KURDPLAT

سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی رووسیا دەڵێت، کۆنترۆڵکردنی خاکی سووریا لە لایەن گرووپە چەکدارەکانەوە، "مایەی قبووڵکردن نییە."

گرووپە چەکدارەکان لە 27ـی تشرینی دوومەوە دەستیان بە هێرشێکی خێرا و کتوپڕ کرد بۆ سەر ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی حکومەتی بەشار ئەسەدی هاوپەیمانی رووسیا، تاوەکو ئێستا پارێزگەکانی حەلەب و حەمایان لە باکوور کۆنترۆڵکردووە و لە نێوەندی حومسیش لە نێوەڕاستی وڵاتەکە نزیکبوونەتەوە. هەروەها هێزە چەکدارە خۆجێییەکان، لە باشووری وڵاتەکەش دەستیان بەسەر پارێزگەکانی سوەیدا و دەرعادا گرتووە. سوپای سووریا لە دێرەزووریش کشایەوە و شەڕڤانانی کورد کۆنترۆڵیانکرد.

هێرشەکە لەکاتێکدا هات؛ کە دوو هاوپەیمانی سەرەکیی ئەسەد، مۆسکۆ و تاران، بە ململانێی دیکەوە سەرقاڵن.

رۆژی شەممە، لە کۆڕبەندی دەوحە، لاڤرۆڤ گوتی "بەردەوامین لە پشتیوانیکردنی سوپای سووریا بۆ بەرەنگاربوونەوەی رێکخراوە تیرۆرستییەکان."

لاڤرۆڤ هەروەها ئاماژەی بەوە کرد، "ئۆپۆزیسیۆنی سووریا بۆ مەرامی جیۆسیاسی بەکاردەهێنرێت".

وەزیری دەرەوەی رووسیا گوتیشی: "ئەوەی لە سووریا روودەدات، ئامانج لێی لەنێوبردنی ئەو دەستکەوتانەیە کە رووسیا لەو وڵاتە بەدەستیهێناون".

دوای کۆبوونەوەیەک لە دەوحە لەسەر داوای وڵاتەکەی لەگەڵ تورکیا و ئێران، لاڤرۆڤ داوایکرد دانوستاندنی نێوان حکومەت و ئۆپۆزیسیۆنی سووریا دەستپێبکات و بڕیارنامەی 2254ـی نەتەوە یەکگرتووەکان بە تەواوی جێبەجێبکرێت.

لاڤرۆڤ هەروەها باسی لەوە کرد، لەگەڵ هاوتا تورکی و ئێرانییەکانی لە کۆبوونەوەکەی دەوحە هاوڕابوون لەسەر پێویستیی "وەستاندنی دەستبەجێی شەڕ" لە سووریا.

دیپلۆماتەکە روونیشیکردەوە، مۆسکۆ لەگەڵ ئەنقەرە و تاران هەنگاو بۆ کەمکردنەوەی گرژییەکان لە سووریا دەنێت.

لەبارەی کشانەوەی کەشتییە جەنگییەکانی لە بەندەری سەربازیی تەرتووس، لاڤرۆڤ گوتی "ئەوە پەیوەندیی بە مانۆڕی سەربازی لە دەریای نێوەڕاستەوە هەیە."

کاتێدرالی نۆتردام ناوەندێکی گەورە و کاریگەری مێژووییە کە کەسانێکی وەک ناپلیۆن بۆناپارت تێیدا تاجی لەسەر نراوە و تەرمی ژەنەراڵ دۆگۆل تێیدا شوراوە و ئێستاش بڕیارە بە کردنەوەی دەرگاکانی، دووبارە مێژووی تێدا تۆمار بکرێتەوە.

ئەمڕۆ شەممە، 7ـی کانوونی یەکەمی 2024، سەرۆکی فەرەنسا بە بەشداریی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆک و سەرۆکوەزیرانی 50 وڵات و نزیکەی دوو هەزار میوانی تایبەت، کردنەوەی کاتێدرالی نۆتردام، بووکی رازاوەی پاریس و کۆڵەکەی سەرەکیی گەشتیاری فەرەنسا رادەگەیێنێت.

دوای پێنج ساڵ کاری بەردەوامی دەیان کۆمپانیا و سەتان شارەزا و کرێکار، نۆتردام رازاوە و بریسکەدارتر لە جاران دەردەکەوێت.

گینا کاربوت بەڕێوبەری کۆمپانیایەکی بەلجیکیە، 50 کرێکاری لە بەلجیکاوە هێناوە. بەشداربوون لە نۆژەنکردنەوەی دیوارەکان و سەقفی نۆتردام. گینا دەڵێ شانازی دەکەم بەشداربووم لە نۆژەنکردنەوەی نۆتردام.

گینا کاربوت، بەردسازە و دەڵێت: "وەکو بەشێک لە کارەکانمان، ئەم دوو خاڵەی پەرژینەکەی پشتمانمان چاک کردووەتەوە. لەوێشەوە لە بەشی سەرەوە، هەموو بەشی سەرەوەم چاککردووەتەوە. ئەوەی ئێمە دەیکەین چاککردنەوەی بەردەکانە. ناچار بووین کە گۆڕانکاری لە 220 مەتر سێجا بکەین و زۆر بە وردی کاری لەسەر بکەین. ئەم بەردانە پارچەیەکی زۆر جوانی تەلارسازین. ئەوەی لە کارەکە زۆر سەخت بوو، ئەوە بوو کاتێکی زۆر کەممان لەبەردەست بوو، لە ماوەی 18 مانگدا کارەکەمان تەواو کرد، دەبووایە بەشێکی زۆری ستافەکەمان بهێنینە سەر ئەم پڕۆژەیە. هەروەها پێویستیمان بە ستافێکی زۆر لێهاتوو بوو بۆ ئەوەی کارەکە زۆر بە لێهاتوویی بکەین."

