KURDPLAT

هیچ كەسێك نابێتە (داهێنەر) یان ناگاتە ئاستی (داهێنان) ئەگەر پشت بە توانا و زیرەكی و لێهاتوویی خۆی نەبەستێ، متمانەی بە خۆی نەبێ، باوەڕی تەواوی بە سەلیقە و كەرەستەكانی بەردەستی خۆی نەبێ ، متمانەی بە گەشەسەندنی خۆی ، ئاواتەكانی خۆی، رووناكبیریی و ئاسۆی بیركردنەوەی خۆی نەبێ ، ئەگەر پشت بە ماندووبوونی خۆی ، گەڕان و بەدواداچوون و لێكۆڵینەوەكانی خۆی نەبەستێ ! دڵنیابن هەمیشە كەسی (داهێنەر) جیاوازە لەگەڵ كەسە هاوپیشەكانی بوارەكەی خۆی، بە بەرهەم و داهێنانی جیاواز، شكاندنی تەقلید و باوەكان، هێزی داهێنەرانە ، بیركردنەوە و شیكردنەوە و خوێندنەوەی ورد و جیاواز و ناوازە ! مامەڵەكردنی ئازایانە لەگەڵ گوشارو ئاڵنگارییەكان و ، گرنگی و فۆكس خستنەسەر چارەسەرەكان نەك كێشە و گرفتەكان!

شارستانی و پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیا ، زیرەكی دەستكرد و شۆڕشی میدیایی، هەڕەشەن بۆ سەر مرۆڤ ! دەزانن بۆچی ؟!

وەڵام: لەبەرئەوەی مرۆڤی ئەم سەردەمە كاتێك بە یەك لینك هەموو شتێكی دەست دەكەوێ، ئیتر ناتوانێ یەك هەنگاو بەرەو پێشەوە بڕوات، نە لەڕووی لاشەییەوە، نە لەڕووی دەروونییەوە ، نە لەڕووی زیهنییەوە ، ئەم مرۆڤە بەستەزمانە لەهەموو نیعەتێكی گەشەكردن و بەرەوپێش چوون، تام و چێژی داهێنان ، هەستی خۆشیی و ئارامیی و ئاسوودەیی دەستكەوتی نوێ بێبەش دەبێت!

هەموومان دەزانین ئێستا كۆمپانیای ( OpenAI ) داهێنانێكی نوێی پێشكەشكردووە كە بریتییە لە ( ChatGPT ) ، ئەمە رۆبۆتێكی قسەكردنە و ، زیاتر لە سكرتێر دەچێ و رۆڵی سكرتێر دەبینێ، واتە دوایین تازەگەرییەكان و ئەبدەیتەكان گەیشتوونەتە ئەو ئاستەی كە ئەم لاشە و جەمادە بێ گیانە ژیانی رۆژانەی مرۆڤەكان رێكدەخات، هەر لە نەخشەی هەفتانەوە تاوەکو دەگاتە (یادخەرەوەكان) ، ئیدارە داراییەكان ، نووسینەكان و دیزاینەكان و .... تاوەکو دوایی ، كە ئەمانە هەرهەموویان سەرەڕای ئەوەی لەڕواڵەتدا نیعمەتن ، بەڵام لە راستی و نێوەڕۆكدا ئازار و عەزاب و سزان!

بەم نزیكانە یەكێك لە هاوڕێیەكانم بەپەلە هات بۆ لام و بە پێكەنین و دڵخۆشییەوە (بابڵێین ) مژدەیەكی پێدام و گوتی : ئیتر ئیسراحەت بکە ! دواتر گوتی : ئەم خزمەتگوزارییە (ChatGPT) بەكاربێنە و ئیتر بەستە و بێ سەرئێشە بە! هەر شتێك تۆ بتەوێ تێیدایەتی ، منیش كاتێك بیرۆكەكەم زیاتر لەلا روونبووەوە ، بێزاربووم و رەخنەم لێگرت!! ئەم (دووژمن)ـم رەتكردەوە، داوام لە هاوڕێیەكەم كرد ئەم دووژمنە لە خێزانەكەی دووربخاتەوە و لەجیاتی پشتبەستن بە (چات جی پی تی) ، ناچار و پابەندییان بكات لەزەت و چێژ لە هەوڵ و كۆشش و ماندووبوون، پشكنین و گەڕان و بەدواداچوون وەرگرن ، بۆ ئەوەی نەبنە بار و قورسایی بەسەر خۆیانەوە ، بەسەر خێزانەكانیانەوە، بەسەر كۆمەڵگەكەیانەوە ، بەسەر نیشتمانەكەشیانەوە!

