KURDPLAT

وەها دیارە سێ ناوەندی ڕکەبەر بۆ سیستەمی کۆنی جیهانی دروست دەبێت، لە گەڵ چەند ناوەندێکدا کە بە دوای نیمچە سەربەخۆییدا یان بەرژەوەندی تاکێتی خۆیان دەگەڕێن. ئەو سێ ناوەندە چین و ڕوسیا و ئێرانن.

بۆ سنوردارکردن و لاوازکردن و پاشان پوکانەوەی ئەم ناوەندانە، سیستەمێکی نوێی جیهانی دێتە ئاراوە بۆ سنورداکردن و هەتا ئابلۆقەدان. بۆ چین سیستەمێک هەیە بە ناوی کواد، کە لە وڵاتانی دەوری چین پێکهاتوون، لە ژاپۆنەوە هەتا ئوسترالیا. بۆ ڕوسیا ناتۆ و ئەوروپا، دیارە تورکیا لە وڵاتە مۆلەقەکانە.

بۆ ئێران سیستەمێکی هەرێمی بەرگری لە ئارادایە، کە کۆبونەوەی داهاتوی سعودیە هەنگاوێکی گەورەیە بەو ئاراستەیەدا. دروستکردنی ناتۆیەکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەک شا عەبدوڵا ئاماژەی پێدا ئامانجە. ئێران ڕۆڵی ئەویتر و مەترسی و یەکخەر دەبینێت. هەتا ئێران پەرچەکرداری زیاتربێت، ئەگەر دروستبونی ئەم بەرەیە زیاتر دەبێت. 

تێپەڕاندنی یاسای بە تاوانکردنی پەیوەندی لە گەڵ ئیسرائیلدا بنەمای دژایەتیکردنی ئەو بەرەیە لە عێراقدا دادەڕێژێت. ئەم هەنگاوە جەمسەرگیریی ناوچەکە تۆختر دەکاتەوە. ئەمریکا نەک هەر ڕکەبەری ئێران دەکات بەڵکو نەیارێتی چین و ڕوسیاش لە ناوچەکە دەکات. کوردستان وەک بویەکی لاواز کە دەیەوێت لە گەڵ هەمواندابێت، دۆخێکی سەختی دەبێت.

یەلینا نیدوگینا

-

ڕۆژی یادەوەری و خەمگینی، كە ڕێكەوتی 22/6ی هەموو ساڵێك دەكات، یەكێك لەو مێژووانەیە كە خەمهێنەرترین ڕۆژن لەمێژووی ڕووسیادا. لەو ڕۆژەدا ساڵی 1941 گەلی سۆڤیەت جەنگی نیشتمانیی مەزنی بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەرامی دوژمنكارانەی نازییەكان و فاشییە نێودەوڵەتییەكان ڕاگەیاند. 

بەم بۆنە خەمناكەوە، لەشاری عەمان، بەهەوڵوكۆششی ڕێكخراوی ڕۆشنبیری نادیجدا، یادی قوربانییەكانی سۆڤیەت لەهەموو نەتەوەكان كرایەوە. دیارە ژمارەی قوربانییەكانی سۆڤییەت لەهەموو نەتەوەكان، بەگوێرەی دوایین ئامار گەشتۆتە 27 ملیۆن كەس! چەندین بەرانبەری ئەو ژمارەیەش بریندار و كەمئەندام بوون، كەلەنێویاندا منداڵی شیرەخۆرەش هەبوون.

نەتالیا نزارینكۆ، سەرۆكی ڕێكخراوی نادیجدا و ڕێكخەری جوڵانەوەی نێودەوڵەتی "خۆبەخشەكانی سەركەوتن" كەبارەگاكەی لە عەمانە، لە مەراسیمی خەمناكی " مۆمی یادەوەری"دا وتارێكی پێشكەشكردوو تیایدا گوتی: لەمڕۆژەدا یادی ئەو قارەمانانە دەكەینەوە كە شەهیدبوون یان برینداربوون، یان شوێنبزربوون، واتە ئەو كەسوكارانەمان كە لەكاتی تێكشكاندنی ئیمپریالیزمی نازیدا بوونە قوربانی. كەسوكاری ئێمە لە زیندانەكانی فاشیزمدا دووچاری ئەشكەنجەدان و سزابوون. ملیۆنەها كەس لەخەڵكی وڵاتەكەی ئێمەو كەسوكارەكانمان، لە یاشەڵی سوپاكەی دوژمنەوە كوژران یان سوتێنران یان لەژێر زنجیری دەبابەكانیان و زرێپۆشەكانی هیتلەردا بوونە قیمە و هەلاهەلابوون. زۆرێكی تریش بەهۆی برسێتییەوە لەناوچوون.

