KURDPLAT

دوای ئاستە ناوازەکەی لەگەڵ هەڵبژاردەی ئیسپانیا لە یۆرۆی 2024ـدا، لامین یامالی یاریزانی لاوی هەڵبژاردەی ئیسپانیا و یانەی بارسێلۆنا، بووە جێی سەرنجی بەشێک لە یانە گەورەکانی جیهان و نرخی ئەو یاریزانە لە بازاڕی گواستنەوەکاندا بە رێژەیەکی بەرز زیادیکرد.

بەپێی ماڵپەڕی ترانسفێر مارکێتی تایبەت بە نرخی یاریزانان، بەهای یامال گەیشتووەتە 90 ملیۆن یۆرۆ، لە کاتێکدا وەرزی رابردوو نرخی لە 25 ملیۆن یۆرۆ کەمتر بوو.

بەرزبوونەوەی نرخی لامین لە کاتێکدایە، کە زۆر لە یانە گەورەکانی ئەوروپا چاویان بڕیوەتە تواناکەنی، ئەگەرچی زەحمەتە بارسێلۆنا دەستبەرداری ئەو یاریزانەی ببێت، کە پێشبینی دەکرێت ببێتە جێگرەوەی لیۆنێل مێسی.

بەپێی قسەکانی خوان لاپۆرتا سەرۆکی یانەی بارسێلۆنا، پاریس سانجێرمانیش چاوی بڕیوەتە ئەو یاریزانە و لە هەوڵدا بووە بۆ بەدەستهێنانی تواناکانی.

سەرەڕای ئەو گرنگیدانەی پاریس بۆ یامال، خوان لاپۆرتا رایدەگەیێنێت کە ئامادە نییە بە هەر نرخێک دەستبەرداری ئەو یاریزانە بێت و یامال بەهیچ شێوەیەک بۆ فرۆشتن نییە.

لامین یامال، دڵخۆشە لە بارسا و نایەوێت ریزەکانی ئەو یانەیە جێبهێڵێت و بڕیاری داوە درێسی ژمارە 19 بپۆشێت بۆ وەرزی داهاتوو.

یامال سەرکەوتوو بوو لە سەرکردایەتیکردنی هەڵبژاردەی ئیسپانیا بەرەو بردنەوەی نازناوی جامی نەتەوەکانی ئەوروپا بۆ چوارەم جار لە مێژووی لارۆخادا، دوای ئەو ئاستە سەرسوڕهێنەرەی کە بەدرێژایی پاڵەوانێتییەکە پێشکەشی کرد، کە 4 ئەسیستی هەبوو، لەگەڵ تۆمارکردنی یەک گۆڵ.

نزیکەی ساڵێکە پێدانی مۆڵەت بە دروستکردنی یەکەی نیشتەجێبوون راگیراوە. گوتەبێژی یەکێتیی وەبەرهێنەرانی کوردستان دەڵێت، دەستپێکردنەوەی پێدانی مۆڵەت مەترسیی مایەپووچبوونی کۆمپانیاکانی لێدەکەوێتەوە. بەرپرسێکی دەستەی وەبەرهێنانیش دەڵێت، بە فەرمانی سەرۆکوەزیران پێدانی مۆڵەت راگیراوە و بە فەرمانی ئەویش دەستپێدەکاتەوە.

مەلا یاسین مەحموود، گوتەبێژی یەکێتیی وەبەرهێنەرانی کوردستان گوتی، "گرنگە ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کورستان بەردەوامی بە راگرتنی مۆڵەت بدات، ئەوەش بە ئامانجی پاراستنی کەرتی نیشتەجێبوون."

بە گوتەی مەلا یاسین، پێنەدانی مۆڵەت وەکو خۆی نەچووەتە واری جێبەجێکردنەوە و لە "هەندێک لە شارە گەورەکان تاک و تەرا مۆڵەت دەدرێت." گوتیشی، "پێدانی مۆڵەت بە یەکەی نیشتەجێبوون بۆ کرێچی و کەمدەرامەتان و فرۆشتن بە قیستی درێژخایەن گرنگە و پشتیوانیی دەکەین، بەڵام نابێت مۆڵەت بدرێتە پڕۆژە بەها بەرزەکان."