لە راستی دا زۆر بێزارو بێتاقەت دەبم كاتێك كە دەبینم كەسانێك ئێستا پشت بەم (جەمادە) دەبەستن بۆ گەڵاڵەكردن و ئامادەكردنی بیرۆكەی وتارێك ، یان نووسین و توێژینەوەیەك، یان ئەنجامدانی چالاكییەك، یان وەك ئامرازێك بۆ یادخستنەوە، یان بۆ بەجێگەیاندن و راپەڕاندنی ئەركێكی قوتابخانە!! بۆیە هیواخوازم وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا ئەركی سەرشانیان جێبەجێبکەن و ، ڕووبەڕووی ئەم دیاردەیە ببنەوە و ، هەموو داو و دەزگاو دامەزراوە و فەرمانبەرانی بەشەكانی خۆیان لە بەكارهێنانی (زیرەكی دەستكرد) بۆ بەڕێكردنی ئەركەكانیان لەسەرجەم بوارە زانستییەكاندا ئاگادار بكەنەوە.

نەوەی نوێ و تازە پێگەیشتووەكان ئەگەر بە هەوڵ و ماندووبوونی خۆیان زانست پەیدا نەكەن و ، بەدوای مەعریفەدا وێڵ نەبن، ئەگەر لەڕێی داهێنان دا ، خۆپێگەیاندن و خۆبنیاتناندا تووشی سەرئێشە نەبن ، ئەگەر هەوڵی داهێنان و گەڕان و شەونخوونی ماندوویان نەكات ، ئەگەر نووسین و توێژینەوە تووشی نەخۆشی و چاوئێشەیان نەكات، هەست بە تام و چێژ و لەزەت و گەورەیی زانست ناكەن ، هەست بە قیمەت و نرخ و سەنگ و قورسایی خۆیان ناکەن ! لەدواییشدا ناتوانن خێزانێك پێكبێنن ، خزمەتی كۆمەڵگە بكەن ، ناتوانن لە ژوورەكەی خۆشیاندا بێنە دەرەوە!!

شیروان شەمێرانی

هەردوو گەڕی کۆبوونەوەی ئەمریکا و ئێران لە عومان و رۆما، هێشتا هەوری کردەی سەربازی لە ناوچەکەدا نەسڕیوەتەوە، بەڵام لێدوانەکانی پاش خولی دووەم هێوربوونەوەیەکی لە ناوچەکەدا هێنایە ئاراوە، هەڵسەنگاندنی ئێرانییەکان ئومێدبەخشە، ئەگەرچی زمانی تووندی ترەمپ بێزارکەرترین شتێکە ئێرانییەکانی سەخڵەت کردووە، چونکە ئەوە رۆشتن بوو بۆ گفتوگۆ لەژێر ترسی وەشاندنی چەپۆکی ترەمپدا، ئێرانییەکان بەتایبەت پێگەی رابەری، بەم زمانە زبرەی ترەمپ زۆر نیگەران و ناڕەحەتن، ئامانجی ئەمریکاش هەر ئەوەیە، دەوێت یەقین و بێگومانییەک بەرامبەر کردەی سەربازی لای ئێرانییەکان دروست بکات، تاوەکو بە زەبری ترسیش بێت رایانکێشێتە سەر مێزی دانوستاندن.