هەروەها گوتی: ئێمە لێوان لێوین لە دڵتەنگی و خەمباریی، خەمبارین بۆ ئەو كەسانەی كە گیانی خۆیان بەخشی لەپێناوی سەربەرزی وڵاتەكەماندا. ئەركی پیرۆزی خۆیان لەبەرگری كردن لە نیشتمانەكەمان ئەنجامدا. ئەوان بەرگرییان لەنیشتمان و لە جیهانیش كرد بۆ تێكشكاندنی ئیمپریالیزمی نازی-فاشی، لەو ساڵە زۆر سەختانەی مێژووماندا.

ئەم مەراسیمە لەلایەن "جوڵانەوەی گشتیی هەموو ڕووسیا، خۆبەخشەكانی سەركەوتن، ڕێكخرابوو بە سپۆنسەری " ماڵیی ڕووسی" لە پایتەختی ئەردەن.

لەو مەراسیمەدا كە تیایدا "مۆمەكانی یادەوەری" داگیرسێنران، وەك ڕێزلێنانێك بۆ ئەوانەی لەپێناوی ژیان و ئایندەیەكی ئاشتیخوازانە بۆ هەموو مرۆڤایەتی لەجەنگی دووەمی جیهانیدا كوژرا، ژمارەیەكی زۆر لە هاووڵاتییان بەشدارییان كرد. لەشارەكانی عەممان و عەقەبە و شارەكانی ترەوە خەڵك هاتبوون. چەندین گروپی ڕۆشنبیران و گەنجان، خوێندكارانی زمانی ڕووسی، دەستەو دامەزراوە و ناوەندەكانی پاڵپشتیكار لە كەلتوری ڕووسی و مرۆڤایەتی بەگشتی، یانەی ئیبن سینا بۆ دەرچوانی زانكۆو پەیمانگاكانی سۆڤییەت و ڕووسیا، دامەزراوەی ڕوسكی میر لەئەردەن، قوتابیانی زانكۆی ئەردەن، نوێنەری هۆزە چیچانییەكان لەئەردەن، ناوەندی پەرەپێدانی پێشوەخت، لقی یانەی ئەمەل لە عەقەبە.

نزارینكۆ بەم گوتانە كۆتایی بەوتارەكەی هێنا: ئێمە بەردەوام یادی ئەم ڕۆژە پڕ خەمە دەكەینەوە، كە باپیرانی ئێمە یادیان كردۆتەوە، ئەوان سەرباری هەموو ناڕەحەتی و ئاستەنگەكانی بەردەمیان، یادەكەیان دەكردەوە. ئەوان ئەوپەڕی هەوڵیاندا بۆ دانانی كۆتاییەك بۆ ئەو جەنگە ترسناكە و هەوڵیاندا بۆ سەركەوتن مسۆگەر بكەن و، ئاشتیی سەقامگیر بكەن. كەس ناتوانێت ئەو ڕووداوانە لە مێژووی وڵاتەكەمان و مێژووی مرۆڤایەتیدا بسڕێتەوە. بەڵكو پێویستە تاكو هەتایە لە دڵماندا هەڵیان بگرین.

گوتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان دەڵێت، "بە پاڵپشتی حکومەتەکانی هۆڵەندا و تورکیا لە قۆناخی جێبەجێکردنی سێ پڕۆژەی نێوخۆییداین بۆ هەناردەکردنی بەروبوومی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان بۆ وڵاتانی دەرەوە."

