adv/https://www.facebook.com/MayorcaCity|https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgJT9fbiornOXHkXrGZUVrpdv-Lczq8UDHymSAG1FLaN3n3jZFWnu0it9lpwJHYd0VcIDtwocuKlnssNY-cCZ3HvTh1DeTd7PtbwtHmL9ZiETil6lUcWgNm_7AgC-oX565gM8BVnz-CZQPd-vR0u6WRRSDS2jgBBTJ1nV-3rFE-2XOJeKsNB82lQDVj/w631-h89/327891321_889983905377070_4693388700391347137_n.gif

بیروڕا

5/cate1/بیروڕا

ئابووری

6/cate2/ئابووری

ڕاپۆرت

6/cate3/ڕاپۆرت

چاوپێکەوتن

5/cate4/چاوپێکەوتن

گەلەری

3/cate6/گەلەری

هەمەڕەنگ

5/cate5/هەمەڕەنگ
adv/https://www.facebook.com/QaiwanGroup|https://i.postimg.cc/Nfy5msCp/Kurd-Plate-Qg-12-4.gif

وەرزش

5/cate1/وەرزش

ڤیدیۆ

3/cate6/ڤیدیۆ

نوێترین بڵاوکراوەکان

نەوت لە کەمترین ئاستەکانی ئەم مانگەی مامەڵەی پێوەدەکرێت



نرخی نەوت ئەمڕۆ بەڕێژەیەکی کەم بەرزبووەوە، بەڵام هێشتا لە نزیک کەمترین ئاستەکانی دوو هەفتەی رابردووی، مامەڵەی پێوە دەکرێت.

بەرزبوونەوەی کەمی نرخی نەوت ئەمڕۆ (سێشەممە، 28-1-2025) بە ئەگەری زۆرەوە تەکنیکییە و لەبەرئەوە روویداوە، کە نرخی نەوت بۆ ئاستێکی زۆر نزم دابەزیوە.

لاوازیی داتا ئابوورییەکانی چین و پێشبینییەکان بۆ کەشوهەوای گەرم لەم وەرزەی زستاندا لە ئەمریکا، خواستی بۆ بەکارهێنانی نەوت کەمکردووەتەوە.

نرخی نەوتی برێنتی دەریای باکوور لەدوای کردنەوەی بازاڕەکانی ئاسیا، ئەمڕۆ 12 سەنت بەرزبووەوە و بە 77 دۆلار و 20 سەنت مامەڵەی پێوەکرا. هەروەها نرخی نەوتی سووکی تەکساسی ئەمریکا 10 سەنت بەرزبووەوە و بەرمیلێکی بە 73 دۆلار و 27 سەنت مامەڵەی پێوەکرا.

ئەم ئاستانە کەمترین ئاستی نرخی نەوتن لە دوای رۆژی 9ـی ئەم مانگەوە.

رۆژی دووشەممە ناوەندی ئاماری چین، کە گەورەترین هاوردەکاری نەوتی خاوە، رایگەیاند چالاکییە پیشەسازییەکان لە مانگی یەکی ئەمساڵدا لەو وڵاتە سست بوون، ئەوەش نیگەرانیی لەسەر کەمبوونەوەی خواستی جیهان بۆ بەکارهێنانی نەوت دروست کردووە.

تۆنی سایکامۆر، شرۆڤەکاری سەر بە کۆمپانیای راوێژکاریی (IG) لەو بارەیەوە رایگەیاند، "داتا نەرێنییەکانی چین، نرخی نەوتیان دابەزاندووە، کە هاوکاتە لەگەڵ دابەزینی بەهای پشکی کۆمپانیاکانی بواری تەکنەلۆجیا لە ئەمریکا."

لەلایەکی دیکەوە چاوەڕوان دەکرێت بەهۆی سزاکانی سەر رووسیا، قەبارەی هاوردەکاریی نەوتی چین کەمبوونەوە بەخۆیەوە ببینێت.

پێشبینی کراوە بەهۆی ئەو سزایانەوە، پاڵاوگەکانی چین رۆژانە نزیکەی کەمتر لە ملیۆنێک بەرمیل نەوت بپاڵێون.

ئاژانسی پێشبینیی کەشوهەوا لە ئەمریکا، ئەم هەفتەیە پێشبینی کردووە کەشوهەوا گەرم بێت، ئەوەش گوشاری زیاتری بۆ نرخی نەوت دروستکردووە.

نەخشەى رێگەى گەشەپێدان هێڵى گواستنەوەى نەوت و گازی تێدایە

 

لە بەغدا کۆنفرانسی وزەی عێراق بەڕێوەدەچێت؛ سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند، 70%ى ئامانجى رێگرییان لە سووتانى گازى هاوەڵ بەدیهێناوە و تاوەکو پێنج ساڵى دیکە، 40%ى نەوت بۆ پیشەسازیى گۆڕاو بەگەڕ دەخەن و لە نەخشەى پڕۆژەى رێگەى گەشەپێداندا هێڵى گواستنەوەى نەوت و گازیان داناوە.

محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لە کۆنفرانسەکەدا گوتاری پێشکەشکرد و گوتی، "لە پشتبەخۆبەستن لە بەرهەمهێنانى سووتەمەنەییەکان نزیک دەبینەوە و کارمان لەسەر سوودبینینى زیاتر کردووە لە سامانى نەوت و وەبەرهێنانى گازى سروشتى و زیادکردنى بەرهەمهێنانى بەرهەمە نەوتییەکان".

بەگوێرەى پلانى وەزارەتى نەوتى عێراق، تاوەکو کۆتایی ئەم ساڵ سووتانى گازى هاوەڵى کێڵگەکانى نەوت 80% رادەگیرێت و لە کۆتایی 2027 بەتەواوى سووتانى ئەو گازە رادەگیرێت کە لەگەڵ دەرهێنانى نەوت دەسووتێت و یەکێک لە هۆکارەکانى پیسبوونى ژینگەیە.

سوودانى لە کۆنفرانسەکەدا ئەوەشی گوت، لە نەخشەى پڕۆژەى رێگەى گەشەپێدان دا هێڵى گواستنەوەى نەوت و گاز و پەیوەندییەکانیان داناوە "بۆ بەستنەوەی ئاسیا، ئەورووپا و وڵاتانى ناوچەکە بە یەکدییەوە".

رێگەى گەشەپێدان 1,200 کیلۆمەتر دەبێت، لە رێگەى ئاسن و وشکانى پێکدێت بۆ گواستنەوەى گەشتیار و کاڵاى بازرگانى، بە 11 پارێزگای عێراق و هەرێمى کوردستان تێپەڕ دەبێت.

کۆنفرانسی وزەی عێراق رۆژانی 28 و 29ی کانوونی دووەمی 2025 لە بەغدا بەڕێوەدەچێت. لە دوو رۆژی کۆنفرانسەکەدا لە رێگەی 14 پانێلەوە گفتوگۆ لەسەر چەند تەوەرێک دەکرێت، لەوانەش، فرەیی ئابووریی عێراق، بەکارهێنانی وزەی پاک لەبری وزە نەریتییەکان، وەبەرهێنانی کارەبا و چەند مژارێکی دیکەی ئابووری و وزە.

بڕیارە پانێڵێکی کۆنفراسەکە تایبەت بێت بە کێشەی هەناردەنەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەنێوان بەغدا و هەولێر. ئاشتی عەلائەدین، سەرۆکی پلاتفۆرمی گەشەپێدانی عێراق لەو بارەیەوە بە رووداوی گوت، "لەو رێگەیەوە دەمانەوێت بە روونی هەمووان بزانن کێشەی نێوانیان چییە و چۆن دەتواندرێت چارەسەر بکرێت".

لە 25ی ئاداری 2023وە، هەناردەی 450 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەرێمی کوردستان و کەرکووک لە رێگەی بۆریی عێراق - تورکیا بۆ بەندەری جەیهان وەستاوە.

ناکۆکیی نێوان پەرلەمان و حکومەتی عێراق هەموارى بودجە پەکدەخات


پێشنیازى گۆڕانکاری لە هەموارى یاساى بودجەدا جیاوازى لەنێوان لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق و حکومەتی عێراق دروست دەکات؛ بەو هۆیەوە دەنگدان لەسەر ئەو هەموارە پەکدەخات، کە تایبەتە بە شایستەى دارایی کۆمپانیاکانى نەوتى هەرێمى کوردستان.

لیژنەى دارایی پێشنیازى کردووە دواى جیاکردنەوەى شایستەى دارایی کۆمپانیاکان، ئەوەى لە هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان دەمێنێتەوە، وەکو داهات هەژمار بکرێت و ئەو پرسە ببەسترێتەوە بە پاکتاوکردنى شایستەى دارایی 18 ساڵى نێوان هەولێر و بەغدا.

حکومەت بە نووسراو تێبینی لەسەر گۆڕانکارییەکانى لیژنەى دارایی دەدات و دەڵێت، ئەوە پێچەوانەى کارى کۆمپانیاى سۆمۆیە و دەبێت سەرجەم داهاتى نەوتی بچێتە گەنجینەى دەوڵەت، دواتر شایستەى دارایی بدرێت و ئەگەر رێککەوتن لەسەر ئەو گۆڕانکارییانەى هەموارى یاسای بودجە نەکرا، داڕشتەکەى بگۆڕێت بەو شێوەیەى هەموو گاز و نەوتى هەرێمى کوردستان رادەست بکرێت.

