەی ئابووریی کەرتەکە لە 2022. ئەم دابەزینە کاریگەریی خستووەتە سەر 96٪ـی کشتوکاڵ و 82٪ـی بارزگانی و کۆمپانیاکانی کەرتەکە. لەوکاتەوەی جەنگ دەستیپێکردووە دوو لەسەر سێی هەلی کارەکان کە یەکسانە بە 201 هەزار کار لەنێوچوون. ئێستا ئاستی بێکاری لە غەززە 67٪ـە.

هەر بەگوێرەی راپۆرتەکە لەگەڵ دەستپێکی جەنگ، تێکڕای بەرهەمی ناوخۆی کەرتی رۆژئاوا 19٪ دابەزی و نزیکەی 300 هەزار کەس کارەکانیان لەدەستدا.

ئاستی بێکاری لە کەرتی رۆژئاوا لە 12.9٪ بۆ 32٪ بەرزبووەوە. 96٪ـی بارزگانییەکانی ئەو کەرتە رایانگەیاندووە کە چالاکی و فرۆشیان کەمی کردووە. 42.1٪ـی بارزگانییەکان ستافیان کەمکردووەتەوە و لەنێوچوونی کار بووەتە هۆی ئەوەی کەرتەکە رۆژانە 25.5 ملیۆن دۆلار لەدەستبدات.

هەژاری کێشەیەکی دیکەی کەرتەکەیە کە تەنگی بە دانیشتووانەکەی هەڵچنیوە. لە راپۆرتەکە هاتووە، لە ساڵی 2022 نزیکەی سێیەکی خەڵکی فەلەستین کە یەکسانە بە 1.84 ملیۆن کەس، ئاسایشی خۆراکییان نەبوو، هەروەها 31.1٪ـی خەڵک هەژار بوون. پێش جەنگ، 80٪ـی دانیشتووانی غەززە پشتیان بە هاوکارییە نێودەوڵەتییەکان دەبەست. ئێستا و لە دوای جەنگ، "نزیکەی هەموو خەڵکی غەززە هەژارن و ئاسایشی خۆراکییان نییە."

-

لە یەکەم گەشتیدا بۆ دەرەوەی وڵات سەرۆك کۆماری ئێران دکتۆر مەسعود پزیشکیان، سەردانی شاری سلێمانی کرد، لە کاتێکدا هیچ تایبەتمەندیەکی پرۆتۆکۆڵی نیە کە سەرۆکی وڵاتێك سەردانی شارێك بکات بەبێ بوونی هیچ جۆرە هاوتاییەك یان بۆنەیەك یان کۆڕبەندێك کە تایبەتمەندی بداتە سەردانەکە، وەك چۆن بۆ بەشداری کۆڕ بەندێك ذەچێتە بەسرە و نەجەف و کەربەلاش بوعدێکی مەزهەبی هەیە.

ئەمە یەکەم جار نیە دەوڵەتی ئێران مامەڵەیەك دەکات کە هیچ وڵاتێکیتر لەگەڵ هەرێم ئەو مامەڵەیە ناکات، گەر سەرنجی ڕابردوویەکی نزیك بدەین دەبینین وەزیری خارجی ئێران هاتە هەولێر و ڕاستەوخۆ دوای ئەوە سەردانی سلێمانی کرد، بە هەمان شێوە محمد قادر قالیبافی سەرۆکی پەرلەمانی ئێران دوای هەولێر ڕاستەوخۆ هاتە سلێمانی و سەرۆك کۆماریش هەر وایکرد، لە لایەکی تریشەوە یەكەم وڵاتە لە هەرێمی کوردستان دوو قونسولیەی هەبێ یەکێك لە هەولێر و یەکێك لە سلێمانی.

یەکەم پەیامیان پشتیوانی یەکێتی و ڕۆڵ پێدانیەتی لە پێناو پەراوێز نەکەوتندا، دووەم پەیام و گرنگترینیان ئەوەیە کە ئێران بە شێوازێکی فەرمی وەك دوو زۆن مامەڵە لەگەڵ هەرێمدا دەکات نەك حکومەتی هەرێم، واتە ئێرانیەکان بە فەرمی مامەڵەیان لەگەڵ دوو حیزب و دوو زۆنە، ئەمەش تەنها تێڕوانین نیە بەڵکو کردارە، هەندێك جار لە پێناو یەکێکیاندا فشار دەخەنە سەر ئەویتریان و ڕاستریش بڵێین ئێران چەندینجار یەکێتی لە کەوتنی تەواوەتی پاراستوە لە کێشە نێوخۆییەکان و دەرەکیەکانیشدا، بەتایبەت ماڵی تاڵەبانی هێڵی سور بوە بۆ ئێرانیەکان و ئەم هێڵە سورە لە باوکەوە بۆ کوڕ گواستراوەتەوە.

