KURDPLAT

هەرێمی کوردستان لەسەر داوای بەغدا بەرهەمهێنانی نەوتی بۆ نیوە کەمکردووەتەوە. ئەمەش بۆ پابەندبوون بە رێککەوتنی ئۆپێک پڵەس.

کەمال محەممەد، وەزیری کارەبا و وەزیری سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان بە وەکالەت لە کۆنفرانسێکی تایبەت بە وزە لە ئیستەنبووڵ رایگەیاند، لە 2ی ئەیلولەوە هەرێمی کوردستان رۆژانە 140 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت.

عێراق بەردەوام زیاد لەو بڕە نەوتەی بەرهەمهێناوە کە ئۆپێک پڵەس بۆی دیاریی کردووە. هاوکات بەڵێنیشی داوە قەرەبووی زیاد بەرهەمهێنانی پێشوو بکاتەوە، بەڵام داتاکانی بلوومبێرگ دەریدەخەن وڵاتەکە لە مانگی ڕابردوودا هێشتا نەوتی زۆری بەرهەمهێناوە.

لیژنەی هاوبەشی وەزاری ئۆپێک+ بۆ چاودێریکردنی بەرهەمهێنان پشتڕاستی کردەوە کە رووسیا و عێراق و کازاخستان ئەرکەکانیان جێبەجێ کردووە بۆ قەرەبووکردنەوەی زیادبوونی بەرهەمی پێشوو.

لە 25ى ئادارى 2023وە هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیاوە راگیراوە، ئەوەش دوای بڕیارێکی دەستەی نێوبژیوانیی پاریس لەسەر سکاڵایەکی عێراق دژی تورکیا.

پێش راگرتنی هەناردەکردنی نەوت، رۆژانە 450 هەزار بەرمیل نەوت لەڕێگەی بۆڕی نەوتی عێراق-تورکیا رەوانەی بازاڕەکانی جیهان دەکرا.

کەمال محەممەد گوتی، بەهۆی راگرتنی هەناردەی نەوتەوە، هەرێمی کوردستان ملیاران دۆلار داهاتی لەدەست داوە، عێراقیش خۆی زیاتر لە 16 ملیار دۆلار زیانی کردووە. ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئەمە دۆخێکە هەمووان تێیدا دۆڕاون، کەسیش سوودی لێ وەرناگرێت".

تێچووی بەرهەمهێنانی هەر بەرمیلە نەوتێک لە یاسای بودجەی عێراقدا، بە 8 دۆلار دانراوە. بەڵام لە گرێبەستەکانی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان بە سەرووی 26 دۆلار دانراوە، بۆ چارەسەرکردنی ئەوە، دەبێت یان یاسای بودجە یان گرێبەستەکان هەموار بکرێنەوە. ئەمە بەربەستی سەرەکیی بەردەم هەناردەکردنەوەی نەوتە.

لە چین، فرۆشگەی تەواو هاوچەرخ بەبێ ئەوەی هیچ کارمەندێکیان لێبێت، پێشوازی لە کڕیارەکان دەکەن. کڕیار بە بارکۆدێک دەچێتە ژوورەوە، هەر لە رێگەی مۆبایلیشەوە پارەی کەلوپەلەکان دەداتە ئامێری زیرەک.

فرۆشگە هاوچەرخەکان پێچەوانەی زۆربەی مۆڵ، بازاڕ و مارکێتەکان، کە زۆربەیان تاوەکو کاژێر 09:00 بۆ 10:00ـی شەو کراوەن، 24 کاژێر پێشوازی لە کڕیاران دەکەن.

چێن جون چێن، خوێندکارە لە پەکین و دەڵێ "هاتوومەتە ئێرە بۆ یاریکردن. لە بنەڕەتدا لە پەکین نەژیاوم و بینینی دووکانە بێ خاوەنەکان تەواو نایاب بوو، دڵخۆش بووم کە هاتم و تاقیمکردنەوە. هەستێکی زۆر خۆش بوو، ئامێرەکان زۆر یارمەتیدەری کڕیارەکانن."

زیرەکیی دەستکرد، تۆڕی خێرای 5G و ئینتەرنێتی شتەکان یان IoT، سێکوچکەی ئەو پێشکەوتنەن لەجیهانی زنجیرە مارکێتەکان. هەموو جووڵەیەک لە رێگەی زیرەکیی دەستکرد و کامێرای چاودێرییەوە بەدواداچوونی بۆ دەکرێت. ئەگەر کڕیار جووڵەیەکی نامۆ بکات، لە رێگەی بڵندگۆوە ئاگادار دەکرێت، ئەگەر پێویستیش بکات، پۆلیس دێتە سەر هێڵ.

وو شو یا، خوێندکارێکی دیکەیە لە پەکین و دوای ئەوەی چپسێکی لە دووکانێکی زیرەک کڕیوە، بە رووداوی گوت "پێموایە ئەم ئەزموونە زۆر تایبەتە، چونکە لە شارەکەم (وهان) فرۆشگەیەکی لەو شێوەیە نییە."