سێ داواکاریی ئەمریکا

یەکەم: وزەی ئەتۆمی، نەک چەکی ئەتۆمی، ئەمە دوو شتی لە یەکدی جیاوازن، ئەوەی ئەمریکییەکان دەیانەوێت لە تاران هەڵتەکاندنی سەرتاپای کارگەکانی بەرهەمهێنانی وزەی ئەتۆمی و بەتەواوی وەستاندنی پیتاندنی یۆرانیۆمە، ئەگەر بۆ مەرامی مەدەنی و پێشکەوتنی ئابووری و کەرتی پیشەسازیی وڵاتیش بێت، لە رێککەوتنەکەی پێشودا لە سەردەمی سەرۆکایەتیی ئۆباما – پلانی کاری هاوبەش JCPOA- 2015- تەنیا رێگرتن بوو لە دروستکردنی چەکی ئەتۆمی، بەڵام ئێستا ترمپ دەیەوێت ئەزموونی لیبیای ساڵی 2004 لەگەڵ ئێران دووبارە بکاتەوە، هەڵوەشاندنەوەی کارگەکان و کۆکردنەوەی کەرەستەکان و ناردنیانە بۆ دەرەوەی وڵات وەک لیبیا لەو کاتەدا و پاش رووخانی رژێمی بەعسی عێراق، شمشێری فڕۆکەی لۆکەربی لەسەر گەردنی موعەممەر قەزافی بوو، بۆ دەربازبوون تەواوی کەرەستەکانی بەرهەمهێنانی وزەی ئەتۆمی لە پاپۆڕێکدا بارکرد و رادەستی رۆژئاوای کرد.

دووەم: مووشەکە دوورمەوداکان؛ ئەمریکییەکان دەیانەوێت هێزی بەرگریی ئێران دابڕێنن لەو مووشەکانەی کە ترسی ئێرانیان لە هەست و دڵی وڵاتانی دەرەوەدا چەسپاندووە، ئەوەش هەنگاوێکی زۆر لەپێشی لاوازکردنی ئێرانە.

سێیەم: هەژموون؛ ئێران وڵاتێکی هەرێمایەتیی بەهێزە و خاوەن کاریگەرییە، هەر میکانیزمێک کە بکرێت بەکاریبهێنن بۆ بونیاتنانی هەژموون لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا، وەک (گرووپە چەکدارەکان، تایفەگەری) ئەوان دوودڵییان نەکردووە لە بەکارهێنانیدا، پرسی تایفەگەری لای واشنتن گرنگییەکی ئەوتۆی نییە، بەڵام گرووپە چەکدارەکان لە عێراق و یەمەن و سووریا و لوبنان، بەشێک لەو ئامرازانەن بەدەستی تارانەوە بۆ چەسپاندنی هەژموونی خۆی لە وڵاتانی ناوچەکە و بەسەر ئەو وڵاتانەدا، ئەگەر ئەو هەژموونەش پێویستی بە رشتنی خوێن و ناسەقامگیری بکات، هەر بەو گرووپانە سەرئێشەی تووشی ئەمریکییەکان کرد. بۆیە ئەو گرووپانەی کە لەلایەن سوپای پاسدارانەوە پێکهێنران و راهێنانیان پێکرا، سەرانی ئێران بێ دوودڵی بۆ بەرژەوەندیی دەوڵەتەکەی خۆیان لە ناوچەکەدا بەکاریان دەهێنن، رمی دەستیان بوون بۆ لێدانی سەربازە ئەمریکییەکان لە عێراق و پاراستنی رژێمی بەعسی سووریا و گوشارخستنە سەر وڵاتە خۆییەکانیش، هەروەها ئاراستەکردنی سیاسەتی نێوخۆیی و دەرەکی ئەو وڵاتانە.