بۆیە ئێران تاکە وڵاتی دنیایە هەولێر و سلێمانی وەك یەك دەبینێت و مامەڵەیان لەگەڵ دەکات، لە تەواوی دیدارە فەرمیەکاندا سەردانی هەردوو شار دەکات و دوو قونسولیەشی لە هەردووکیاندا هەیە و سلێمانی وەك پایتەختی زۆنی سەوز و هەولێریش بۆ زۆنی زەرد، بۆیە سەردانی پزیشکیانیش پابەندبونی بوو بەو سیاسەت و تێڕوانینەوە کە ئێران بۆ هەرێم هەیەتی .

مه‌سعود پزیشكیان، سه‌رۆك كۆماری ئێران له‌ هه‌ولێره‌وه‌ رایگه‌یاند، ده‌بێت كه‌ڵك له‌ په‌یوه‌ندی دۆستانه‌ له‌گه‌ڵ هه‌رێمی كوردستان وه‌ربگرن و به‌ره‌و پێشه‌وه‌ی به‌رن، نێچیرڤان بارزانی سه‌ردانه‌كه‌ی پزیشكیانی بۆ هه‌ولێر به‌ مێژویی ناوبرد و وتی، "ئێران هه‌میشه‌ له‌ پشتمان بوه‌".

مه‌سعود پزیشكیان له‌دوای كۆبونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان، له‌ لێدوانێكدا به‌ زمانی فارسی بۆ میدیای وڵاته‌كه‌ی، رایگه‌یاند، "سوپاسی میوانداری نێچیرڤان بارزانی ده‌كه‌م، روانگه‌ی ئێمه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پێكه‌وه‌ روانگه‌یه‌كی هاوبه‌شمان هه‌یه‌، ئه‌وه‌ راستییه‌كه‌ كه‌ ئێران و ئه‌م ناوچه‌یه‌ په‌یوه‌ست به‌ زۆر له‌ بابه‌ته‌كان كه‌ كێشه‌ دروستده‌بو پێكه‌وه‌ بون و هاوڕێی یه‌ك بون، له‌كاتێكدا كه‌ ئاشتی دروستبوه‌ پێویسته‌ كه‌ڵك وه‌ربگرین له‌و په‌یوه‌ندیه‌ دۆستانه‌ی كه‌ هه‌یه‌ له‌ڕوی كه‌لتوری، ئابوری، ئه‌منیییه‌وه‌، ده‌توانین یارمه‌تی یه‌كتر بده‌ین و پێكه‌وه‌ كاربكه‌ین".

په‌یامی مرۆڤایه‌تی و په‌یامبه‌ره‌كان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ده‌بێت مرۆڤه‌كان جیاوازی له‌ نێوانیان نه‌كرێتئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، له‌ كۆبونه‌وه‌ی ئه‌مڕۆدا باسی ئه‌وه‌كرا كه‌ په‌یامی مرۆڤایه‌تی و په‌یامبه‌ره‌كان ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ده‌بێت مرۆڤه‌كان جیاوازی له‌ نێوانیان نه‌كرێت، عه‌ره‌ب و عه‌جه‌م بونی نییه‌، جیاوازی له‌نێوان نێوان كورد، تورك، عه‌ره‌ب و فارس نییه‌، ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ باشترن ئه‌و كه‌سانه‌ن كه‌ توانایان باشتره‌، "باشی له‌ ته‌قواو چاكه‌یه‌".

دواتر نێچیرڤان بارزانی له‌ لێدوانێكدا بۆ میدیاكانی ئێران، وتی، "ئێمه‌ له‌گه‌ڵ ئێران په‌یوه‌ندیه‌كی مێژوییه‌مان هه‌یه‌ سه‌ردانی سه‌رۆك كۆماری ئێران یه‌كه‌مین سه‌ردانه‌ بۆ هه‌ولێر و بۆ ئێمه‌ رۆژێكی مێژوییه‌، له‌باره‌ی چه‌ند پرسێك به‌ تایبه‌تی پرسه‌ ئه‌منییه‌كان قسه‌مان كرد وجه‌ختمان كرده‌وه‌ له‌وه‌ كه‌ خاكی هه‌رێمی كوردستان بۆ هێرشكردنه‌ سه‌ر ئێران به‌كارناهێنرێت".