مشتومڕى دەنگدان لەسەر سێ پڕۆژەیاسای تایبەت بە کورد، شیعە، سوننە لە کۆبوونەوەى 21ى کانوونى دووەمى 2025ى پەرلەمانى عێراق، یەکەم بڕگەى خشتەى کارى کۆبوونەوەکەى تێپەڕاند، بێ ئەوەى یەکلایى بکاتەوە کە دەنگدان بوو بە هەموارى یاسای بودجەى گشتى.

هەموارەکە لە مادەی 12ـی تایبەت بە بەرهەمهێنان، گواستنەوە و رادەستکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بوو، کە 16 دۆلاری وەکو تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەى بەرمیلێک نەوت دیاری کردووە، تاوەکو ئەو کاتەى لایەنێکى نێودەوڵەتیی راوێژکاری نرخێکى خەمڵێندراو دیاری دەکات، دەبێت هەرێمى کوردستان رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت رادەست بکات.

دارا سێکانیانى، ئەندامى لیژنەى یاسایی پەرلەمانى عێراق گوتی، "دەنگدان لەسەر ئەو هەموارە بەهۆى ئەوەوە نەکرا کە حکومەت داڕشتەیەکى دیکەى بۆ هەموارەکە هێنابوو بۆ پەرلەمان، تاوەکو دەنگى لەسەر بدرێت و ئێمەش وەکو پەرلەمانتارانى کورد پێى رازى نەبووین."

ئەو داڕشتە نوێیە لەلایەن ئەحمەد فەتلاوى، سەرۆکى دەستەى هاوئاهەنگى نێوان پارێزگاکان وەک نوێنەرى حکومەت بە نووسراو درابووە سەرۆکایەتیى پەرلەمانى عێراق. بەشێکى نووسراوەکە تێبینى بوو لەسەر ئەو گۆڕانکارییەى لیژنەى دارایی بۆ پڕۆژەیاساى هەموارەکە پێشنیازى کردبوو.

"شایستەى دارایی 18 ساڵ پاکتاو بکرێت"

بەگوێرەى پێشنیازى لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق کە دەست تۆڕى میدیایی رووداو کەوتووە و بۆ پڕۆژەى هەموارەکە زیاد کراوە، جیاوازیى تێچووى بەرهەمهێنان و گواستنەوە لەگەڵ نرخى فرۆشتنى نەوت بە داهاتى فیدراڵى هەژمار بکرێت، بەو مەرجەى بڕگەى ئەلیف لە مادەى 12ى یاساى بودجەى گشتى لەبەرچاو بگیرێت.

ئەو مەرجە لەو داڕشتەیەى ئەو پڕۆژەیاسایەى هەموارى بودجە نەبووە کە ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراقەوە نێردراوە بۆ پەرلەمان.

بڕگەى ئەلیف لە مادەى 12ى یاساى بودجەى گشتى عێراق ئاماژە بەوەدەکات کە دەبێت شایستەى دارایی ساڵانى 2004 تاوەکو2022 لەنێوان هەرێمى کوردستان و حکومەتى فیدراڵى پاکتاو بکرێت، دواى وردبینیکردنى لەلایەن دیوانى چاودێریى دارایی فیدراڵى بە هاوئاهەنگى دیوانى چاودێریى دارایی هەرێمى کوردستان لەسەر بنەماى ئەو ماف و پابەندییانەى لە یاسای بودجەى ئەو ساڵانەدا هاتووە.

بە گوێرەى پێشنیازەکەى لیژنەى دارایی، تەواوى داهاتى فرۆشتنى نەوتى هەرێمى کوردستان ناچێتە سەر گەنجینەى گشتى، بەڵکو ئەو بەشەى کە لە دواى دەرکردنى شایستەى دارایی کۆمپانیاکانى نەوتى هەرێمى کوردستان دەمێنێتەوە، بە بەشێک لە داهاتى گشتى هەژمار دەکرێت.

حکومەت: رێکبکەون یان هەموو نەوت و گاز رادەست بکەن

بەگوێرەى ئەو نووسراوەى حکومەت کە دەست تۆڕى میدیایی رووداو کەوتووە، تێبینى لەسەر ئەو پێشنیازى گۆڕانکارییە هەبووە کە لیژنەى دارایی لە پڕۆژەیاساکە کردوویەتى.