ساڵی 1163 و لەسەر شێوەی تەلارسازیی گۆتیکی دەست بە دروستکردنی کاتێدرالی نۆتردام کرا و تەواوبوونی 182 ساڵی خایاند.

کاتێک 15.04.2019 نۆتردام سووتا، جیهان تووشی شۆک بوو؛ بێنژەما تیشۆ، ئەندازیاری سەلامەتی ئاگرە لە پەیمانگەی ئێنێریسی فەرەنسی و باسی ئەو سیستمەمان بۆ دەکات کە خۆی لە نۆتردام دیزاینی کردووە.

بێنژەما تیشۆ دەڵێت: "ئێستا نۆتردام شوێنێكی زۆر ئارامە. ئێمە کارامەترین سیستمی سەلامەتیمان هێناوە و سیستمی ئاگرکوژێنەوەی ئۆتۆماتیکیمان داناوە کە بە ئاو کاردەکات. هەربۆیە دەتوانم بڵێم هەموو ئاگرێک کە بکەوێتەوە، دەستبەجێ کۆنترۆڵ دەکرێت و هەرگیز ئەو ئاگرەی 2019ـەش نابینینەوە. ئاڵنگاریی زۆرمان بۆ دروست بوو، لەبەر ئەوەی بۆ ئەم جۆرە باڵەخانانە دەبێت سیستمێکی ئاگرکوژێنەوەت هەبێت کە نابێت بەدەرەوە بێت، ئەگەر بچیتە نێو کەنیسەکە هیچ شتێک نابینیت بەدەرەوە بێت. هەموو شتەکان کەم تا زۆر نادیارن، بەڵام زۆر بە جوانی دروستکراون، دەتوانم بڵێم کە ئەوە یەکێک بوو لە ئاڵنگارییە هەرە گەورەکان."

جگە لە پێگە ئایینییەکەی و ئەو رووداوە مێژووییانەی تێیدا روویانداوە، زیاتر لە 850 ساڵە زەنگەکانی خەڵکی پاریس و فەرەنسایان لە هەزاران رووداوی خۆش و تاڵ ئاگادارکردووەتەوە.

سیران مۆریس، دانیشتوویەکی پاریسە و دەڵێت: "زۆر دڵخۆشم کە ناوەوەی باڵەخانەکە و نۆژەنکردنەوەکانی دەبینم. حەز دەکەم دووبارە بچمە سەر باڵەخانەکە و سەیری پاریسی خۆشەویستمان بکەم، بەتایبەت ئەمڕۆ لەبەر ئەوەی کە زۆر درەوشاوە و جوانە. زۆر تایبەتە بچیت لە سەرەوە سەیری ئەو هەموو تەلارسازییە نایابانە بکەیت."

ماريا رومان دانیشتوویەکی دیکەی شارەکەیە و دەڵێت: "نۆتردام بەشێکی گرنگی مێژووە، لەبەر ئەوەی دەتوانی هەستی پێبکەیت کە پێش ئاگرەکە چۆن پارێزراو بووە و چەندە گرنگیی پێدراوە. تەنانەت ئێستاش کە نۆژەنکراوەتەوە و هەموو شتەکان زۆر بە جوانی کراون. هەربۆیە من زۆر خۆشحاڵم بەشداری لە کردنەوەی نۆتردام دەکەم و زۆر پەرۆشی کردنەوەیم."

جگە لە چەند پارچەیەک کە بۆ حەزرەتی عیسا دەگەڕێندرێتەوە، بوونی 2300 پەیکەری مێژوویی، دیواری هەڵکەندراو، شیشەی رەنگاوڕەنگ و ئاوێنە ناوازەکانی، ناو و ناوبانگێکی جیهانیان بەم شاکارە مێژووییە بەخشیوە.

زیاتر لە 840 ملیۆن یۆرۆ بۆ نۆژەنکردنەوەی کۆکرایەوە و ئێستا رازاوەتر لە جاران، لە پێشوازی ساڵانە زیاتر لە 12 ملیۆن گەشتیاری دایە.

نرخی بیتکۆین بۆ یەکەمجار لە مێژوودا 100 هەزار دۆلاری تێپەڕاند. گرەوی بازرگان و وەبەرهێنەرانی دراوە دیجیتاڵییەکان لەسەر پشتیوانییەکی سیاسی و رێکخراوەیی زیاتر لە ئیدارەی داهاتووی ترەمپ، بزوێنەری شەپۆلە بێوێنەکەی بەرزبوونەوەی بیتکۆینە.

5ـی تشرینی دووەمی ئەم ساڵ، هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ئەمریکا بەڕێوەچوو. ئەوکاتە یەک بیتکۆین بە نزیکەی 67 هەزار و 900 دۆلار بوو. ئێستا بە 103 هەزار دۆلارە. تەنیا لە دوای سەرکەوتنی ترەمپەوە، بەهاکەی زیاتر لە 35 هەزار دۆلار بەرزبووەتەوە.

هیچ کامێک لە پێنوێن، دراو، کانزا و پشکی کۆمپانیاکان هێندەی بازاڕی بیتکۆین بە خولی دووەمی دۆناڵد ترەمپ، شاگەشکە نەبوون.