کۆمپانیای تایبەتی تەکنەلۆژیای زانیاری، فرۆشگە زیرەکەکان بۆ زنجیرە مارکێتەکان بەڕێوەدەبەن، لەبەرامبەر 6٪ـی داهاتی فرۆشتن.

وانگ چانگ، سەرپەرشتی مارکێتێکە و دەڵێ "زیرەکی ئەم سیستەمە سەرەتا لەوەدا رەنگ دەداتەوە، کە تۆمارکردنی ناوی راستەقینەی کەسەکان بۆ بازاڕکردن، سکانکردن و کڕین لە چین جێبەجێکراوە. کڕیاران تەنها بە سکانکردنی کۆدەکە دەتوانن بچنە نێو فرۆشگەکە، ئەمەش کێشەی دزینی بەرهەمەکان و نەتوانینی دۆزینەوەی کەسەکان مەحاڵ دەکات."

لە ساڵی 2025 ژمارەی فرۆشگە زیرەکەکان لە چین بۆ 60 هەزار پرۆژە بەرزدەبێتەوە، قەبارەی بازاڕی فرۆشگە زیرەکەکان لە ساڵی 2024 تاوەکو ئێستا زیاتر لە 50 ملیار یوانە، کە دەکاتە نزیکەی 7 ملیار دۆلار.

لەو مارکێتە زیرەکانەی پەکین کە کەلوپەل و کاڵایێک دەکڕی، تاوەکو بارکۆدەکەی سکان نەکەیت و پارەکەی نەدەیت، دەرگای چوونەدەرەوە بە رووتدا ناکرێتەوە.

لە دوای دەرکەوتنی ئەنجامە بەراییەکانی هەڵبژاردن، یەکێك لەو هێزانەی توشی شۆك بوە هاوپەیمانی نیشتمانیە، لە کۆبونەوەی ئەمڕۆی نێوان ئارام قادری سەرۆکی هاوپەیمانی نیشتمانی و عادل عبدلقادر کارگێڕی ئەنجومەنی سیاسیدا سەبارەت بە ئەنجامی هەڵبژاردنەکان گرژی لە نێوانیاندا دروستبوە و کارگێڕەکەی ئەنجومەنی سیاسی هاوپەیمانی بە ئارام قادری سەرۆکی هاوپەیمانی وتوە دەرئەنجامی ئەم شکستە لە ئەستۆ بگرە و دەستلەکار بکێشەرەوە و بچۆرەوە ماڵەوە، وە ڕایگەیاندوە ئەم شکستەی بەسەرماندا هات لە ئەنجامی گوێنەگرتنتبوە بۆ ڕای سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی و دەبێت سەرۆکەکەی بەرپرسیارێتی شکست بگرێتە ئەستۆ.

لە ئەنجامی گفتوگۆکەیاندا کارگێڕی ئەنجومەنی سیاسی تائکید لەوە دەکاتەوە کە دەبێت ئارام قادر دەستلەکار بکێشێتەوە چونکە حیزبێك بە نزیکەی ٦٠ کاندیدەوە کەمتر لە هەشت سەد دەنگ بهێنێت گەورەترین شکستە و لە ئەستۆی سەرۆکەکەیەتی و دەبێت دەستلەکار بکێشێتەوە و حیزب تەسلیمی ئەنجومەنێکی کاتی بکات بۆ خۆڕێکخستنەوە و بەستنی کۆنگرەیەکی پێشوەختە.

ئارام قادری سەرۆکی هاوپەیمانی لە ئەنجامی ئەم گرژی و ناکۆکیەوە فەرمانێکی حیزبی بۆ عادل عبدلقادر دەردەکات و تیایدا بڕیاری دوررخستنەوەی دەدات، کارگێڕەکەی ئەنجومەنی سیاسی پێی وایە ئەوەی شکستی بە هاوپەیمانی هێنا دەبێت ئەو دەربکرێت و بچێتەوە ماڵەوە نەك من

*لە بانگشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا لە زاری ئارام قادری سەرۆکی هاوپەیمانیەوە دڵنیایی بەدەستهێنانی کورسی دەدا

*هاوپەیمانی بە نزیکەی ٦٠ کاندید بەشداری هەڵبژاردنی کرد، وە لە چەند دیمانەیەکدا ئارام قادر باسی لە بەدەستهێنانی ٥ کورسی پەرلەمان دەکرد، بەڵام بە پێی ئەنجامە سەرەتاییەکان دەنگی هاوپەیمانی لە بازنەی سلێمانی کەمترە لە چوارسەد دەنگ و لە هەولێر کەمترە لە سێ سەد دەنگ و لە هەردوو پارێزگای هەڵەبجەو دهۆك کەمتر لە سەد دەنگیان بەدەستهێناوە، کە ژمارەی دەنگەکانی ئەو حیزبە لەهەر چوار پارێزگاکەدا کەمترە لە هەشت سەد دەنگ.