گوتەبێژی یەکێتیی وەبەرهێنەرانی کوردستان داوای کرد، تاوەکو پێنج ساڵی دیکەش مۆڵەت بە پڕۆژەکانی نیشتەجێبوون، کە نرخیان بەرزە، نەدرێت. گوتیشی، "مۆڵەتدان بکرێتەوە، زیانی گەورە بەر وەبەرهێنەران دەکەوێت، بەتایبەت ئەوانەی پڕۆژەکانیان تازە تەواو بوون یان کاری تێدا دەکەن، ئەو کاتە پێدەچێت دەیان کۆمپانیای گەورە مایەپووچ ببن."

مەلا یاسین مەحموود کە خۆی یەکێکە لە وەبەرهێنەرە دیارەکانی کوردستان دەڵێت، "ئێستا کڕیار لە هەرێمی کوردستان زۆر کەمە. عەرەب دەگەڕێنەوە و زۆرینەیان یەکە نیشتەجێبووکانیان داناوە بۆ فرۆشتن و کڕیاریش نییە، بۆیە پێدانەوەی مۆڵەت بە دروستکردنی پڕۆژەی بەها بەرز زیانی گەورە و مەترسیداری بۆ وەبەهێنەران، حکومەت و کەرتی نیشتەجێبوون لە هەرێمی کوردستان لێ دەکەوێتەوە."

هاوکات بەرپرسێک لە دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستان گوتی، "راگیرانی پێدانی مۆڵەت بە دروستکردنی پڕۆژەی نیشتەجێبوون بە فەرمانی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستانە و بۆ رێکخستنەوەی ئەو کەرتە دەرکراوە و لە داهاتووشدا دوای رێکخستنەوەی کەرتەکە بە فەرمانی ئەو دەکرێتەوە، بەڵام دیار نییە کەی و چۆن دەبێت."

لە هەرێمی کوردستان 220 پڕۆژەی نیشتەجێبوون مۆڵەتیان وەرگرتووە و زۆرینەیان تەواو کراون؛ لەو ژمارەیە لە کابینەی نۆیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستاندا 37 مۆڵەتیان دراون.

بەگوێرەی ئاماری دەستەی وەبەرهێنانی هەرێمی کوردستان، لە ساڵی 2006ـەوە تاوەکو کۆتایی ساڵی رابردوو، نزیکەی 214 هەزار یەکەی نیشتەجێبوون لە هەرێمی کوردستان دروستکراون و زیاتر لە نیوەیان لە هەولێر بوون؛ لە هەمان ماوەدا زۆرترین ڤێلا لە هەولێر دروستکراون کە 10 هەزار و 751 ڤێلا بوون؛ لە سلێمانی سێ هەزار و 599 ڤێلا و لە دهۆک 595 ڤێلا دروستکراون؛ لە هەڵەبجەش هیچ ڤێلایەک دروستنەکراوە.

بەگوێرەی ئامارەکە، لەو ماوەیەدا زیاتر لە 111 هەزار یەکەی نیشتەجێبوون لە هەولێر دروستکراون، لە سلێمانی زیاتر لە 53 هەزار، لە دهۆک زیاتر لە 26 هەزار، لە هەڵەبجە 336 یەکەی نیشتەجێبوون، هەروەها لە ئیدارەی گەرمیان زیاتر لە 9 هەزار یەکە؛ ئیدارەی سۆران زیاتر لە هەزار یەکە، ئیدارەی زاخۆ زیاتر لە 7 هەزار و لە ئیدارەی راپەڕینیش زیاتر لە دوو هەزار یەکەی نیشتەجێبوون دروستکراون.

رێکخراوی منداڵپارێزی دەڵێت، ئەو منداڵە کۆچبەرانەی لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵ گەیشتوونەتە دوورگەکانی یۆنان، چوار هێندەی هەمان ماوەی پارساڵە و ژمارەی ئەوانەی بەبێ سەرپەرشتیار کۆچیان کردووە، سێ هێندەیە.

