ناوی تۆنی بلێر دێت بۆ حاکمی غەززە بەشێوەیەکی ڕاگوزەر

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، ناوی تۆنی بلێری، سەرۆکوەزیرانی پێشووتری بەریتانیای هێناوە وەک ئەگەری حاکمی مەدەنیی غەززە بۆ قۆناخی راگوزەر و جێبەجێکردنی "پلانی ئاشتی"ـی ترەمپ.

ئەم گۆڕانکارییە لە رۆڵی تۆنی بلێردا، پرسیاری زۆر لەسەر رابردوو و تێڕوانینەکانی دروست دەکات، بەتایبەتی کە ئەو خاوەنی مێژووییەکی درێژە لە سیاسەت و بڕیارە گرنگەکاندا. ئەو سیاسەتمەدارە خۆی چیرۆکی ژیانی سیاسی گێراوەتەوە لە کتێبەکەی بە ناوی "گەشتێک؛ ژیانی سیاسی من" (A Journey: My Political Life) کە یاداشتنامەی کەسیی خۆیەتی.

تۆنی بلێر و پرسی عێراق: پەشیمان نییە لە رووخاندنی سەدام

تۆنی بلێر لە یاداشتنامەیەکدا بە درێژی باسی پرسی عێراق و بڕیاری جەنگ دەکات. ئەو بە ئاشکرا رایدەگەیێنێت کە هەرگیز لە بڕیاردان بۆ رووخاندنی رژێمی سەدام حوسێن پەشیمان نییە و چەند هۆکارێک بۆ ئەمەش دەخاتەڕوو:

- گۆڕانی تێڕوانینی جیهان؛ بلێر پێی وایە هێرشەکانی 11ی سێپتێمبەر تێڕوانینی جیهانی بۆ مەترسییەکان گۆڕی، بەتایبەتی پەیوەندیی نێوان "دەوڵەتە یاخییەکان کە خاوەنی چەکی کۆمەڵکوژن" و "تیرۆریزم".

هەڕەشەی سەدام؛ ئەو سەدام حوسێنی بە هەڕەشەیەکی راستەقینە دەزانی، بە ئاماژەدان بە بەکارهێنانی چەکی کیمیایی دژی کورد لە هەڵەبجە، داگیرکردنی کوێت و پێشێلکردنی بڕیارنامە نێودەوڵەتییەکان.

هەڵەی زانیارییە هەواڵگرییەکان؛ بلێر دانی بەوەدا ناوە کە زانیارییە هەواڵگرییەکان سەبارەت بە بوونی چەکی کۆمەڵکوژیی چالاک، دواتر دەرکەوت کە هەڵە بوون.

سەبارەت بە قۆناخی دوای رووخانی سەدام، بلێر دان بەوەدا دەنێت کە پرۆسەی سەربازییەکە "خێرا و سەرکەوتوو" بوو، بەڵام پلاندانان بۆ قۆناخی دوای جەنگ "نائامادە" بوو، بەتایبەتی لەلایەن ئەمریکاوە. بەڵام هۆکاری سەرەکیی تووندوتیژی و ئاڵۆزییەکانی، تەنیا خراپیی پلاندانان نەبووە، بەڵکو دەستێوەردانی دەرەکی، بەتایبەتی "قاعیدە" و "ئێران" بووە کە هەوڵیان دا پرۆسەی دیموکراسی لە عێراقدا شکست پێ بهێنن.

کورد لە دیدی بلێرەوە: قوربانی دەستی سەدام و سیمبولی ئازادی

تۆنی بلێر بە درێژی باسی دۆخی کورد و قوربانیدانی دەکات و وەک بەشێک لە پاساوە ئەخلاقییەکانی جەنگ بەکاریدەهێنێت.

کیمیابارانکردنی هەڵەبجە؛ لە کتێبەکەیدا باس لەوە دەکات کە سەدام لە ساڵی 1988 چەکی کیمیایی دژی گوندە کوردییەکان بەکارهێناوە و بەتایبەتی ناوی هەڵەبجە دەهێنێت.

شاڵاوی ئەنفال؛ ئاماژە بە "شاڵاوی ئەنفال دژی کوردەکان لە 1988" دەکات و دەڵێت بووە هۆی کوژرانی "تاوەکو 100,000 کورد".

خۆبەڕێوەبەریی کورد؛ بلێر جەخت لە سەرکەوتنی ئۆتۆنۆمیی کورد دەکاتەوە و دەڵێت، "لە ناوچە کوردییەکاندا، سەرەڕای بوونی سەدام و گەمارۆکان، رێژەی مردنی منداڵان نیوەی ئەوە بوو کە لە ناوەڕاست و باشووری عێراقدا هەبوو."