سەرۆكی یەكێتیی هاوردە و ‏ناردنكارانی ‏هەرێمی ‏‏‏كوردستان دەڵێت، ‏تەشەنەكردنی شەڕی ‏ئیسرائیل و حەماس بۆ لوبنان، بووەتە هۆكاری سستبوونی جووڵەی بازرگانی لەنێوان هەرێمی كوردستان ‌و بەشێک لەو ‏وڵاتانەی بازرگانییان لەگەڵ دەكات.‏

مستەفا عەبدولڕەحمان، سەرۆكی یەكێتیی هاوردە و ‏ناردنكارانی ‏هەرێمی ‏‏‏‏كوردستان وتی، ‏كە ‏ئاسۆ سەراوی پێشكێشی دەكات، ‏رایگەیاند، ئاڵۆزییە سیاسییەكانی ‏ناوچەكە بەتایبەت تەشەنەكردنی شەڕی ئیسرائیل و حەماس بۆ لوبنان، بووەتە هۆكاری سستبوونی بازرگانی لە ناوچەكەدا، ‏‏"بازرگانان مەترسییان هەیە و هەموو پارەكەیان ناكەنە خۆراك ‌و كاڵا؛ بۆیە هەفتەیەكە سستییەك لە جووڵەی بازرگانی دروستبووە."

مستەفا عەبدولڕەحمان دڵنیایی دا كە خۆراك ‌و پێداویستیی دیكە لە كۆگاكانی ‏سلێمانی دا زۆرە، ئەگەر ئاڵۆزی عێراقیش بگرێتەوە، ئەوا بەشی شەش ‏مانگ خۆراك لە كۆگاكاندا هەیە، بەڵام بە مەرجی ئەوەی خەڵكی هەموو پێکەوە دەست بە كڕینی پێداویستی نەکەن.

سەرۆكی یەكێتیی هاوردە و ‏ناردنكارانی ‏هەرێمی ‏‏‏كوردستان گوتی، ئەوەی لە هەرێمی کوردستان هەیە زیاتر هاوردەكردنە نەوەك ‏ئاڵوگۆڕی بازرگانی ‌و رایگەیاند، "هێشتا ئاستی هەناردەمان كەمترە لە 5%. بۆیە دەتوانین بڵێین ئەوەی هەمانە ئاڵوگۆڕی بازرگانی نییە، بەڵكو ‏زیاتر هاوردەی كاڵا‌ و خۆراكە."

لەبارەی قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ‏ئەو وڵاتانەی بازرگانییان لەگەڵ دەكات، مستەفا عەبدولڕەحمان گوتی، ئاڵوگۆڕی بازرگانیی هەرێمی كوردستان لەگەڵ توركیا ‏لە پلەی یەكەمدایە و ساڵانە نزیكەی 12 ملیار دۆلارە، لەگەڵ ‏ئێرانیش 6 ملیار دۆلار ‌و لەگەڵ چینیش 5 ملیار دۆلارە.

سەرۆكی یەكێتیی هاوردە و ‏ناردنكارانی ‏هەرێمی ‏‏‏كوردستان لەو بڕوایەدا ‏نییە بەرزبوونەوەی بەهای دۆلار بەرامبەر دینار ببێتە هۆكاری ‏گرانبوونی خۆراك، كاڵا‌ و پێداویستییەكانی دیكە لە بازاڕدا، چونكە "‏حكومەتی عێراق بەهای 100 دۆلاری بۆ بازرگانان بە 132 هەزار دینار ‏دیاری كردووە."

گوتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق دەڵێ: "تانە لە ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن نادرێت."

ئەمڕۆ پێنجشەممە، 17.10.2024، جومانە غەلای رایگەیاند، دوای 24 کاژێر، ئەنجامی بەرایی هەڵبژاردن رادەگەیێندرێت و "تانە لەو ئەنجامە وەرناگیرێت."

جومانە غەلای گوتی: "دوای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی، راستەوخۆ دەست بە یەکلایی کردنەوەی ئەنجامەکان دەکرێت، دوای راگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی، تانەی حیزب، هاوپەیمانێتی و بەربژێرەکان وەردەگیرێت."

بڕیارە سبەی هەینی، 18ی تشرینی یەکەم، پرۆسەی دەنگدانی تایبەت لە هەر چوار بازنەی هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان بەڕێوەبچێت و 20ی ئەم مانگەش دانگدانی گشتی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان بەڕێوەدەچێت.

گوتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق ئاماژەی بەوەکرد، دوای وەرگرتن و بەدواداچوون بۆ تانەکان، دواتر هەر گۆڕانکارییەک دروست بکەن یاخود نا، لە پێگەی فەرمیی کۆمیسیۆن بڵاودەکرێتەوە.