میشه‌ له‌كاته‌ سه‌خته‌كاندا كۆماری ئیسلامیمان له‌ پشتی خۆمان بینیوه‌

وتیشی، "سه‌ردانه‌كه‌ی سه‌رۆك پزیشكیان مێژوییه‌، ئێمه‌ هه‌میشه‌ له‌كاته‌ سه‌خته‌كاندا كۆماری ئیسلامیمان له‌ پشتی خۆمان بینیوه‌، هاتنی سه‌رۆك كۆمار بۆ هه‌ولێر به‌ڕۆژێكی مێژویی ده‌بینین".

سەرۆککۆماری ئێران دەڵێت، ''دەکرێ پەیوەندییە خزمایەتییەکانی دانیشتووانی سەر سنوور لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەکان بەکاربهێنرێن''، گوتیشی، ''ئێمە لە هەردوو لای سنوور کورد (کوردنشین)مان هەیە، هەموومان وەکو یەکدین، تەنیا یەک هێڵیان کێشاوە کە لە یەکدی جیایان بکەنەوە".

ئەمڕۆ چوارشەممە 11-09-2024، مەسعود پزیشکیان، سەرۆککۆماری ئێران لە گفتوگۆیەکدا لەگەڵ پەیامنێری ماڵپەڕی ''دکتۆر پزیشکیان''، لەبارەی سەردانەکەی بۆ هەرێمی کوردستان رایگەیاند، ''ئێمە لە هەردوولای سنوور کوردنشینمان هەیە، هەموومان وەکو یەکدین، تەنیا یەک هێڵیان کێشاوە کە لە یەکدی جیایان بکەنەوە و شەڕ دروست بکەن. ئێمە نەک تەنیا شەڕمان نییە، بەڵکو پێکەوە لە پەیوەندیداین، بەلووچەکانی ئەملاش لەگەڵ بەلووچەکانی ئەولا لە پەیوەندیدان. ئێمە پێکەوە براین".

مەسعود پزیشکیان گوتی، ''لە نێوان ئێمە و دراوسێکانمان پەیوەندیی خزمایەتی هەیە و ناکرێ لەبەرچاو نەگیرێت، ئەمە دەرفەتێکە و دەکرێ بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەکان بەکاربهێنرێن، ئەوکات ژیانی خەڵکی ئێمە لە هەردوولای سنوور بەرەو باشی دەچێت".

پزیشکیان لە درێژەی قسەکانیدا گوتی، بە بەکارهێنانی دروستی دەرفەتەکان، ''ئابووری گەشە دەکات، هێزی کۆمەڵایەتی و سیاسی زیاتر دەبێت، ئەزموونەکان دەگوازرێنەوە و سیاسەتەکان هاوئاهەنگ دەبن، بەڵام بەداخەوە لەبری ئەوەی وەک دەرفەتێک بیانبینین، دەیانکەین بە هەڕەشە".

سەرۆککۆماری ئێران جەختی لەوە کردەوە، ''دەتوانین لە دەرفەتەکان کەڵک وەربگرین بۆ ئەوەی پەیوەندییەکی نزیکمان لەگەڵ هەموو وڵاتانی دراوسێ هەبێت، ئەم بابەتەش دەتوانێت کاریگەری لەسەر دۆخی خەڵکی هەردوو لای سنوور هەبێت".

بەیانیی ئەمڕۆ کاژێر 8:30، مەسعود پزیشکیان، سەرۆککۆماری ئێران بە سەردانێکی فەرمی گەیشتە بەغدا و لەلایەن محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراقەوە پێشوازیی لێکرا و بڕیارە سەردانەکەی بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان سێ رۆژ بخایێنێت.

چاوەڕێ دەکرێت، پزیشکیان سەرلەبەیانی سبەی پێنجشەممە سەردانی هەولێر بکات.

عێراق یەکەمین وڵاتە کە پزیشکیان دوای سوێندخواردنی وەکو سەرۆککۆمار لە 30ی تەممووزی ئەم ساڵ سەردانی دەکات، سەردانەکەشی دوای بانگهێشتێکی فەرمیی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق و نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بوو.