ئازادی و پاراستن؛ بلێر باس لەوە دەکات کە دوای 2003 "ناوچە کوردییەکان بە شێوەیەکی سرووشتی هەستیان بە ئازادی دەکرد" و یەکێک لە ئامانجەکانی جەنگەکەشی بە "پاراستنی خەڵک لە ناوچەی ئۆتۆنۆمی کوردستان" وەسف دەکات.

کەسایەتییە عێراقی و کوردییەکان لە گۆشەنیگای بلێرەوە

بلێر وێڕای وەسفکردنی سەدام وەک دیکتاتۆرێکی دڕندە، باسی چەند کەسایەتییەکی دیکەش دەکات.

ئەیاد عەللاوی: بە "سیاسەتمەدارێکی زۆر بەتوانا و ناتائیفی" وەسف دەکات.

ئیبراهیم جەعفەری و نووری مالیکی: وەک شوێنگرەوەکانی عەللاوی ناویان دەهێنێت. بلێر سەرسامیی خۆی بە مالیکی دەردەبڕێت کە سەرەڕای تائیفیبوون، بە کردار دژی میلیشیا شیعەکانیش وەستاوەتەوە.

سەرۆک مام جەلال تاڵەبانی؛ بلێر بە کورتی ئاماژەی پێدەکات و دەڵێت: "رۆڵێکی سەرەکی و یەکخەری دەگێڕێت."

تێڕوانینی بلێر بۆ چارەسەری کێشەی فەلەستین و ئیسرائیل

ئەو دیپلۆماتکارە کە ئێستا ئەگەری هەیە ببێتە حاکمی داهاتووی غەززە بۆ قۆناخی راگوزەر، گرنگییەکی زۆر بە کێشەی فەلەستین و ئیسرائیل دەدات، چونکە پێی وایە ئەم کێشەیە تەنیا پرسێکی ناوچەیی نییە، بەڵکو کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پەیوەندییەکانی جیهانی ئیسلام و رۆژئاوا و ئاسایشی جیهان هەیە.

پوختەی بۆچوونەکانی بلێر

کێشەیەکی جیهانی؛ بلێر پێی وایە ناکۆکییەکە "چەقی ململانێیەکی فراوانترە" لەنێوان تووندڕەوی و میانڕەویدا لە جیهانی ئیسلامیدا. ئەو دەڵێت رژێمە دیکتاتۆرەکان و گرووپە تووندڕەوەکان کێشەکە بەکاردەهێنن بۆ بەلاڕێدابردنی رای گشتی.

بەشێک لە ستراتیژی؛ لە کاتی ئامادەکاری بۆ جەنگی عێراق، جەختی لەوە دەکردەوە کە "پرۆسەی ئاشتی ئیسرائیل و فەلەستین" دەبێت بەشێکی سەرەکی بێت لە ستراتیژییەکە، وەک "پێکهاتەی هێزی نەرم" بۆ هاوسەنگکردنی "هێزی رەق" لە عێراق.

بنیاتنانی دەوڵەت لە خوارەوە بۆ سەرەوە؛ بلێر پێی وایە چارەسەر تەنیا بە دانوستانی سیاسی نابێت، بەڵکو دەبێت کار لەسەر بنیاتنانی دامەزراوە، ئابووری و توانای ئەمنیی فەلەستین بکرێت، تا ببێتە "واقیعێک کە ئیسرائیل نەتوانێت نکۆڵیی لێ بکات."

پێویستیی دەستێوەردانی نێودەوڵەتی؛ ئەو باوەڕی وایە کێشەکە بە تەنیا لەلایەن ئیسرائیل و فەلەستینەوە چارەسەر نابێت و پێویستی بە فشاری بەردەوامی لایەنی سێیەم (ئەمریکا، ئەورووپا) هەیە.

لێکتێگەیشتن لە هەردوولا؛ سەرەڕای ئەوەی وەک لایەنگری ئیسرائیل دەبینرا، بلێر هەوڵ دەدات نیشانی بدات کە لە هەردوو "راستییەکە" تێدەگات، ئازاری فەلەستینییەکان لەژێر داگیرکاری و ترسی ئیسرائیلییەکان لەسەر ئاسایش.

ئەگەر بلێر وەک حاکمی مەدەنی غەززە دەستنیشان بکرێت، ئەوا دەبێت تێڕوانینەکانی لەبارەی بنیاتنانی دەوڵەت لە خوارەوە بۆ سەرەوە و رۆڵی نێودەوڵەتی لە چارەسەری کێشەکاندا، وەک وانەیەک بۆ قۆناخی داهاتووی غەززە بەکاربهێنێت. ئەمەش رۆڵێکی زۆر قورس و گرنگ دەبێت لە مێژووی ژیانی سیاسیدا.