ترەمپ هێندە بە ئاسانی پشتیوانیی لایەنگر و هەوادارانی دراوە دیجیتاڵییەکانی نەبردووەتەوە، بەڵکو لەو رێگەیەدا شەڕێکی گەورەی کردووە. ترەمپ و بیتکۆین چیڕۆکێکی سەرنجڕاکێشیان هەیە کە شایەنی خوێندنەوەیە

بەرگرە بیتکۆینییەکەی ترەمپ

لە سەردەمی بانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا، ترەمپ زوو هەوادارانی دراوە دیجیتاڵییەکان بەگشتی و بیتکۆین بەتایبەتیی بۆ خۆی کێشکرد و گوتی، "ئەمریکا دەکەمە پایتەختی بیتکۆین لە جیهان".

لە تەمموزیشدا گەورەترین کۆنفرانسی دراوە دیجیتاڵییەکان لە ناشڤیل بەڕێوەچوو. ترەمپ قسەکەرێکی سەرەکیی کۆنفرانسەکە بوو. لەوێش بەڵێنیدا "یەدەگێکی ستراتیژیی نیشتمانی بۆ بیتکۆین" دروستبکات. بەڵێنیشیدا پارێزگاری لەو بیتکۆینانە بکات کە ئەمریکا خاوەنیەتی و نەیانفرۆشێت.

ئەمە تاکە قسەی ترەمپ نەبوو. "ئەگەر دراوە دیجیتاڵییەکان دواڕۆژ بنەخشێنن، ئەوە من دەمەوێت دروستکردن و هەڵکۆڵین [ماینینگەکەی] لە ئەمریکا بێت".

لە مانگی ئەیلوولیشدا سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا کۆمپانیایەکی بواری دراوە دیجیتاڵییەکانی بە خاوەندارێتیی خۆی دامەزراند و ناوی لێنا وۆڵد لایبێرتی فاینانشڵ [سەربەستیی دارایی جیهانی].

هەر لەو مانگەدا، سەرۆکە هەڵبژێردراوەکەی ئەمریکا بە کردار هەنگاوی یەکەمی نا؛ لە 18ـی ئەو مانگەدا بووە یەکەمین سەرۆکی ئەمریکا کە بە بیتکۆین شت بکڕێت کە بەرگرێک بوو. ئەو هەنگاوە لە خواردنگەیەکی نیویۆرک بوو بە ناوی "پەبکی" کە زۆرینەی هەوادارانی بیتکۆین لەوێ کۆدەبوونەوە.

ترەمپ لەوێش قسەیەکی باڵکێشی کرد؛ ئەو بەرگرەی خواردی ناوی لێنا "بەرگری بیتکۆین". هەر بەدەم خواردنی بەرگرە بیتکۆینەکەشیەوە گوتی، "مێژوو وا خەریکە دەنووسرێتەوە".

وەک ئەوەی چاکەی ترەمپ بدەنەوە، وەبەرهێنەرانی دراوە دیجیتاڵییەکان 131 ملیۆن دۆلاریان بەخشییە بانگەشەی بەربژێرەکانی سەرۆکایەتیی ئەمریکا. بێگومان دۆناڵد ترەمپ، بەربژێرە کۆمارییەکەی ئەوکات و سەرۆکە هەڵبژێردراوەکەی ئێستا پشکی شێری بەرکەوت.

شەڕی ترەمپ و دیموکراتەکان

رۆژی سێشەممە ئیدارەی بایدن شڵەژانێکی لە بازاڕی دراوە دیجیتاڵییەکان دروستکرد.

حکومەت 19 هەزار و 800 بیتکۆینی گواستەوە نێو سەکۆی کۆینبەیس پرایم. نرخی ئەو بیتکۆینانە ئەوکات نزیکەی 2 ملیار دۆلار بوو.

ئەمریکا 188 هەزار و 309 بیتکۆینی هەیە. ئیدارەی بایدن پشتی بە دەستخستنی ئەو بیتکۆینانەوە نەئێشاوە و لە چالاکییە تاوانکاریی و گوماناوییەکان دەستی بەسەردا گرتوون، بۆیە ناوە ناوە بەشێک لەو بیتکۆینانەی دەخستە نێو سەکۆیەکانی دراوە دیجیتاڵییەکانەوە بە مەبەستی فرۆشتن. ئەوەش کاریگەریی نەرێنیی لەسەر نرخەکەی دروستدەکرد.

ترسەکە ئەوە بوو کە ئەمریکا بەنیازی فرۆشتنی ئەو بیتکۆینانە بێت. بەشێک لە شارەزایانیش پێیانوابوو ئەمریکا دەیەوێت شەپۆلێکی نوێی فرۆشتن لە بیتکۆین دروستبکات.

بەشێکیشیان بە هەنگاوێکی دروستکردنی لەمپەر لەبەردەم پلانی ترەمپ لە رێکخستنی چاوەڕوانکراوی دراوە دیجیتاڵییەکان لێکیان دایەوە.

بەهۆی ئەمەوە رۆژی سێشەممە نرخی بیتکۆین لە نزیکەی 97 هەزار دۆلارەوە بۆ 94 هەزار دۆلار دابەزی.

بەڵام ترەمپ زۆر بەوە نەوەستا؛ دوێنێ چوارشەممە، 4-4-2024، پاوڵ ئاتکینزی وەک سەرۆکی نوێی لیژنەی ئاڵوگۆڕی کاڵا و پشکەکانی ئەمریکا بەربژێرکرد. ئەمە مێزەکەی بەسەر ئیدارەی بایدندا هەڵگێڕایەوە، بەوپێیەی ئاتکینز چاوەڕوانیی ئەرێنیی لێدەکرێت لە سەرخستنی پلانەکەی ترەمپ.