بۆچی؟

هۆکاری ئەم داواکارییانەی واشنتن چییە لە تاران تاوەکو ئاستی جوڵاندنی کەشتییە فڕۆکەهەڵگرە زەبەلاحەکان؟

یەکەم:

ئاسایشی ئیسرائیل؛ پرسی هەڵوەشاندنەوەی کارگەی پیشەسازی وزەی ئەتۆمی و راگرتنی هەموو چەشنێکی پیتاندنی یۆرانیۆم، فەوتاندن و کۆتاییهێنان بە دروستکردنی مووشەکی دوورمەودا بۆ پاراستنی ئاسایش و داواکاریی ئیسرائیلییەکانە، ئەوان دەزانن کە ئێران تاوەکو هەنووکە بە بڕیاری سیاسی و فەتوای ئایینی چەکی ئەتۆمی بەرهەم ناهێنێت، ئەگینا لە رووی زانستییەوە دەتوانێت. ئەی ئەگەر هاتوو سبەی ئەو بڕیارە یان ئەو فەتوا ئایینییە گۆڕا؟ رووداوەکانی ناوچەکە بەتایبەت پاش مووشەکبارانکردنی یەکدی لەلایەن ئێران و ئیسرائیلەوە، پاشگەزبوونەوە لە بڕیاری حەرامکردنی چەکی ئەتۆمی بە دوور نابینرێت، چونکە واشنتن و تەلئەبیب نایانەوێت هیچ وڵاتێک توانای نەک تەنها هێرشکردن بەڵکو بەرگریکردنیشی لە خۆی هەبێت بەرامبەر بە ئیسرائیل، ئەورووپیەکانیش هەمان داواکارییان لە ئێران هەیە.

دووەم: نەهێشتنی هەژموونی ئێران لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بە تایبەت لە وڵاتە عەرەبییەکاندا، ئەمریکا بە هیچ جۆرێک قبووڵی رکابەریی هەژموون لە هیچ ناوچەیەکی جیهاندا ناکات مەگەر لە دەسەڵاتیدا نەبێت، ئەمە ستراتیژە و لە پاش جەنگی جیهانیی دووەم لەلایەن هاری تروومان 1887-1972- سی و سێهەمین سەرۆکی ئەمریکاوە داڕێژراوە، دەڵێت: نابێت چاوپۆشی لە هیچ وڵات و هێزێک بکرێت هەوڵی منداڵانەی رکابەریی هەژموونی ئەمریکا بدات. ئێرانیش وڵاتێکە بەشێک لە پاراستنی ئاسایشی نیشتمانیی خۆی لە رێگەی دروستکردنی هەژموونەوە دەپارێزێت.

سێیەم: سیاسەتی رۆژئاوا بە گشتی ئەوەیە کە مۆڵەت نەدرێت وڵاتانی جیهانی سێهەم لە رووی پیشەسازییەوە پێشبکەون، هەر لە ناو بازنەی جیهانی سێیەمدا بمێننەوە، هەمیشە دەستەمۆ و ژێردەستەبن، نەک تەنیا پیشەسازیی سەربازی، بگرە ئابووری و پیشەسازیی مەدەنی و بونیاتنانی وڵاتیش، تەنانەت پەرەپێدانی سیاسیش.

چۆن؟

ئەمریکی و ئیسرائیلییەکان چۆن و بە چ رێگەیەک ئێرانییەکان ناچار دەکەن تاوەکو بێتە ژێربار و وەڵامی داواکارییەکانیان بداتەوە؟

- گوشاری ئابووری؛ لە جیهانی نوێدا ئەگەر سەپاندنی ئابڵووقەی ئابووری بەسەر وڵاتاندا ئاسان بێت و کاریگەریی قورسی هەبێت، لە هەمان کاتدا دەربازبوونیش لێی ئەستەم نییە، بۆیە لە دەیەها ساڵی رابردوودا ئێران توانی بە شێوەیەکی رێژەیی ئەو گوشارە ئابوورییە لەسەر دانیشتووانەکەی کەم بکاتەوە.

- گوشاری سەربازی؛ ئەزموونی ئەمریکییەکان لەگەڵ ئێرانییەکاندا دەڵێت کە پێشاندانی رژدی لە بەکارهێنانی هێزدا، ئێرانییەکان ناچاری ئاخاوتن دەکات، خۆ ئەگەر راستەوخۆ پێنتاگۆن هێرشی نەکردە سەر ئێران، بەڵام ئاساییە مۆڵەت بە ئیسرائیل بدرێت ئەو کارە بکات، بۆیە ترەمپ ماوەی دوو مانگی بۆ تاران داناوە، چونکە مەبەستەکانی ئەوپەڕی گوشاری ئابووری بەدینەهاتن.