رۆژی دووشەممە 27-6-2022، حوسێن حەمەکەریم، گوتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵی هەرێمی کوردستان وتی: ئێستا لە قۆناخی جێبەجێکردنی سێ پڕۆژەداین. دوو لەوان بە پاڵپشتی هۆڵەندا جێبەجێدەکرێن و ئامانج لێیان بەرهەمهێنانی هەندێک بەروبوومە لە نێوخۆی هەرێمی کوردستان و دواتر هەناردەکردنی بەشێکیانە بۆ وڵاتانی دەرەوە."

بەگوتەی گوتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ، لە پارێزگای سلێمانیش کۆمپانیایەکی نێوخۆ بە هاوئاهەنگی کۆمپانیایەکی تورکی کار دەکات بۆ هەناردەکردنی بەروبوومی هەرێمی کوردستان بۆ وڵاتانی دەرەوە.

سەبارەت بە رێکخستنی بەرهەمی نێوخۆ، گوتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ گوتی، "ساڵانە رۆژنامەی کشتوکاڵیمان هەیە. لە کاتی پێگەیشتنی بەرهەمەکانی نێوخۆدا باج دەخرێتە سەر بەرهەمی هاوردە یان قەدەخە دەکرێن وەک سەوزە، هەنار، سێو، قۆخ، ترێ، هەنجیر، هێلکە، مریشک و قارچک."

لەوبارەیەوە، شاڵاو جەمال، بەڕێوەبەری گشتیی کشتوکاڵی سلێمانی ڕایگەیاند، "حکومەتی عێراق 100% پابەند نییە بە رۆژمێری کشتوکاڵییەوە و لە دەروازە سنوورییەکانییەوە رێگە بە هاتنەناوەوەی بەرهەمی هاوردەکراو دەدات کە ئەوەش وا دەکات بەرهەمی هەرێمی کوردستان لە نێوەڕاست و باشووری عێراق پارە نەکات و ساخ نەبێتەوە."

وەسفی خەلیل، راوێژکاری کشتوکاڵی لە ژووری بازرگانیی سلێمانییش گوتی، "ئەگەر حکومەت سنوورەکان بە تەواوەتی بە رووی بەرهەمی هاوردەدا دانەخات، ئێمە بەرهەمە کشتوکاڵییەکانمان لە مەترسییەکی گەورەدا دەبن. ئەگەر هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق بگەنە رێککەوتن، کێشەی ساخکردنەوەی بەرهەمی جووتیاران چارەسەر دەبێت."

لای خۆشییەوە، گوتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵ گوتی، "ئەوە یەکێکە لە کێشەکانمان؛ بۆیە دەمانەوێت ئەو رۆژنامە کشتوکاڵییە لەگەڵ بەغدا یەکبخەین. بۆ ئەو مەبەستەش لیژنەیەکمان پێکهێناوە کە چەند جارێک سەردانی بەغدای کردووە بۆ یەکلاکردنەوەی ئەو بابەتە، بەڵام تاوەکو ئێستا چارەسەر نەبووە. ئەگەر بابەتەکە یەکلابکرێتەوە، ئەوکات کێشەکانمان چارەسەر دەبن و لەگەڵ عێراق بەرنامە دادەنێن بۆ دانانی باج و قەدەخەکردنی هاوردەکردنی بەروبووم، بەڵام عێراق لە قەدەخەکردنی هەندێک بەرهەم تەنیا بە زارەکی لەگەڵماندایە."

 

بەشێوەیەکی گشتی ژەهراویبوون بەهۆی بەکتریا یان ڤایرۆسەوە دەبێت، لەگەڵ دەرکەوتنی نیشانەکانیدا پێویستە ڕاستەوخۆ سەردانی پزیشک بکرێت‌و چارەسەربکرێت، چونکە ژەهراویبوون مەترسیدارەو نابێت پشتگوێبخرێت، زۆربەی کاتیش ژەهراویبوون بەهۆی خواردنی مادەیەک یان هەڵمژینی مادەیەکەوەیەو هەندێکجاریش چەندین هۆکاری دیکەی هەیە وەک:

ـ هەژراوییبوون لەڕێگەی پێستەوە

ـ لەڕێگەی دەرزی لێدانەوە.