رۆژی چوارشەممە 17-07-2024، رێکخراوی منداڵپارێزی (Save the Children) لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بە ئامارێکی ئاژانسی پەنابەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان (UNHCR) کرد و رایگەیاند "لەنێوان کانوونی دووەمی 2024 تاوەکو مانگی حوزەیران، نزیکەی پێنج هەزار و 580 منداڵی کۆچبەر لە رێگەی دەریای ئیجەوە خۆیان گەیاندووەتە دوورگەکانی یۆنان. هەروەها نزیکەی 830 منداڵ لە رێگەی وشکانییەوە چوونەتە ئەورووپا؛ ئەمەش 400٪ بەراورد بە نیوەی یەکەمی پار زیاترە، ئەوکات ژمارەکە هەزار و 280 منداڵی کۆچبەر بوو."

رێکخراوەکەی تایبەت بە منداڵان هەروەها باسی ئەوەی کردووە لە هەموو چوار منداڵی کۆچبەر، منداڵێک بەبێ خێزان یان سەرپەرشتیارێکی یاسایی گەیشتووەتە یۆنان، ئەمەش واتا هەزار و 500 منداڵ. ئەو ژمارەیەی 2024، سێ هێندەی ئەو منداڵانەی شەش مانگی یەکەمی 2023ـیە، کە بەبێ سەرپەرشتیاری یاسایی کۆچی ئەورووپایان کردبوو.

فیلێری کریاکی، لەگەڵ ئەنجوومەنی یۆنان بۆ پەنابەران وەک پارێزەر کار دەکات. رایگەیاند "ئەو منداڵانەی گەشتی یۆنان دەکەن، هەست بە ئازار و ترسێکی زۆر دەکەن، ئەوان ترسی ئەوەیان هەیە پێش گەیشتنیان بە یۆنان لە رێگەدا بمرن. کاتێک دەگەنە کۆس، چاودێریی تەندروستی بۆ منداڵە کۆچبەرەکان فەراهەم ناکرێت."

ئەرکی کریاکی لەسەر دوورگەی (کۆس)ـە لە باشووری یۆنان. دوورگەکە یەکێکە لەو ناوچانەی هەفتانە کۆچبەری زۆر رووی تێدەکەن.

راپۆرتەکەی منداڵپارێزی هەروەها بڵاویکردووەتەوە، ئەو منداڵانەی بەبێ سەرپەرشتیار دەگەنە یۆنان، دەنێردرێنە ناوەندێکی تایبەت بۆ ئەوەی کەسێکیان وەک سەرپەرشتیار بۆ دابین بکرێت، ئەمەش دەکرێت زۆر بخایەنێت. تاوەکو سەرپەرشتیارێکیان بۆ دابین نەکرێت، ئەو منداڵانە تەنانەت ناتوانن دەستیان بە تەلەفۆنێک بگات بۆ ئەوەی پەیوەندیی بە خێزانەکانی خۆیانەوە بکەن و هەواڵیان پێبدەن.

فیلێری کریاکی لەوبارەوە گوتی، سەرەتا منداڵەکان دەنێردرێنە ناوچەیەکی تەلبەندکراو کە بە "ناوچەی پارێزراو" ناسراوە و نزیکەی دوو بۆ سێ هەفتەی تێدا بەسەردەبەن؛ دواتر بۆ پەناگەیەکی تایبەت بە منداڵانی بێسەرپەرشت دەگوازرێنەوە.

ساڵی رابردوو رێکخراوی منداڵپارێزی و ئەنجوومەنی یۆنانی بۆ پەنابەران لە هەڵمەتێکدا بۆیان دەرکەوت؛ زۆربەی منداڵانی بێسەرپەرشت داواکاریی پەناخوازییان رەتدەکرێتەوە و هیچ پەڕاوێکی یاساییان نابێت، ئەمەش زەوینەسازیی بۆ بەکارهێنان و ئازاردانی ئەو منداڵانە زیاتر دەکات.

ویڵی بێرگۆگن، بەڕێوەبەری لقی ئەورووپای منداڵپارێزی و نوێنەری رێکخراوەکە لە یەکێتیی ئەورووپا گوتی "ئەو منداڵانەی بە تەنیا دەگەنە ئەورووپا، دووچاری دۆخی زۆر سەخت دەبنەوە کە دەبێت بە زوویی چارەسەر بکرێن. هەموو منداڵێک شایانی پارێزراوی و شکۆمەندییە لە کاتی گەیشتن، بەڵام هێشتا ئەو منداڵە کۆچبەرانەی دەگەنە یۆنان، وەکو منداڵ مامەڵەیان لەگەڵدا ناکرێت."