لە نووسراوەکەدا هاتووە، "حکومەت ئەو هەموارانە پاڵپشتى ناکات کە پێشنیاز کراون، چونکە داهات کەم دەکەنەوە بەراورد بەو داڕشتەیەى حکومەت ناردوویەتى، ئەوەش جگە لەوەى ناگونجێت لەگەڵ ئەوەى لە ناوچەکانى دیکەى عێراق بەگوێرەى یاساى کارگێڕى و دارایی پەیڕەو دەکرێت؛ هەروەها ئەو گۆڕانکارییە ناگونجێت لەگەڵ میکانیزمى فرۆشتنى نەوت لەلایەن کۆمپانیای بەبازاڕکردنى نەوت (سۆمۆ)، کە تەواوى داهاتى فرۆشتنى نەوت وەردەگرێت و دەخرێتە سەر هەژمارى بانکیى داهاتى نەوت و گاز لە وەزارەتى دارایی فیدراڵ."

وەزارەتى نەوتى عێراق کار بە گرێبەستى خزمەتگوزارى دەکات لە وەبەرهێنانى کەرتى نەوت و گاز، لەبرى پشک بڕێک پارە دەکاتە کۆمپانیاکان، لەکاتێکدا گرێبەستەکانى هەرێمى کوردستان لە جۆرى هاوبەشین لە داهاتى ئەو نەوتەى دەفرۆشرێت.

حکومەت دەڵێت، بەگوێرەى هەموارەکەى خۆیان، هەناردەى نەوت لە رێگەى کۆمپانیاى سۆمۆوە دەکرێت بە هەمان ئەو نرخ و میکانیزمەى کۆمپانیاکە لە هەموو ناوچەکانى دیکەى عێراق پەیڕەوى دەکات و، هەموو داهاتى نەوت بەبێ لێبڕین وەکو داهاتى کۆتایی دەچێتە گەنجینەى گشتى، قەرەبووى بەرهەمهێنانى نەوت بە شێوەیەکى جیاواز لە داهات و بەگوێرەى میکانیزمێکى دیکە دەدرێت لەنێوان هەردوو وەزارەتى دارایی فیدراڵ و حکومەتى هەرێمى کوردستان.

تێبینییەکى دیکەى حکومەت ئەوە بووە، بەگوێرەى گۆڕانکارییەکەى لیژنەى دارایی، تەواوى داهاتى نەوت رادەست ناکرێت و بەر لە رادەستکردنى تێچووى بەرهەمهێنانى نەوتى هەرێمى کوردستانى لێ دەردەکرێت، ئەوەى بە "نەگونجاو" لەگەڵ چوارچێوەى کارى کۆمپانیاى سۆمۆ هەژمار کردووە.

لە نووسراوەکەى حکومەتدا هاتووە، "گەیشتنى داهات بە لێبڕینەوە لە چوارچێوەى کارى سۆمۆدا نییە، کە بەگوێرەى خەمڵاندنى بەرهەمهێنانى نەوت بێت کە لەگەڵ حکومەتى فیدراڵى رێککەوتنى لەبارەوە نەکراوە، ئەوەش جگە لەوەى ئەو پێشنیازە دژ بە لقى ئەلیفى بڕگەى یەکەمى مادەى 13ى یاسای بودجەى گشتییە. ئەوەش جگە لەوەى لقى ئەلیف لە بڕگەى یەکەمى مادەى 12ى یاسای بودجە کۆت و بەند دەکات، لە کاتێکدا ئەو بڕگە و مادانە گرنگن و حکومەت رژدە لەسەر ئەوەى وەکو خۆى بمێننەوە."

لقى ئەلیفى بڕگەى یەکەمى مادەى 13ى یاسای بودجە ئاماژە بەوە دەکات، تەواوى داهاتى فرۆشتنى نەوتى رادەستکراوى هەرێمى کوردستان دەخرێتە هەژمارێکى بانکى وەزارەتى دارایی فیدراڵ، کە بانکى ناوەندى دەیکاتەوە؛ هەرچى لقى ئەلیف لە بڕگەى یەکەمى مادەى 12ى بودجەیە، تایبەتە بە رادەستکردنى رۆژانەى 400 هەزار بەرمیل نەوتى هەرێمى کوردستان بە کۆمپانیاى سۆمۆ و فرۆشتنى لەلایەن ئەو کۆمپانیایەوە.

لە کۆتایی نووسراوەکەیدا حکومەت جەختى لەوە کردووەتەوە، لەگەڵ پێشنیازى هەموارەکەى لیژنەى دارایی نین لەبەر ئەوەى پشکى گەنجینەی گشتى کەمتر دەکاتەوە، کاریگەریى نەرێنیى لەسەر داهاتى حکومەتى فیدڕاڵى دەبێت و لەگەڵ میکانیزمەکانى کۆمپانیاى سۆمۆ و ئەو رێکارانە ناگونجێت کە لە ناوچەکانى دیکە جێبەجێ دەکرێت.