پێشتریش راگەیاندنی گاری گێنسلەر رایگەیاندبوو لە کانوونی دووەمی ساڵی داهاتوودا لەگەڵ دەستبەکاربوونی ئیدارەی نوێ بە سەرۆکایەتیی ترەمپ، واز لە پۆستەکەی دەهێنێت وەک سەرۆکی لیژنەی ئاڵوگۆڕی کاڵا و پشکەکانی ئەمریکا.

گاری سیاسەتێکی تووندی هەبوو. لە سەردەمی ئەودا چەندین کۆمپانیای گەورەی دراوە دیجیتاڵییەکان رێوشوێنی یاسایی تووندیان بەرامبەر گیرایەبەر.

هەروەها ترەمپ چەندین لایەنگری دراوە دیجیتاڵییەکانی بەربژێر کردووە بۆ پۆستی باڵا، لەوانە هاوارد لوتنیک بۆ بەڕێوەبردنی وەزارەتی بازرگانی و ئیلۆن مەسک بۆ سەرۆکایەتیکردنی هەوڵێکی کەمکردنەوەی تێچوو کە ناوی لێنا "وەزارەتی کارایی حکومەت".

کریس مارسالیک، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری سەکۆی (Crypto.com) لە پلاتفۆرمی ئێکس نووسیویەتی: "گەیشتنی بیتکۆین بە 100 هەزار دۆلار دەستکەوتێکی باوەڕپێنەکراوە بۆ بزووتنەوەکەمان. هەرگیز گومانمان نەکردووە و دوودڵ نەبووین. هەرگیز واز لە پرۆسەی بنیاتنانەکەش ناهێنین".

لە گومانی جیدییەوە بۆ سەردەمێکی زێڕین

بەرزبوونەوەی نرخی بیتکۆین بۆ زیاتر لە 100 هەزار دۆلار، ئاماژەی گۆڕانکارییەکی ریشەییە بەراورد بە دوو ساڵ لەمەوبەر، کاتێک داڕمانی سەکۆی (FTX) لە کۆتاییەکانی ساڵی 2022 ترس و گومانەکانی لە بیتکۆین و دراوە دیجیتاڵییەکان نوێکردەوە.

سەکۆی (FTX) دووەم گەورەترینی جیهان بوو، بەکارهێنانی پارەی وەبەرهێنەرانی بۆ مەرامی تایبەت لە لایەن سام بانکمان فرایدی خاوەنی (FTX)، بیتکۆینی لە ئاستەکانی 20 هەزار دۆلارەوە بۆ 16 هەزار دۆلار دابەزاند.

هەروەها سەکۆی باینانس کە گەورەترین سەکۆی ئاڵوگۆڕی دراوی دیجیتاڵییە لە جیهاندا، ساڵی رابردوو بەهۆی ئەوەی نەیتوانی رێگری لە سپیکردنەوەی پارە بکات، بە بڕی 4.3 ملیار دۆلار سزادرا.

هەموو ئەمانە ببوونە نیشانەی پرسیاری جیدی لەسەر بیتکۆین و دراوە دیجیتاڵییەکان.

لە ژێر سەرپەرشتی گاری گێنسلەری بەرێوەبەری ئێستا، سەرۆکی لیژنەی ئاڵوگۆڕی کاڵا و پشکەکانی ئەمریکا زنجیرەیەک داوای یاسایی لە دژی بەشێک لە ناوە گەورەکانی بواری دراوی دیجیتاڵی دەستپێکردووە، لەوانە سەکۆیەکانی Coinbase، Kraken، Crypto.com، و Ripple And the blockchain software company.

لیژنەکە لە تشرینی دووەمدا رایگەیاندبوو کە 18%ـی ئەو سکاڵا و رەوانەکردنانەی کە لە سەردەمی سەرکردایەتی گێنسکەر دا وەریگرتووە پەیوەندییان بە دراوە دیجیتاڵییەکانەوە هەیە. ئەمە سەرەڕای ئەو راستییەی هەرچەندە بازاڕی دراوە دیجیتاڵییەکان کەمتر لە 1%ـی بازاڕەکانی سەرمایەی ئەمریکا پێکدەهێنن.

ئێستا بەڕێوەبەر و بازرگانانی دراوە دیجیتاڵییەکان پێشبینیی سەردەمێکی زێڕین دەکەن بۆ کەرتەکە لە سەردەمی ئیدارەی ترەمپ دا.

بازرگانانی دراوە دیجیتاڵییەکان گرەو لەسەر ئەوە دەکەن کە رێسا نوێیە لەبارەکان لێشاوێکی سەرمایە لە بەڕێوەبەرانی دامەزراوە گەورەکانەوە ئاراستەی بیتکۆین و دراوە دیجیتاڵییەکان دەکەن.

جێف کێندریک، بەرپرسی توێژینەوەی سەروەت و سامانی دیجیتاڵی لە کۆمپانیای ستاندارد چارتەرد دەڵێت: "ناتوانرێت پێش بە گرنگیدانی گەورە بە دراوە دیجیتاڵییەکان بگیرێت".

سندووقەکانی وەبەرهێنان

بەرزبوونەوەی مێژوویی بیتکۆین لە سەرەتای ئەم ساڵ دا دەستیپێکرد، کاتێک سەرەڕای هەموو لەمپەرەکان، لیژنەی ئاڵوگۆڕی کاڵا و پشکەکانی ئەمریکا داواکاریی 13 کۆمپانیای دراوە دیجیتاڵییەکانی بۆ دامەزراندنی سندووقی مامەڵەی بیتکۆین لە بازاڕی وڵاتەکە پەسندکرد.