ـ لەئەنجامی بەرکەوتنی تیشکەوە.

ـ ژەهراویبوون بەشوێن دەمی مارو مێروەکان.

ـ ژەهراویبوون بەخواردنی خراپ‌و ژەهراویی.

ـ خواردنەوەی ئاوی پیس بەمادە کیمیاییەکان وەک ئاوی کشتوکاڵیی.

ـ ژەهراویبوون بەدەرمانەکان، وەک زیادەڕەویکردن لەبەکارهێنانی هەندێک لەڤیتامینەکان.

نیشانەکانی ژەهراوییبوون:

ـ سکچوون.

ـ ئازاری گەدە.

ـ سەرگێژخواردن‌و بێهێزی.

ـ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی جەستە.

ـ لەدەستدانی حەزی خواردن.

ـ لەرز.

ـ سەرئێشە.

ـ بەقورسی شت قوتدان.

ـ بەقورسی هەناسەدان.

ـ دەرکەوتنی لیر لەسەر پێست.

ـ سووتانی چواردەوری دەم‌و لوت.

ـ تێکچوونی بینین.

ـ لەحاڵەتی زۆر قورسدا لەوانەیە کەسەکە لەهۆش خۆی بچێت.

تورکیا و سعودیە رێککەوتن لەسەر قووڵکردنەوەی هاوئاهەنگی لە بوارەکانی سیاسی، ئابووری، سەربازی و ئەمنی.

دوای کۆبوونەوەی نێوان رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا و محەممەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە لە ئەنقەرە، راگەیێندراوێکی هاوبەش بڵاوکرایەوە. 

لە راگەیێندراوەکەدا ئاماژە بەوە دراوە، کە هەردوولا بڕیاریانداوە لەسەر قووڵکردنەوەی راوێژ و هاوئاهەنگی لەسەر پرسە هەرێمییەکان لەپێناو بەهێزکردنی سەقامگیریی و ئاشتی لە ناوچەکەدا. 

هەردوو وڵاتەکە جەختیان لە دەستپێکردنی قۆناخێکی نوێ له‌ پەیوەندییە دووقۆڵییەکان، بەتایبەت لە بوارەکانی سیاسی، ئابووری، سەربازی و ئاسایش کردووەتەوە و خواستی خۆیان بۆ کارکردن لەسەر برەودان بە پڕۆژەکان لە بواری وزەدا دووپات کردووەتەوە.

لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە: "هەردوولا رێککەوتوون لەبارەی کاراکردنەوەی رێککەوتنە واژۆکراوەکانی نێوانیان لە بوارەکانی هاوئاهەنگیی بەرگری، بەجۆرێک کە لە خزمەت بەرژەوەندییەکانی هەردوو وڵاتدا بێت و دڵنیایی لە ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە بدات". 

توركیا و سعودیه‌ جەختیان لە گرنگیی هاوئاهەنگی لە بواری گەشتوگوزار و برەودان بەو بوارە لەنێوان هەردوو وڵاتدا کردووەتەوە و لەوبارەیەوە رێککەوتوون لەسەر کاراکردنی کارەکانی ئەنجوومەنی هاوئاهەنگیی سعودی-تورکی و بەرزکردنەوەی ئاستی هاوئاهەنگی لە پرسە گرنگە هاوبەشەکان. 

لە راگەیێندراوەکەدا ئاماژە بەوەشدراوە کە لە کۆبوونەوەکاندا تاوتوێی ئەگەرەکانی پەرەپێدان و هەمەچەشنکردنی بازرگانیی هاوبەش و ئاسانکاری و زاڵبوون بەسەر ئاستەنگەکانی بەردەمیدا و گەڕان بەدوای دەرفەتەکانی وەبەرهێناندا کراوە.

ئەوەش خراوەتەڕوو کە تورکیا و سعودیە جەختیان لە بەردەوامیی هاوئاهەنگی و به‌ره‌وپێشچوون لە نێوان هەردوو وڵات لەسەر بنەمای برایەتی مێژوویی کردووەتەوە کە خزمەت بە داهاتووی ناوچەکە بگەیێنێت.