هەموارى یاساى بودجەى گشتیى قۆناخى خوێندنەوەى یەکەم و دووەمى تێپەڕاندووە و تەنیا دەنگدانى ماوە.

هەر لە نووسراوەکەیدا حکومەت ئاماژە بەوەش داوە، ئەگەر پەرلەمان نەیتوانى ئەو هەموارە یەکلایی بکاتەوە، باشترە داڕشتەکە بە شێوەیەک بێت هەموو داهاتى نێوخۆیی، دەرەکى، نەوت و بەرهەمەکانى و گازى هەرێمى کوردستان رادەست بکرێت، وەکو داهاتى کۆتایی گەنجینەى گشتى بەبێ هیچ لێبڕینێک بەگوێرەى رێکارە پەیڕەوکراوەکان لە ناوچەکانى دیکەى عێراق و بەگوێرەى یاساى کارگێڕیى دارایی ساڵى 2019، تاوەکو دواتر تێچوویەکى "خەمڵێندراوى دادوەرانە" بۆ شایستەى دارایی کۆمپانیاکانى نەوتى هەرێمى کوردستان دیاری بکرێت.

ترەمپ پێدانی پاسپۆرتی بە رەگەزی سێیەم راگرت


گوتەبێژێک بە ناوی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، پێدانی پاسپۆرتیان بەو کەسانە راگرتووە کە خۆیان وەکو رەگەزی "ئێکس" یاخود رەگەزی سێیەم تۆمارکردووە.

رۆژی 20ی ئەم مانگە و دوای رێوڕەسمی سوێندخواردنی، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا فەرمانێکی سەرۆکایەتی واژۆکرد کە ئاماژە بەوە دەکات تەنیا دوو رەگەز هەن و گۆڕینی رەگەزیش رێگەپێدراو نییە.

گوتەبێژێک بە ناوی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاند، "لەسەر بنەمای ئەو بڕیارە، بەشی دەرکردنی پاسپۆرتی وەزارەتی دەرەوە بەو جۆرە مامەڵە لەگەڵ رەگەزەکان دەکات". دەشڵێت، بەهۆیەوە چی دیکە پاسپۆرت بە رەگەزی ئێکس (رەگەزی سێیەم) نادەن.

رەگەزی سێیەم ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە خۆیان نە بە مێ و نە بە نێر دەزانن و رەگەزی خۆیان یەکلاناکەنەوە.

ئەو بەرپرسە ئاماژەی بەوەش کرد، لە داهاتوودا رێنماییان سەبارەت بەو کەسانە پێدەدرێت کە پێشتر پاسپۆرتی ئێکسیان دەرهێناوە.

نیسانی 2022، جۆ بایدن، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا بە بڕیارێک رێگەی بە ئەمریکییەکان دا داوای پاسپۆرتی رەگەزی سێیەم بکەن. بەم بڕیارە ترەمپ بڕیارەکەی سەرۆکی پێشووی ئەمریکای راگرت.

بەرپرسێکی دیکە لە ئیدارەی ترەمپ بە هەمان میدیای راگەیاند، ئەو فەرمانەی ترەمپ لە هەموو دامودەزگەکانی دیکەش کاری پێدەکرێت.

لە کاتی کەمپەینی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیدا، ترەمپ بەڵێنی بە لایەنگرانی دا کە داوا لە کۆنگرێس بکات پارەدارکردنی ئەو پرۆژانە رابگرێت کە هاوکاری خەڵک دەکەن بۆ ئەوەی رەگەزی خۆیان دیاری بکەن چونکە دوو رەگەزی دیاریکراو هەن.

بە گوێرەی ئاماری فەرمی، لە ئەمریکا نزیکەی سێ ملیۆن کەس خۆیان بە رەگەزی سێیەم داناوە کە 1.14٪ی خەڵکی وڵاتەکە دەکات.

کێشەکانی نێوان تورکیا و عێراق؛ ئاو، نەوت و دەستێوەردانی سەربازی


هەرچەندە هاتووچۆیەکی دیپلۆماسیی زۆر و پتەو لەنێوان بەغدا و ئەنقەرەدا هەیە، بەڵام نێوانی ئەو دوو وڵاتە دراوسێیە بێ گرفت نییە. سەرەکیترین گرفتەکان ئاو، پەکەکە، نەوت و دەستوەردانی سەربازییە کە هەرچەند هەردوولا جەخت لەسەر چارەسەر دەکەنەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا لە کەتواردا هێشتا ماون.

دۆسیەی ئاو

ئێستا، جیهان لە گەرمەى دۆخى گۆڕانى کەشوهەوادایە، عێراقیش یەکێکە لەو وڵاتانەی زۆر کاریگەر بووە بەو گۆڕانە، دیارترینیان دابەزینى ئاستى ئاوى هەردوو رووبارى دیجلە و فوراتە لە چەند ساڵى رابردوودا.