- لێدان لە دۆستەکانی و گرووپە پرۆ-ئێرانییەکان، ئەو بۆردوومانە بەردەوامە چڕوپڕەی حوسییەکان دەکرێت، لە راستیدا لێدانە لە ئێران، هەر بەو ئامانجەشەوە واشنتن ئەو کردە سەربازییانەی دژ بە حوسییەکان ئەنجام دەدات، گرووپە عێراقییەکانیش ئەمریکا بێ راوەستاندنیان ئارام نابێتەوە، دەبێت لە چوارچێوەی دەستووری عێراقیدا پرس و گرفتی ئەو چەکدارانە هەر ناوێک لە خۆیان بنێن چارەسەر بکرێت، تەنانەت ئەو یاسایەی حەشدی شەعبی کە لەم کاتانەدا شیعەکانی پەرلەمانی عێراق لە هەوڵی تێپەڕاندنیدان، بەشێک لە ئەمریکییەکان داوایان لە کۆشکی سپی کردووە کە مۆڵەتی تێپەڕاندنی نەدات.

دیپلۆماسییەت، ئەمە ئەو رێگەیەیە کە سەرۆکی ئەمریکا دەیەوێت بیگرێتە بەر تاوەکو داخوازییەکانی لەگەڵ ئێراندا بەدەست بێنێت، سەرجەم ئەو لێدوان و نامە هەڕەشەئامێزانەی ئاراستەی تاران کرا، بە مەرامی راکێشانی بوو بۆ سەر مێزی گفتوگۆ لەو کەشوهەوایەی واشنتن دەیویست، ئەگەر نا ئەوا ئێران رووبەڕووی بارودۆخێکی زۆر ترسناک دەبێتەوە، وەک سەرۆک ترەمپ راشکاوانە دەیڵێتەوە.

کەواتە:

- گۆڕینی رژێم لە ئارادا نییە، نە بە ئاشکرا گوتراوە و نە بەنهێنی ئەو باسە کراوە.

- واشنتن بە تایبەت و رۆژئاوا بە گشتی، دەیانەوێت ئێران ببەنەوە نێو سنووری جوگرافیای خۆی کە لە نەتەوە یەکگرتووەکاندا بە خاکی دەوڵەتی ئێران ناسراوە، وەک دەوڵەتێکی ئاسایی، بە رێگەکانی دیپلۆماتی و ئابووری و سیاسی لەگەڵ دەرودراوسێ و جیهانی دەرەوەدا بجوڵێتەوە و مامەڵە بکات، نەک بە رێگەکانی سەربازی و شەڕفرۆشتن.

- دووربێت لە دەستوەردان لە دۆسییە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان، بەو ئەندازەیە نەبێت کە وڵاتە زلهێزە جیهانییەکان مۆڵەتی پێدەدەن.

هەندێ لەو داواکارییانە رادەستبوونی ئێرانی تێدا حەشاردراوە، بەڵام سرووشتی دانوستاندن وایە کە هەردوولا نەرمی دەنوێنن، دیارترین کۆسپێک لە رێگەی گەیشتن بە رێککەوتن نەبوونی متمانەیە، ئیسرائیلیش رۆڵی سەرەکی لە هەرەسهێنانی متمانەی نێوان تاران و واشنتن هەیە.

ئەنجوومەنى باڵاى دادوەریى عێراق رایگەیاند، جێبەجێکردنى یاسای لێبووردنى گشتى، زیاتر لە پێنج ملیار دینار و نیو ملیۆن دۆلارى گەڕاندووەتەوە. بە گوتەى ئەندامێکى پەرلەمان، ئەو پارانە لە دۆسیەکانى گەندەڵی بۆ ئازادکردنى سزادراوان گەڕێندراونەتەوە.