لەدوای سەرکەوتنی ترەمپ، سندووقەکانی وەبەرهێنانی دراوە دیجیتاڵییەکان رۆژ دوای رۆژ پارەی زیاتر دەخرێتە ناویان.

تەنیا لە سێ رۆژی رابردوودا، وەبەرهێنەران 1.6 ملیار دۆلاریان خستووەتە نێو ئەو سندووقانەوە.

ئەمە لە لایەن بەشێک لە شارەزایانی دراوە دیجیتاڵییەکانەوە بە ئاماژەیەکی ئەرێنیی گەورە بۆ داهاتووی نرخی بیتکۆین دەخوێندرێتەوە. جگە لەوەی ئاماژەی خواستی بەهێزی وەبەرهێنەرانە.

سەرۆککۆماری تورکیا لەبارەی سووریا دەڵێت، دۆخێکی جیاوازی سیاسی و دیپلۆماسی لە سووریا بەدی دەکرێت، پێویستە هەموو سووریاییەکان بڕیار لە چارەنووس و داهاتووی خۆیان و وڵاتەکەیان بدەن. دەشڵێت: "چاومان لە پارچە بەردێکی هیچ وڵاتێک نییە".

رۆژی شەممە 7ـی کانوونی یەکەمی 2024، رەجەب تەیب ئەردۆغان، بەشداریکرد لە هەشتەمین کۆنگرەی لقی رێکخستنەکانی ئاکپارتی لە پارێزگای دیلۆک لە باکووری کوردستان. گوتارێکی پێشکێشی ئامادەبووان کرد.

رەجەب تەیب ئەردۆغان لەبارەی سووریا گوتی: "رۆژی پێنجشەممە لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانیی تورکیا لە هەموو روویەکەوە هەڵسەنگاندنمان بۆ پێشهاتەکانی سووریا کرد. چاومان لە پارچە بەردێکی هیچ وڵاتێک نییە. هیوادارین لە سووریای دراوسێمان دوای 13 ساڵ کۆتایی بە حەسرەت و ئەو نەهامەتییانە بێت کە بە درێژایی ئەم چەند ساڵە چەشتوویانە. هیوادارم ئاشتی، سەقامگیری و ئارامی بەرقەرار بێت."

ئەردۆغان گوتی: "وەک چۆن بایەخ بە ئارامی و خۆشگوزەرانی هاتای [شارێکی تورکیایە هاوسنوورە لەگەڵ سووریا] دەدەین، بەهەمان شێوە چاومان لەوەیە ئارامی و خۆشگوزەرانی باڵ بکێشێتە سەر حەما، حمس، دیمەشق، رەققە و عەینولعەرەب (کۆبانێ)."

سەرۆککۆماری تورکیا ئەوەشی خستەڕوو، "لە راستیدا خوشک و برایانی سووریایی ماوەیەکی زۆر ئازاری زۆریان چەشت. نزیکەی 12 ملیۆن سووریایی بە ناچاری کۆچیان کردووە. بەشێکی زۆریان لە رێگەی کۆچ گیانیان لەدەستدا. دیمەنی گیانلەدەستدانی ئایلان چۆن لەیاد دەکەین؟. راستە سنوور لە نێوانماندا هەیە، بەڵام قەدەر و چارەنووسمان هاوبەشە. بۆ چەندین سەدە پێکەوە بووین و بۆ چەندین سەدەش پێکەوە دەبین".

ئەردۆغان لەبارەی دوایین پێشهاتەکانی سووریا گوتی: "ئێستا دۆخێکی زۆر جیاوازی سیاسی و دیپلۆماسی لە سووریا بەدی دەکرێت. پێویستە هەموو سووریاییەکان بڕیار لە چارەنووس و داهاتووی خۆیان و وڵاتەکەیان بدەن".

لەبارەی ئەگەری بوونی هەر جۆرە هەڕەشەیەک بۆ سەر تورکیا، ئەردۆغان گوتی: "دەمەوێ هەمووان باش بزانن، وەک تورکیا رێگە بەهیچ جۆرە هەڵمەتێک نادەین ئاسایشی نیشتمانیمان بخاتە مەترسییەوە. دەبێ هەمووان باش بزانن بە رشتنی خوێن، کوشتن و بڕین، بۆردوومانکردن و تۆپبارانکردنی خەڵکی سڤیل، کەس ناگاتە ئەنجام و مەرامی خۆی. رووداوەکانی 13 ساڵ سەلمێنەری ئەم دۆخەن. خاکی سووریا لە جەنگ و خوێن و فرمێسک رشتن بێزار بوو".

سەبارەت بە پەیامە بەردەوامەکانی تورکیا بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ سووریا، رەجەب تەیب ئەردۆغان گوتی: "رژێمی دیمەشق بەهای دەستپێشخەریی تورکیا و درێژکردنی دەستی تەبایی بە هەند وەرنەگرت. تورکیا دوێنێ و ئەمڕۆش لە بەرەی راست و دروستدا شوێنی خۆی کردووەتەوە. دەخوازین سووریایەک ببینین تێیدا هیچ لایەنێک فەرامۆش نەکرێت، جیاکاری لەنێوان ناسنامەکان نەکرێت و شان بەشان هەمووان لە ئارامی و خۆشگوزەرانیدا پێکەوە بن."

عوسمان گوڵپی

-

بەرلەوەی باس لە داهاتووی عێراق بکەین دەبێت ئەوە بڵێین کە عێراق لە دوو دەیەی ڕابردوودا چەندین قۆناغی سەختی ئەمنی و سیاسی و ئابوری تێپەڕاندوە، ئەکرێ ئێستا بە قۆناغە باشەکە ناو بهێنین، بەڵام ئەم بەراوردە بە ڕابردووی خۆی نەك دەوڵەتێکی سەقامگیری ڕاوەستاو لەسەر ڕێڕەوی گۆڕانکاری و گەشە.