خالید شەماڵ، گوتەبێژى وەزارەتى سەرچاوەکانى ئاوى عێراق رایگەیاند، "لە چەندین بۆنەدا سەرۆکوەزیران رایگەیاندووە، دۆسیەى ئاو لە پێشینەى کارەکانى حکومەتە و تاوتوێى هیچ دۆسیەیەک ناکرێت تاوەکو گەرەنتیکردنى ئاوى عێراقى تێدا نەبێت. هەر دۆسیەیەک بخرێتەڕوو، ئاو ئامادەیی دەبێت."

عێراق داوای ئاوی زیاتر لە تورکیا دەکات

عێراق کە بە وڵاتی دوو رووبار ناسراوە، سەرچاوەی هەردوو رووبارەکەی تورکیایە، بۆیە بۆ سەرچاوەی ئاو، هەمیشە چاوی لەو وڵاتەیە.

بەنداوی حەدیسە کە کەوتووەتە سەر رووباری فورات، ساڵی 1986 دروستکراوە و توانای گلدانەوەی 8.28 ملیار مەتر سێجا ئاوی هەیە، جگە لە ئاودێری، 1050 مێگاوات کارەبا لە رێگەی ئەو بەنداوەوە بەرهەمدێت. بەڵام ئەگەر ئاوی پێویستی لە تورکیاوە بۆ بەرنەدرێتەوە، ئەو توانایەی جارانی نامێنێت.

لە مانگی تەممووزی پار، بەڕێوەبەری ناوەندی نیشتمانیی ئاوی عێراق، راپۆرتێکی پێشکێشی حکومەتی تورکیا کرد. تێیدا دۆخی ئاوی کۆگەکراوی بەنداوی حەدیسەی روونکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، "ئاستی ئاوی کۆگەکراوی بەنداوەکەمان زۆر کەمە و داوامانکرد لە هەر سێ مانگی تەممووز، ئاب و ئەیلوول، ئاوی زیاتر بەربدرێتەوە لەپێناو پڕبوونی ئاستی ئاوەکە".

هاوکات عۆن زیاب، وەزیری سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق رایگەیاند، داوایەکیان پێشکێشی حکومەتی تورکیا کردووە بۆ ئەوەی ئاوی زیاتریان بۆ بەربداتەوە بەمەبەستی پڕکردنەوەی ئاستی کۆگەکراوی بەنداوی حەدیسە.

تورکیا لە خاکی خۆی، چەندین بەنداوی لەسەر دیجلە و فورات دروستکردووە، ئەمەش کاریگەریی لەسەر ئاوی سەرزەوی، سامانی ماسی، کشتوکاڵ، ئاوی خواردنەوە و ژینگەی عێراق دروستکردووە.

پرسی پەکەکە؛ بوونی بارەگای تورکیا لە باشووری کوردستان

تورکیا بەردەوام سکاڵای لە بوونی گەریلای پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە باشووری کوردستان هەیە و چەندین جار، هێرشی کردووەتە سەر ئەم ناوچانە بۆ لێدان لە بنکەکانی پەکەکە.

تورکیا لە هەندێ شوێن دا تاوەکو نزیکەی 30 کیلۆمەتر هاتووەتە قووڵایی هەرێمی کوردستان و لە سنووری عێراقیش دەگاتە زیاتر لە 100 کیلۆمەتر.

بەپێی بەدواداچوونەکانی رێکخراوی CPTـی ئەمریکی کە ئەنجامەکەی بە رووداو داوە، تورکیا 75 بارەگا و بنکەی سەربازی لە باشووری کوردستان هەیە؛ 66ـیان بارەگا و 9ـیان بنکەی سەربازین.

52 لەوانە دەکەونە سنووری پارێزگای دهۆک. 23 بارەگا لە ئامێدی، شێلادزێ، کانێ ماسی، بامەڕنێ و دێرەلووک. 18 بارەگا لە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ. هەروەها 9 بنکەی سەربازی هەن، کە شەشیان لە حەفتەنین و سێیان لە سیدەکانن.

بەپێی راپۆرتێکی ساڵی 2022ـی وەزارەتی بەرگریی عێراق، زیاتر لە چوار هەزار سەربازی تورکیا لە خاکی عێراقدان و بە قووڵایی 105 کیلۆمەتر هاتوونەتە نێو خاکی عێراقەوە کە دوورترینیان بنکەی سەربازیی زێلکانە لە دەشتی نەینەوا.