ئەو ئەنجوومەنە لە راگەیێندراوێکدا وردەکاریى ئەو پارانەى بڵاوکردەوە کە بەهۆى جێبەجێکردنى یاساى لێبووردنى گشتى تاوەکو ئەمڕۆ یەکشەممە 20ـى نیسانى 2025، گەڕێندراونەتەوە.

بڕی ئەو پارەیەى بە دینار گەڕێندراوەتەوە، پێنج ملیار و 888 ملیۆن و 363 هەزار و 608 دینار بووە، بڕى ئەو پارەیەش بە دۆلار گەڕێندراوەتەوە 619 هەزار و 470 دۆلار (910,665,000 دینار) بووە کە پێکەوە زیاتر لە شەش ملیار و 799 ملیۆن دینار دەکات.

سۆران عومەر، ئەندامى پەرلەمانى عێراق رایگەیاند: "ئەو بڕە پارەیەى باس کراوە ئەوانەن کە لە سزادراوانى گەندەڵى وەرگیراون، بۆ ئەوەى لێبووردنى گشتى بیانگرێتەوە و ئەوانەن کە موڵک و ماڵى دەوڵەتیان بردووە.

بە گوێرەى یاسای لێبووردنى گشتى کە لە 17ـى شوباتى 2025ـەوە چووە وارى جێبەجێکردنەوە، ئەو کەسانەى بەتۆمەتى گەندەڵى و بردن و بەفیڕۆدانى ماڵى گشتى سزا دراون، دواى پاکتاوکردنى ئەوەى لە ئەستۆیانە، یاساکە دەیانگرێتەوە و ئازاد دەکرێن.

سۆران عومەر گوتى: "لە یاساکەدا باس لە پاکتاوکردن کراوە نەک گەڕانەوە، ئەوە دەرفەتى داوە بەوەى کە سزادراوەکە سەرجەم ئەو پارەیە نەگەڕێنێتەوە کە بردوویەتى بۆ ئەوەى ئازاد بکرێت، بەناوى پاکتاوەوە تەنیا بەشێکى لێ وەردەگیرێتەوە نەک هەموو پارەکە".

ئەنجوومەنى باڵاى دادوەریى عێراق رایگەیاندووە کە جگە لە دۆلار و دینار، 770 ملیۆن بە دراوى دیکە گەڕێنراونەتەوە.

گوتەبێژی کۆشکی سپی رایدەگەیێنێت، سەرۆکی ئەمریکا مانگی داهاتوو سەردانی سێ وڵاتی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەکات.

کارۆلین لیڤیت، گوتەبێژی کۆشکی سپی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەڤانیدا لە واشنتن گوتی، "لە رۆژی 13 تاوەکو 16ـی ئایار، ئەو [ترەمپ] سەردانی سعودیە، قەتەر و ئیماراتی عەرەبی دەکات."

گوتەبێژەکەی کۆشکی سپی گوتی، "سەرۆک هەوڵدەدات پەیوەندیی لەگەڵ ئەو وڵاتانەی سەردانییان دەکات، بەهێز بکات." ئاماژەی بەوەش کرد، ترەمپ "ژمارەیەک کۆبوونەوە و گفتوگۆی دووقۆڵی ئەنجام دەدات."

سەردانەکە دەبێتە یەکەمین سەردانی ترەمپ لە خولی دووەمی سەرۆکایەتییەکەدا بۆ ناوچەکە. هەرچەندە لە خشتەی سەردانەکەیدا ئاماژە بە هیچ وڵاتێکی دیکە نەکراوە، بەڵام کۆشکی سپی دەڵێت، دەکرێت سەردانی وڵاتانی دیکەش بکات.

بڕیاربوو سعودیە یەکەم وڵات بێت ترەمپ دوای دەستبەکاربوونی سەردانی بکات، بەڵام دوێنێ رایگەیاند کۆتایی ئەم هەفتەیە بۆ بەشداریکردن لە پرسەی پاپا فرانسیس، سەردانی رۆما دەکات.