گەر بە وردی سەرنجی دۆخی عێراق بدەین لەوە تێدەگەین کە لە پشت بەرەوپێش چونی دۆخی ئەمنی و سیاسی و ئابوری عێراقەوە چەندین ئاستەنگی و گرفتی گەورەی چارەسەر نەکراو یان پەردە پۆش کراو بوونی هەیە و دەکرێت لە هەر کاتێکدا ئەم وڵاتە لە ڕێڕەوی بەرەو پێش چوون لابدەن و بیگەڕێننەوە بۆ دواوە، چونکە ژمارە و قەبارەی گرفتەکانی بەردەم هاتووی ئەم وڵاتە هێندە گەورەن کە بە هاتنە پێشەوەی هەر یەکێکیان گەر عێراق بۆ دواوە نەگەڕێنێتەوە ئەوا بێگومان ڕایدەگرێت.

ئاستەنگیەکانی بەردەم داهاتووی عێراق

نەوت- عێراق لە ڕیزبەندی پێشەوەی وڵاتانی خاوەن نەوتە چ لە ڕووی دەرهێنانەوە و چ لە ڕووی بوونی یەدەکی نەوتەوە، ئەمەش وایکردوە کە فەلسەفەی ئابوری عێراق زۆر ئاڵۆز نەبێت و بە سادەیی بڵێین عێراق نەوت دەفرۆشێت و بە پارەکەی وڵاتەکەی بەڕێوە دەبات(کاتێك باسی عێراق دەکەین وەك یەك پاکێج بە هەرێمی کوردستانیشەوە)، ئەمەش هیچ فەلسەفەیەکی ئابوریانەی تێدا نیە، بەلکو ئەم مامەڵەیەی عێراق لەگەڵ سامانەکەیدا کردویەتی مامەڵەیەکی ناتەندروستی ڕووخێنەرە نەك بنیادنەر، دەکرێت لە تێڕوانینێکی مەودا کورتدا ئابوریەکە بە جێگیرو سەرکەوتوو بزانین بەڵام بە تێڕوانینێکی ستراتیژیانەی دوور مەودا لە ئابوری عێراق بڕوانین زۆر ئاسان لەو مامەڵە خراپە تێدەگەین کە دەسەڵاتدارانی عێراق لەگەڵ سامانی نەوتدا کردویانە کە چەند کورتبینانە ئیدارەی ئابوری وڵاتیانداوە و کۆڵەکەی ڕاگرتنی ئابوری عێراقیان وابەستەی نەوت هێشتۆتەوە، بەبێ بونی هیچ شەریکیەکی داهاتەکانیتر بۆ ئەوەی لە ئەگەری هاتنە پێشی گرفت بۆ کەرتی نەوت کەرتەکانیتر پاڵپشتی ئابوریەکەی بن، چونکە وڵاتی تاك سەرچاوەی نەوت هەمیشە لە بەردەم مەترسی دابەزینی نرخ و سنوردارکردنی فرۆشتن و ئاستەنگی ناردنەدەرەوەدایە و لە ئەگەری هەر پێشهات و گرفتێك بۆ فرۆشتن و دەرهێنانی نەوتی عێراق ئەوا ئابوریەکەی لە باشترین حاڵەتدا بەرگەی دووساڵ جێگیری دەگرێت.

گەندەڵی- گەورەترین مەترسی لەسەر ئابوری وڵات گەندەڵیە، بە پێی ڕاپۆرتی ساڵانەی ڕێکخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی عێراق لە ڕیزبەندی وڵاتانی گەندەڵدایە و ڕۆژ بە رۆژ قەبارەی گەندەڵیەکە گەورەتر و کەڵەکەتر دەبێت، بە جۆرێك کە دامەزراوە حکومیەکانی ڕووبەروو بوونەوەی گەندەڵی توانای چارەسەرکردنی دۆخەکەیان نیە و تۆڕەکەیان تەنها ماسیە بچوکەکان دەگرێت لە کاتێکدا گەندەڵی گەورە لای ئەو بەرپرسانەن کە لەسەروو یاساوەن لە عێراقدا کە هیچ دامەزراوە و یاسایەك توانای مامەڵەکردنی نیە لەگەڵیان، تەنها لەو کاتانەدا نەبێت کە کارتی سیاسی بەرامبەریان بەکار دەهێنرێت، بە سەرنج دان لە قەبارەی فرۆشتنی نەوت و بودجەی ساڵانەی عێراق ئەوا دەبینین ئەم قەبارە گەورەیەی بودجەی عێراق، بەهێزکردنی ژێرخانی ئابوری وڵات و گەشەکردنی خزمەتگوزاریەکانی بەرهەم نەهێناوە، لە کاتێکدا داهاتی زەبەلاحی عێراق لە ئاست گەشەکردنێکی خێرای وڵاتە نەك ولاتێك تا ئێستاش بەدەست کەمی خزمەتگوزاریەکانەوە بناڵێنێت و رێژەی هەژاری و بێکاری دەستی کار ڕۆژ بە ڕۆژ لە بەرزبونەوەدا بێت، ئەمەش لێکەوتەی گەورەیی قەبارەی گەندەڵیە، کە مەترسیەکی جدیە لەسەر داهاتووی عێراق