تورکیا و سووریا خەریکی شکاندنی بەستەڵەکەکانی نێوانیانن؛ بەستەڵەکێک کە ساڵانێکە بەردەوام گەورە دەبێت و پێناچێت بە سانایی و بێ بەربەست بشکێت. ئۆپۆزسیۆنی سووریای هاوپەیمانیی ئەنقەرە، یەکێکە لە گرێکوێرەکانی نێوانیان.

هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا دەڵێ "دەمەوێ ئەوە بڵێم ئێمە هەڵوێستمان بێ هۆکار بەرامبەر هێزەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا ناگۆڕین. لە بەرەنگاربوونەوەی داعش و پەکەکەدا لە عەفرین، تەل ئەبیەز، رەئسولعەین چەندین ساڵ پێکەوە شان بەشان دژی تیرۆر و داگیرکاران جەنگاین. ئەوان ئازادن لەگەڵ رژێمی سووریا چۆن و چ بڕیارێک دەدەن و چۆن دانوستاندن دەکەن. ئەوە بابەتێکە پەیوەندیی بەخۆیانەوە هەیە، ئێمەش رۆڵێکی ئەرێنی دەگێڕین. دووپاتی دەکەمەوە ئێمە لە نیوەی رێگەدا بەتەنیا جێیان ناهێڵین و فیداکارییەکانیشیان لەیاد ناکەین."

دوای زیاتر لە 13 ساڵ پچڕانی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانیان، لە مانگی رابردووەوە پرسی گرێدانەوەی پەیوەندییەکانیان گەرم بووەتەوە و، کاردانەوەی تووندی لە ناوچەکانی ئۆپۆزسیۆن لە باکووری سووریای لێکەوتووەتەوە.

ژمارەیەک لە خەڵکی تووڕەی حەلەبی ژێر دەستی ئۆپۆزسیۆنی سووریا، لە سەرەتای ئەم مانگەدا (2-7-2024)، لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا دەردەکەون کاتێک تەرمی خۆپیشاندەرێک بە خاك دەسپێرن، کە رۆژێک بەر لەوە، لە خۆپیشاندانێكی ناوچەی سنووریی دژ بە سوپای تورکیا، بە گولـلەی ئەو سوپایە کوژرا.

ئەوان بەشێکن لە نزیکەی 5 ملیۆن دانیشتووی ئەو ناوچانەی دژی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئەنقەرە و دیمەشقن و بە دەستپێکی گەڕانەوەی سوپای سووریا و دەسەڵاتی ئەسەد بۆ ناوچەکانیانی دەبینن، کە نزیکەی 8 ساڵە بە هاوکاریی سوپای تورکیا، لە ژێر کۆنترۆڵیاندان.

ئەحمەد حەلاق، هاووڵاتی سووریا دەڵێ "رووبەڕووبوونەوەکان لە دوای لێدوانی وەزیری دەرەوەی تورکیا روویاندا کە تێیدا باسی لە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی ئەو وڵاتە لەگەڵ رژێمی ئەسەد و کردنەوەی دەروازە سنوورییەکانی کرد."

لەگەڵ بڵاوبوونەوەی هەواڵی ئەگەری کۆبوونەوەی هەردوو سەرۆکی تورکیا و سووریا؛ لە 11ـی ئەم مانگەدا ئەردۆغان گوتی بە ئەسەدی راگەیاندووە سەردانی تورکیا بکات، یان لە وڵاتی سێیەم کۆببنەوە؛ بەڵام بەشار ئەسەد، سەرۆکی سووریا بۆچوونێكی دیکەی هەیە.

ئەسەد لەبارەی کۆبوونەوە لەگەڵ ئەردۆغان دەپرسێت "بنەمای ئەو چاوپێکەوتنە چییە؟ئایا کۆتاییهێنانە بە هۆکاری کێشەکە؟ کۆبوونەوەکان بۆ کۆتاییهێنان دەبێت بە پشتگیریکردنی تیرۆر و کشانەوەی سوپایان لە خاکی سووریا، ئەوە کرۆکی کێشەکەیە، ئەگەر کۆبوونەوەکان ئەو بابەتەیان تێدا نەبێت، کۆبوونەوە بۆ چییە؟"

نزیکەی 25٪ـی رووبەری سووریا لەژێر دەستی رێڤەبەریی خۆسەرە و نزیکبوونەوەی دیمەشق و ئەنقەرە بە قووڵترکردنی قەیرانەکە دەبینن.