ترەمپ لە ئاداری ئەمساڵدا رایگەیاند، لە سەردانەکەیدا بۆ سعودیە رێککەوتنێک واژۆ دەکات بۆ ئەوەی سعودیە بەبڕی یەک تریلیۆن دۆلار وەبەرهێنان لە ئەمریکادا بکات. ئاماژەی بەوەش کرد، دەکرێت رێککەوتنی هاوشێوە لەگەڵ قەتەر و ئیماراتیش واژۆ بکات.

چاوەڕوان دەکرێت ترەمپ لە سەردانەکەیدا گفتوگۆ لەبارەی پێناسە گومرگییەکان بکات و جەنگی نێوان غەززە و ئیسرائیلیش تاوتوێ بکرێن.

ترەمپ لە بانگەشەی هەڵبژاردندا بەڵێنیدا ئاشتی بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست فەراهەم بکات و ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ترەمپ چالاکانە سەرقاڵی گفتوگۆکانی ئاگربەستە.

ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق، بڕیاریدا هەموو گەنمی جووتیاران وەربگرێت. ئەندامێکی لیژنەی کشتوکاڵ لە پەرلەمانی عێراق دەڵێت، بڕیارەکە گرفتی جووتیارانی چارەسەر کرد.

بە گوێرەی راگەیێندراوی نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق، لە کۆبوونەوەی رۆژی سێشەممە، 22ی نیسانی 2025، ئەنجوومەنی وەزیران بڕیاریدا، هەموو گەنمی جووتیاران وەربگرێت، زەوییەکانی دەرەوەی پلانی کشتوکاڵ بە هەمان شێوەی زەوییەکانی نێو پلانی کشتوکاڵی مامەڵەیان لەگەڵ دەکرێت لە رووی ماف و شایستەکانەوە.

لە چەند رۆژی رابردوودا لە ژمارەیەک پارێزگای ناوەڕاست و باشووری عێراق جووتیاران خۆپێشانیان کرد، داوایان کرد گەنمی دەرەوەی پلانی کشتوکاڵ وەربگیرێت.

سائیر عەبدولکەریم جبووری، ئەندامی لیژنەی کشتوکاڵ و ئاودێری و زۆنگاوەکان لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، "پێشوازی لەو بڕیارەی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق دەکەین، کە بەشێوەیەکی زانستی و ئابوورییانە بڕیارەکەیان داوە، گرفتی جووتیارانی چارەسەرکرد".

ئەندامەکەی لیژنەی کشتوکاڵ گوتی، چەند رۆژێک لەمەوبەر جووتیارانی ژمارەیەک پارێزگا خۆپێشاندانیان کرد، دوای ئەوەی گوێبیستی ئەوەبوون کە هەموو گەنمەکانیان بە نرخی فەرمی وەرناگیرێت.

سائیر جبووری جەختی لەوە کردەوە، بڕیارەکەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی وەزیران، هەموو پارێزگاکان دەگرێتەوە بەبێ جیاوازی، نەک ئەو پارێزگایانەی کە خۆپێشاندانیان کردبوو.

خۆپێشاندانی جووتیاران دوای ئەوەهات، کە هەواڵی ئەوە بڵاوبووەوە، تۆنێک گەنمی دەرەوەی پلانی کشتوکاڵ بە 450 هەزار دینار وەردەگیرێت، لەکاتێکدا نرخی فەرمی ئەوانەی لەنێو پلانی کشتوکاڵی دان، بە 850 هەزار دینار وەردەگیرێت.

لە خۆپێشاندانی دوێنێ پارێزگای واست گرژی و ئاڵۆزی لەنێوان جووتیاران و هێزە ئەمنییەکان دروست بوو.

بڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق، کە لە تشرینی یەکەمی 2024 دای سەبارەت بە نرخی وەرگرتنی گەنم لە جووتیاران، جیاوازی دەکات لە نێوان ئەو گەنمەی کە بەپێی پلانی حکومەت چێنراوە و ئەوەی کە لە دەرەوەی پلان چێنراوە، هەروەها جیاوازی دەکات بەپێی شێوازی ئاودان:

یەکەم: گەنمێک کە لە چوارچێوەی پلانی کشتوکاڵی حکومەتدایە (واتە حکومەت هانی داوە و پاڵپشتی دەکات):

- ئەگەر بە شێوازی ئاودانی نوێ (وەکو ئاودانی دڵۆپاندن، یان پرژاندن) بەرهەم هاتبێت: حکومەت هەر تۆنێکی بە 850 هەزار دینار لێ دەکڕێتەوە. (ئەمە بەرزترین نرخە، چونکە هانی شێوازی نوێی ئاودان دەدات کە ئاو کەمتر بەکاردەهێنێت).