ئەمنی و سیاسی - سەروەری خاکی عێراق یەکێك بوە لە پرسە زیندوەکانی کابینە یەك لە دوایی یەکەکانی عێراق، ئەمەش پێماندەلێت عێراق وڵاتێکی خاوەن سەروەری نیە، ج ڵە ڕووی سیاسی و چ لە ڕووی ئەمنیەوە، بە جۆرێك بەشێکی گەورەی هێزە عێراقیەکان ئەوەندەی وابەستەییان بۆ دەرەوەی عێراق هەیە ئەوەندە لە ژێر فەرمانی حکومەتی عێراقیدا نین، واتە جێگیری و ناجێگیری ئەمنیەتی عێراق لەدەرەوەی خۆی کۆنترۆڵ دەکرێت، ئەمەش وایکردوە بە بێ خواستی خۆی عێراق ببێتە بەشێك لەو ململانێ ناوچەییانەی کە هەیە، ئەمەش مەترسی عێراق لە تێوەگلانی لە گرژیە ئەمنیەکان زیاتر دەکات، چونکە وادەکات کە عێراق وێڕای ئەوەی دەبێت سنورەکانی بپارێزێ، هەمیشە لە خەمی ئەوەدا بێت ئەو گروپە چەکداریە بەهێزانەی لە عێراقدا هەن و فەرمان لەدەرەوە وەردەگرن هەنگاوێك هەڵنەگرن کە دەرگای دۆزەخ بە ڕووی عێراقدا بکاتەوە، واتە عێراق دەبێت هاوشان لەگەڵ ڕووبەڕووبونەوەی مەترسیەکانیتر ڕووبەرووی ئەو مەترسیانەش ببێتەوە کە لە نێو خۆیدا هەن یان دەبێت تەسلیمی ئیرادەیان ببێت، بۆیە بوونی هێز لە نێو خۆی وابەستە بەدەرەوە گەورەترین مەترسیە لەسەر دۆخی ئەمنی عێراق و دەکرێت لە هەر کاتێكدا بێت وڵات ڕووبەڕووی شەڕێکی بەوەکالەت بکاتەوە.

ناکۆکیە سیاسیەکان، یەکێکیترن لە مەترسیە نێوخۆییەکانی عێراق کە وایکردوە وڵات لە ڕووی سیاسیەوە جێگیر نەبێت، تێکەڵبون و وابەستەبونی ململانێ سیاسیەکانی نێوخۆیە بە دەرەوەی عێراق، ئەگەرچی عێراق تاڕادەیەکی باش توانیویەتی پابەندی وادەی هەڵبژاردن بێت بەڵام هەمیشە گرفتەکانی لە دوای هەڵبژاردنەکانەوە دروست دەبن بەهۆی ئەو ناکۆکیە سیاسیانەوە کە لە نێو هێزەکاندا هەن و وابەستەن بە ئاراستەی سیاسی ناوچەییەوە، واتە ململانێکە لە نێو خۆییەوە گۆڕاوە بۆ ململانێ و سیاسەتی بەوەکالەتی ناوچەیی، بەهێزی و لاوازی وڵاتانی دەوروبەر کاریگەریان لەسەر تێکدانی هاوسەنگی نێو خۆیش هەیە، لە دوای کۆتایهاتنی شەڕی داعشەوە پارسەنگی هێز بەلای ئەو هێزانەدا کەوتوە کە بەجۆرێك لە جۆرەکان وابەستەی سیاسەتی تارانن لە عێراق، بە پێچەوانەوە ئەو هێزانەی نەیاری سیاسەتی تاران بوون تا ئاستی نەمان لاواز بوون، واتە ئەو هێزانەی جۆرێك وابەستەییان بە هاوپەیمانان و وڵاتانی تری ناوچەییەوە هەیە لە ژێر فشاری هێزە وابەستەییەکانی تاراندا بوون و هەر ئەوانیش ململانێکەیان بردۆتەوە، بەڵام ڕەنگە قۆناغی داهاتوو کۆتایی بەم ناهاوسەنگیە بێنێت و تاڕادەیەك ببیتە قۆناغی پاشەکشەی ئەو هێزانەی وابەستەی سیاسەتی تارانن و هاوسەنگیەك بگەڕێتەوە بۆ هێزە سیاسیەکان و ئەمەش وابەستەی ئەو گۆڕانکاریانەیە کە لە ئەنجامی شەڕی سەر غەزە و لوبنان و گۆڕانکاریەکانی سوریەوە دێنە کایەوە، خودی ئەم لاسەنگی و هاوسەنگیە گرفتی گەورەیە بۆ داهاتووی عێراق و وادەکات ئەم وڵاتە بەتەواوی سیادەی خۆی لەدەست بدات و شتێك نەمێنێ بەناوی سەروەری عێراق چ لە ڕووی سیاسی و چ لە ڕووی ئەمنی و چ ئابوریەوە، ئەمەش گەورەترین ئاستەنگ و گرفتی بەردەم عێراق دەبێت وەك وڵات.