فەرید عەتێ، هاوسەرۆکی ئەنجوومەنی دیموکراتی گەلان/ بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر دەڵێ "بەڵێ ئەو نزیکبوونەوەیە کاریگەری لەسەر چارەسەرکردنی قەیرانی سووریا دەبێت، چونکە تەنیا بە سوودی هەردوو دەسەڵاتی سووریا و تورکیایە، کێشەی سووریا تەنیا لە لایەن خودی سوورییەکانەوە چارەسەر دەکرێت، بەبێ دەستوەردانی دەرەکی، تورکیا هەوڵدەدات کێشە ناوخۆییەکانی هەناردەی سووریا بکات."

جگە لە تورکیا، وڵاتانی ئەمریکا، رووسیا و ئێران بە چڕی تێکەڵ بە هاوکێشەی سووریا بوون و بەرژەوەندییەکانیان هێندە لە یەکەوە دوورن، کە وا دەکات ئەگەری لێکترازان لە نزیکبوونەوە زیاتر بێت.

 فیدراسیۆنی تۆپی پێی عێراق، بەشێوەیەکی فەرمی ئەمڕۆ چوارشەممە بڕیاری کردنەوەی کەمپێکی راهێنانی بۆ هەڵبژاردەی عێراق لە شاری دەوحە دا، وەک ئامادەکارییەک بۆ یارییەکانی پاڵاوتنەکانی گەیشتن بە مۆندیالی 2026.

وەزیری وزە و سامانە سرووشتییەکانی ئوردن دەڵێت، لەماوەی ساڵێکدا 5 ملیۆن بەرمیل نەوتی کێڵگەکانی کەرکووکیان لە عێراق کڕیووە.

ساڵح خەرابشە، وەزیری وزە و سامانە سرووشتییەکانی ئوردن لە راگەیێندراوێکدا رایگەیاند: "لەماوەی نێوان 4ـی ئایاری 2023 و 30ـی حوزەیرانی ئەم ساڵدا ئوردن 5 ملیۆن بەرمیل نەوتی لە عێراقەوە پێگەیشتووە. نەوتەکە لە کەرکووکەوە بۆ پاڵاوگەی شاری زەرقا بە تانکەر گوێزراوەتەوە".

ساڵح خەرابشە گوتی: "ناردنی نەوت بە گوێرەی ئەو یاداشتی لێکتێگەیشتنەیەیە لەنێوان هەردوو وڵات لە 4ـی ئایاری ساڵی رابردوودا واژۆکرا. بە گوێرەی ئەو یاداشتە، حکومەتی عێراق رۆژانە بە 16 دۆلار کەمتر لە نرخی جیهانی، نەوت هەناردەی ئوردن دەکات".

وەزیری وزە و سامانە سرووشتییەکانی ئوردن باس لەوە دەکات: "داوایان لە لایەنی عێراقی کردووە بڕی ئەو نەوتە زیادبکات و لەسەر ئەو بنچینەیەش لە ئابی ساڵی 2023ەوە بڕی نەوتەکە لە 10 هەزار بەرمیلی رۆژانەوە بۆ 15 هەزار بەرمیل زیادیکرد بەهەمان مەرجەکانی گرێبەستکردن؛ بەو جۆرەش ئەو بڕە نەوتەی حکومەتی عێراق مانگانە رەوانەی ئوردنی دەکرد لە 300 هەزار بەرمیلەوە بۆ 450 هەزار بەرمیل زیادیکرد کە 10٪ـی پێداویستییەکانی ئوردن پڕدەکاتەوە".

وەزیری وزە و سامانە سرووشتییەکانی ئوردن ئاماژەی بەوە کرد، گرێبەستەکەی نێوان حکومەتی ئەو دوو وڵاتە تایبەت بە نەوت لە 4ـی ئایاری 2024ـەوە نوێکراوەتەوە و تاوەکو 4ـی مانگی داهاتوو بەردەوام دەبێت.