- ئەگەر بە شێوازی ئاودانی کلاسیک (کۆن) بەرهەم هاتبێت: حکومەت هەر تۆنێکی بە 800 هەزار دینار لێ دەکڕێتەوە. (ئەمەش نرخی پاڵپشتیکراوە، بەڵام کەمێک کەمترە لە هی شێوازی نوێ).

دووەم: گەنمێک کە لە دەرەوەی پلانی کشتوکاڵی حکومەت چێنراوە (واتە جووتیارەکە خۆی بڕیاری داوە بیڕوێنێت بەبێ ئەوەی لە پلانی وەزارەت دا بێت)"

- حکومەت هێشتا ئەم گەنمەش لە جووتیاران وەردەگرێت، بەڵام بە نرخی بازاڕی جیهانی، نەک بەو نرخە بەرزەی کە پاڵپشتی دارایی حکومەتی لەسەرە.

راوێژکارێکی سوودانی دەڵێت، عێراق خاوەنی چەندین جۆر بەرد و کانزای گرانبەهایە، کە ئەگەر پیشەسازییان تێدا بکرێت، داهاتەکەی نزیکەی 16 تریلیۆن دۆلار دەبێت.

د. مەزهەر محەممەد ساڵح، راوێژکاری دارایی و ئابووریی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق راگەیاند، "عێراق دەوڵەمەندە بە چەندین جۆر لە کانزا و بەردی گرانبەها، لەوانە لمی سیلیکا (لمی شووشەیی)، کە لە پارێزگاکانی ئەنبار، نەجەف، کەربەلا و موسەننا هەن. ئەو جۆرە لمە لە پیشەسازییەکانی دروستکردنی شووشە، سیرامیک و چیپی ئەلیکترۆنی بەکاردەهێندرێت."

ئەو راوێژکارەی سوودانی ئاماژەی بەوەش کرد، "بەردی کوارتز، کە دەوڵەمەندە بە سیلیکا و لە ناوچە شاخاوییەکانی هەرێمی کوردستاندا هەیە، ئەویش بۆ دروستکردنی چیپی ئەلیکترۆنی (semiconductors)، شووشە و پۆرسەلین بەکاردەهێندرێت."

بە گوتەی د. مەزهەر محەممەد، عێراق بڕێکی زۆر لە فۆسفاتی هەیە، "بەتایبەتی لە ناوچەی عەکاشاتی پارێزگای ئەنبار، کە لە دروستکردنی چیمەنتۆ بەکاردەهێندرێت." هەروەها، "لەگەڵ بوونی گۆگرد لە ناوچەی مەشراقی نزیک موسڵ، کە عێراق یەکێکە لە گەورەترین بەرهەمهێنەرانی گۆگردی ئازاد لە جیهاندا."

راوێژکاری دارایی و ئابووریی سوودانی ئەوەشی خستەڕوو، "عێراق خاوەنی بڕێکی باش لە زێڕە، بەتایبەتی لە ناوچە بەرزایی و شاخاوییەکانی هەرێمی کوردستان، جگە لە بوونی، ئاسن، نیکڵ، سۆریۆم، قوڕقوشم و بەردی جیری (limestone)."

وەکو د. مەزهەر محەممەد دەڵێت، بەپێی خەمڵاندنە سەرەتاییەکان، دەکرێت داهاتی پیشەسازیکردن بەو کانزایانە بگاتە "نزیکەی 16 ترلیۆن دۆلار،" بەڵام تاوەکو ئێستا نەتواندراوە بەگوێرەی پێویست سوودیان لێوەربگیرێت.