ئێمه‌ له‌ كه‌ركوك پێویستمان به‌وه‌یه‌ كه‌مێك ته‌نها كه‌مێك به‌ ئاوه‌زه‌وه‌ هه‌ڵوه‌سته‌ له‌سه‌ر هه‌نگاوه‌كان بكه‌ین، هه‌نگاوی خۆمان و هه‌نگاوی ئه‌وانی تر، كه‌مێك له‌ نیازی شكاندن و ناشرین كردن و وێرانكردنی یه‌كتر دور بكه‌وینه‌وه‌و بیر له‌وه‌ بكه‌ینه‌وه‌ چۆن ده‌توانین هاوكاری یه‌كتر بین، هاوكاری به‌و مانایه‌ی ئه‌گه‌ر هه‌ڵه‌یه‌كیش له‌ مندا شك ده‌به‌ی، كێماسیه‌ك، یان ناجۆریه‌ك لێم نه‌كه‌ی به‌ گاڵه‌و هه‌وڵی ئه‌وه‌ بده‌ی كه‌ تێمبه‌گه‌یه‌نی ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌و ڕاسته‌كه‌ به‌م جۆره‌ی دیكه‌یه‌، كورده‌كه‌ له‌ كه‌ركوك به‌ تایبه‌ت كورده‌ به‌ ناو سیاسیه‌كه‌، یان گیرۆده‌ی ئایدۆلۆژیه‌كه‌له‌ بری هاوكاری كردنی یه‌كتر هێشتا خه‌ون به‌ كه‌وتنی هاوزمانه‌كه‌یه‌وه‌ ده‌بینێت، له‌ دوای دانانی پارێزگاره‌وه‌ زه‌قتر درك به‌و جۆره‌ ناجۆریه‌ی نێوان كورده‌كه‌ خۆی ده‌كرێت له‌ كاتێكدا ده‌بوو وانه‌بوایه‌، رێگه‌ی راست ئه‌وه‌ بوو لانی كه‌م سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان ، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم، له‌ كاتێكا پارله‌مان بونی نیه‌ چه‌ند جارێك له‌ ته‌ك پارێزگاری نوێی كه‌ركوكدا دانیشتبان، نه‌ك به‌و جۆره‌ی ئێستا كه‌ هێشتا گره‌و له‌ سه‌ر كه‌وتنی ده‌كرێت و میدیاش به‌و جۆره‌ ئاراسته‌ ده‌كرێت كه‌ له‌مپه‌رو به‌ربه‌ستی بخرێته‌ به‌رده‌م.

له‌ كه‌ركوك ناجۆری و ناسازیه‌كان به‌ جۆرێكی زۆر نا ئاوه‌زین، كاتێك من بۆ ماوه‌یه‌ك بوومه‌ به‌رپرسی نوسینگه‌ی كه‌ركوكی پارله‌مانی كوردستان، له‌و ماوه‌ كه‌مه‌دا هه‌وڵمدا ئه‌و نوسینگه‌یه‌ وه‌ك دامه‌زراوه‌یه‌كی به‌ هێز نیشانبده‌م و به‌ كه‌مترین ده‌سته‌وه‌ كاری باشمان كرد، كورده‌ حه‌یاته‌كه‌ی خۆمان، كورده‌ كه‌ركوكیه‌كه‌ به‌رله‌وی تر كه‌وته‌ وێزه‌مان، ئێمه‌ به‌ هه‌نگاوی دروست ته‌ڵه‌ی ئه‌وانی ترمان ته‌قانده‌وه‌و په‌ره‌مان به‌ كاره‌كانماندا، به‌ڵام ته‌ڵه‌ی خۆمان له‌ دژی خۆمان مه‌ترسیدارتر بوو،ئێمه‌ ویستمان كارێكی باش بكه‌ین ده‌رگاو په‌نجه‌ره‌یان لێگرتین له‌وانه‌ی كه‌ كرانه‌ گژ ئێمه‌دا دواتر گه‌نجێك دره‌نگتر له‌ ڕوداوه‌كان به‌ شاهیدی چه‌ند كه‌سێك هاته‌ لام و وتی ناهه‌قی زۆرمان به‌رانبه‌ر كردن پێمان كرا، كێشه‌ ئه‌و پێكرانه‌یه‌، ئایه‌ ناكرێت من خۆم له‌ سه‌ر پێی خۆم بوه‌ستم و به‌ دارشه‌قی ئه‌وی تر به‌ پێوه‌ نه‌بم.

ده‌بێت كورده‌كه‌ی كه‌ركوك كارێك نه‌كات كه‌ دواتر بڵێت پێیان كردم و نابوو به‌و جۆره‌ بێت، من ئه‌و ماوه‌كه‌مه‌ی نوسینگه‌ی پارله‌مان ڕوداوه‌كانم هێشتوه‌ته‌وه‌ بۆ كاتی خۆی، بۆ ئه‌وه‌ی به‌ كورده‌كه‌ خۆی بڵێم بۆ ئه‌وه‌تان كرد، ده‌سكه‌وتی كورد چیه‌ له‌وه‌ی پارێزگاره‌ كورده‌كه‌ شكست بێنێت ، یان له‌وه‌ی په‌یوه‌ندی نێوان عه‌ره‌ب و كورد وانیشان بدات مادام خۆی به‌شێك نیه‌ لێی كه‌واته‌ خیانه‌ته‌وه‌ ده‌چێته‌ خانه‌ی جاشێتیه‌وه‌، رێكه‌وتن له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی په‌ره‌ به‌ گیانی پێكه‌وه‌ ژیانی ئاشتیانه‌ بدرێت و لێبورده‌یی جێگه‌ی رق و كینه‌ بگرێته‌وه‌، ئه‌گه‌ر كه‌مێك قوربانی دانیشی تیا بێت كارێكی باشه‌ یان خراپ، ده‌كرێت كه‌مێك ئاوه‌زیانه‌ سه‌یری ئه‌م بابه‌ته‌ بكه‌ین ئه‌مه‌ به‌و مانایه‌ نا كه‌ چاومان له‌ كه‌م و كورتیه‌كان بنوقێنین، نا به‌و مانایه‌ی باهاوكار بین بۆ نیشاندانی كه‌م و كورتیه‌كان و چاره‌سه‌ری كێشه‌كان.