تورکیا داوا لە عێراق دەکات پەکەکە بە رێکخراوی تیرۆریستی بناسێنێت

هەرچەندە عێراق، پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)ـی وەکو رێکخراوی قەدەخەکراو ناساندووە، بەڵام تورکیا دڵی بەمە ئاو ناخواتەوە و داوا دەکات وەکو رێکخراوێکی تیرۆریستی بیناسێنێت.

دوێنێ (یەکشەممە، 26-1-2025) هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا و فوئاد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق لە بەغدا کۆبوونەوە.

هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند: "عێراق دراوسێیەکی زۆر گرنگە بۆ ئێمە. سەروەری، ئاسایش و سەقامگیریی عێراق بەلای ئێمەوە زۆر گرنگە".

بە بڕوای هاکان فیدان، پەکەکە زیان بە سەروەریی خاکی عێراق دەگەیێنێت و دەڵێت "هەڕەشەی مەترسیداری بۆ سەر ئاسایشی نیشتیمانی دروستکردووە؛ هەروەها تورکیا، عێراق و سووریاشی بە ئامانج گرتووە."

وەزیری دەرەوەی تورکیا داوای کرد 'لەپێناوی داهاتووی ناوچەکە و ئارامیی' گەلەکانیان، هەوڵی هاوبەش بدەن و گوتیشی "دەبێت هەموو تواناکانمان یەکبخەین و داعش و پەکەکە لەنێوببەین."

هاکان فیدان زیاتر لەبارەی پارتی کرێکارانی کوردستان و هەڵوێستی عێراق لەو بارەیەوە قسەی کرد و رایگەیاند، حکومەتی عێراق، پەکەکەی بە رێکخراوی قەدەخەکراو ناساندووە، بەڵام "چاوەڕوانیی کۆتاییمان لە عێراق ئەوەیە؛ وەک رێکخراوی تیرۆریستیش بیناسێنێت.''

یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنی عێراق و تورکیا لەبارەی هاوئاهەنگیی سەربازی و ئەمنی

شاندی باڵای ئەمنی عێراق و تورکیا 15ـی 8ـی 2024، لە ئەنقەرە لەسەر ئەو لێکتێگەیشتنە، رێککەوتن کە لەلایەن سابت عەباسی، وەزیری بەرگریی عێراق و یاشار گولەر، وەزیری بەرگریی تورکیا واژۆکرا.

بەپێی لێکتێگەیشتنەکە، عێراق و تورکیا ناوەندی هاوئاهەنگیی ئەمنی هاوبەش لە بەغدا دادەمەزرێنن، کە سەر بە فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان دەبێت و بەهاوبەشی لەنێوان کۆماری عێراق و کۆماری تورکیا بەڕێوەدەبردرێت.

ئەرکی ناوەندە هاوبەشەکە ئاڵوگۆڕی زانیاریی هەواڵگریی مەیدانییە لەسەر سنووری هاوبەش و گەیاندنی هەر زانیارییەک کە رەهەندی ئۆپەراسیۆنی و ستراتیژییەتی بۆ بارەگای باڵای هەردوو لایەن هەبێت.

یاداشتنامەکە لە 10 مادە و چەندین خاڵ پێکهاتووە، تێیدا بە وردی باسی شێوازی کارکردنی هەردوولا (عێراق و تورکیا) کراوە بۆ هاوئاهەنگیکردن بۆ "پاراستنی بەرژەوەندییە ئەمنی و نیشتمانییەکانیان و برەودان بە هاوئاهەنگیی ئەمنی و سەربازی و هەواڵگری لە رێگەی ئاڵوگۆڕکردنی زانیارییەکان سەبارەت بە رێکخراوە تیرۆرستییەکان."

بەپێی لێکتێگەیشتنەکە، ناوەندی راهێنان و هاوئاهەنگیی هاوبەشی نێوان هەردوولا لە سەربازگەی باشیک دەبێت.

وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەو لیژنە هاوبەشە ئەندام دەبێت کە بە سەرۆکایەتیی سوپاسالاری هەردوو وڵاتی عێراق و تورکیا پێکدەهێنرێت و سەرپەرشتیی یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنەکە دەکەن.

لە مادەی پێنجەمی لێکتێگەیشتنەکەدا هاتووە "لیژنەیەکی هاوبەش بە سەرۆکایەتیی سوپاسالاری هەردوو وڵات پێکدەهێندرێت. ئەندامانی لیژنەکەش لە لایەنی عێراقی هەریەک لە بریکارانی وەزارەتی دەرەوە، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی، دەزگای هەواڵگری، دەستەی حەشدی شەعبی و وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان پێکدێت. لەلایەنی تورکیاش هەریەک لە بریکاری وەزارەتی ناوخۆ، ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی، دەزگای هەواڵگریی نیشتمانی و (سێ دامەزراوەی دیکەش کە دواتر دەستنیشان دەکرێن) پێکدێن. کاری ئەم لیژنەیە سەرپەرشتیکردنی ئەم یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنە دەبێت."

پرسی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان و ناکۆکییەکان

لەسەر هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی بۆری نەوتی جەیهانەوە، بەغدا و ئەنقەرە ناکۆکن.

لە 25ـی ئادارى 2023ـەوە هەناردەى نەوتى هەرێمى کوردستان لە رێگەى بەندەرى جەیهانى تورکیاوە راگیراوە، ئەوەش دوای بڕیارێکی دەستەی نێوبژیوانیی نێودەوڵەتی لە پاریس لەسەر سکاڵایەکی عێراق دژی تورکیا.

پێش راگرتنی هەناردەکردنی نەوت، رۆژانە 450 هەزار بەرمیل نەوت لەڕێگەی بۆڕیی نەوتی عێراق - تورکیا رەوانەی بازاڕەکانی جیهان دەکرا.

هەرچەندە رۆژی 23-11-2023، هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا گوتی "چاوەڕێ دەکەین لەم نزیکانەدا بۆریی نەوت کارا بکرێت. ئەمە بەگوێرەی ئەوەی لایەنی عێراقی بە ئێمەیان گوتووە." بەڵام تاوەکو ئێستا هەناردەی نەوت دەستی پێنەکردووەتەوە.

عەلی مەشکوور، ئەندامی لیژنەی نەوت و گاز لە پەرلەمانی عێراق بە تۆڕی میدیایی رووداوی راگەیاند "حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەر دۆسیەی نەوت رێککەوتوون، بەڵام تاوەکو ئێستا پرۆسەی جێبەجێکردنی ناڕوونە و نازانرێت چۆنە".

بەگوتەی ئەندامەکەی لیژنە و گاز، "وەزارەتی نەوتی عێراق هەموو میکانیزمەکانی وەرگرتنی ئەو نەوتەی هەرێمی کوردستانی گرتووەتە بەر. بە روونی لەگەڵ هەرێمی کوردستان لەسەر ئەوە رێککەتووە، بەڵام نازانین کەی جێبەجێ دەکرێت. لیژنەکەمان پشتیوانی لە بژارەی چارەسەرکردنی دەکات".


 

زۆرترین یەدەگى نەوت لە نێوەڕاستى عێراق دۆزرایەوە


لە کێڵگەى رۆژهەڵاتى بەغدا کێڵگەیەکى نەوت دەدۆزێتەوە کە یەدەگەکەی دوو ملیار بەرمیل نەوتە. بە گوێرەى کۆمپانیایەکى سەر بە وەزارەتى نەوت "زۆرترین" یەدەگە لە کێڵگەکانى نێوەڕاستى عێراق.

دۆزینەوەى ئەو کێڵگە نەوتە لە رێگەى گرێبەستێکەوە بووە کە وەزارەتى نەوتى عێراق لەگەڵ کۆمپانیاى وزە و بارزگانى چینى (EBS) واژۆى کردووە بۆ ئەنجامدانى کنە و پشکنین لە کێڵگەى نەوتى رۆژهەڵاتى بەغدا.

کۆمپانیاى نەوتى نێوەڕاست کە سەر بە وەزارەتى نەوتى عێراقە، لە راگەیێنراوێکدا ئاماژەى بەوە داوە کە بیرى ئەزموونیى دۆزینەوەى نەوت لەو کێڵگەیە، ئەوەى دەرخستووە نەوتى کێڵگەکە "کوالێتى بەرزە" لە جۆرى ناوەند و سووک، کە دوو ملیار بەرمیل نەوتى دیکە بۆ یەدەگى نەوتى عێراق زیاد دەکات.

ئەو کۆمپانیایە دەڵێت: "ئەوە گەورەترین دۆزینەوەى یەدەگى نەوتە لە نێوەڕاستى عێراق".

رووبەرى کێڵگەى نەوتى رۆژهەڵاتى بەغدا زیاتر لە 120 کیلۆمەترە، هەندێک لە بیرە نەوتەکانى لەگەڵ کۆمارى ئیسلامى ئێران هاوبەشن.

بە گوێرەى کۆمپانیاى نەوتى نێوەڕاست، بەرهەمى رۆژانەى ئەو بیرە ئەزمونییانەى لەو کێڵگەیە لێدراون، دەگاتە پێنج هەزار بەرمیل.

عێراق خاوەنى پێنجەم زۆرترین یەدەگى نەوتە لە جیهان کە نزیکەى 149 ملیار بەرمیلە.
 

 


adv/https://www.facebook.com/QaiwanGroup|https://i.postimg.cc/Nfy5msCp/Kurd-Plate-Qg-12-4.gif