سوهەیب فارووق"
-
وەڵینە:
هەموو ئەوەی بەردەنگ لە هونەرمەندێکی گۆرانیبێژ چاوەڕێی دەکەن، "گوتن"ە، گوتنێک کە بمێنێتەوە و کاریگەری جێ بهێڵێت، ئەم گوتنە بەر لە هەر بنەڕەتێک لە بنەڕەت و پایەکانی گۆرانی شیعر، ئاواز، کلیپ... تاد دەکرێت شیعر سەرەکیترینیان بێت و خودی ئەوانی تر لەم بنەڕەتەدا ببینرێنەوە، دەکرێت شیعرێک خودی ڕەهەندە مۆسیقییەکە و کلیپەکەش بێت، کەم نین ئەو شیعرانەی لە ئەدەبی کوردیدا خاوەن هەردوو تایبەتمەندییەکەن، شیعر هەیە خۆی یەک پارچە ئاوازە، شیعر هەیە هەر دێڕە و کلیپێکە، چامەی شیعری هەیە خۆی وێنەی سینەماییە، دێڕی فۆلکلۆری هەیه، خۆی وێنەیەکە سەربەخۆ هەیه پڕ لە ترپە و ڕیتم و ئیقاع بۆ وێنە:
٭ ئەگەر نەبوایەم بە لۆمەی وڵات
کەپرێم ئەبەست شەو و ڕۆژ لە لات
وێنەی بەستنی کەپری عاشقێ، بە دیار ماڵ"شوێن"ی مەعشووقەوە.
٭ با سیروان بمبا بە مل تافەدا
بە تونکە تونکەی ماڵە جافەدا
٭ تەنک تەنک تەنکی
هەنار دەنک دەنکی
بە دەرزیلە قایمی کرد
مێخەک لە بەر مەمکی
سەرنجی ڕیتم و ئاواز شیعر و دێڕەکان خۆیان گوتنێکی وێنەدار و ئاوازدارن، تەنیا قۆڕگێکیان دەوێ مامانێکی باش بێ، تا بزێن، بێنه بوون ببنە تابلۆ.
ئەم وێنەداری و ئاوازدارییە بۆ شیعری کلاسیک و ڕۆمانتیک و نوێ و نوێتر ... تادش هەمان شێوەیە، سەرنج بدەن:
٭ زانیوتە میوە چەندە شیرینە
شەکرەسێو نووستوون لەم ژێرزەمینە
شیعری"شێخ عوسمان سراج الدین"
وەختێ"ماملێ" یان "سوارە محەمەد" دەیڵێن، یان سەرنجی ئەم تابلۆیه لە گۆرانیی "ناسری ڕەزازی"دا:
پایزه و پایز پایزەو هەواران
وەک بووکی ڕەشپۆش ماتن لە سوێی دڵداران
ئەمە لە شیعری "گۆران" و "مەولەوی" و "دیلان" و "ئیسماعیل خورماڵی" و "عیرفان ئەحمەد" و سەدانی تردا هەن، مەرج نییە وێنەکان تەنیا ڕۆمانسی بن چەندین وێنەی شیعری هەن، کە بوونە مرۆییەکەی مرۆڤ ئەڵێن و بەیانی ئەکەن، گەر نەشکرێنە گۆرانی خۆیان گۆرانین، کلیپن، لێرەوە من ڕەهەندی شیعرم پێش ئاواز و کلیپ .. تاد خست، بە شێوەیەکی گشتی گۆرانیبێژ بەر لە هەر شتێک دەبێت شیعرناس بێت، وێنەدۆز بێت، ئەو نەگوتراوانەی ناو تێکستێک بدۆزێتەوە تۆزی غەریبییان لەسەر بتەکێنێت و ئاشنایان بکاتەوە، پاکیان بکاتەوە و کاکڵەکەیان لە ڕێگەی قوڕگییەوە بڵێت.
- درکی دیاری "قەرەداغی" و شیعری لیریک"گۆرانی".
پێش هەر شتێک هونەر و ئەوەی پەیوەندی بە جوانییەوە هەیه درکە، هونەرمەند خاوەن درکە، پێش هەموو مرۆڤێکی ئاسایی، پەیکەرتاشێ درک بە بەردێک دەکات، ئەو وێنەی کە خۆی دەیەوێت و ئایدیاڵەکەی لە مێشکیدایه پێشتر لە بەردەکەدا دەیدۆزێتەوە و دواتر وەک دەڵێن، ئەوەی لە بەردەکە دەیکات، لابردنی زیادەی بەردەکەیە، توێکڵکەیەتی ئەوەی دەمێنێتەوە کاکڵەکەیە، ئەمە لای "هادی زیائەدینی پەیکەرتاش"هەیه، هونەرمەند هیچ نییە، جگە لە ناسێنەرەوەیەکی باشی ئایدیاڵەکانی خۆی لەناو ماددە جیاوازەکاندا، چاوی هونەری(درک)هەر ئەمەیه، لێرەوە "دیاری قەرەداغی" یەکێک چاوساغترین هونەرمەندەکانی ئێمەیه، کە ئایدیاڵەکانی لە مادده شیعرییەکاندا ورد دەدۆزێتەوە، دواتر شێوەگیریان دەکات، ئەوەی دەیداتە بەردەنگ گوتنێکی هونەریی تەواوە.
- دیاری و ئاوەژووبوونەوەی پێناسەی لیریک.
هەمیشە له پێناسەی شیعری لیریک یان غنائی یان کەلیمات، به واتا گشتییەکەی وا هاتووە، بە لانی کەمەوە، کێش و سەروادارە، عاشقانە و زاتییە، کورتە و چەند کۆپلەیەکە و درێژ نییە، تا ڕاددەیەک یەکێتیی بابەتی تێدایه و حساباتی کورتی و درێژیی بڕگە کراوە، واتە لەم ڕوانگەیەوە، هەموو شیعرێک لیریک نییە و غنائی نابێتەوە، هەموو شاعیرێکیش شاعیری شیعری گۆرانی نییە، ئەوەش باو بوو شاعیر لە ماددەیەکی گۆرانیدا زیاتر یەک تێکست دەگاتە گۆرانی، مەگەر گۆرانییەک بەستە و مەقامی هەبێت، مەقامەکە تێکستێک و بەستەکەش تێکستێک وەلێ لای دیاری هەموو ئەمانە ئاوەژوو دەبنەوە، چونکە دیاری ئایدیاڵەکەی مەبەستە لە ماددە شیعرییەکەدا، گەر ئایدیاڵێک دڵی گرت و زانیی دەبێتە ئەو گوتن و ماددەیەی کە ڕۆحی هونەریی ئەو دەیخوازێت، دەیڵێت، جا شیعرەکە کورت بێ یان درێژ، شیعری سەروادار بێ یان بێسەروا، هیی یەک شاعیر بێت یان زیاتر، سەرنج بدەن جیاوازترین و جۆراوجۆرترین شاعیرەکان لە ئەزموونی هونەریی دیاریدا کۆ دەبنەوە " حەسیب قەرەداغی، شێرکۆبێکەس، هیدایەت عەبدوڵڵا حەیران، بەختیار عەلی، دیار هەڵەبجەیی، حەمەساڵح دیلان، ساڵح بێچار، دلاوەر قەرەداغی، زێوەر، عیرفان ئەحمەد... دەیانی تر، ئەم ئەزموونە فرەڕەنگە لە هونەریی کوردیدا دەگمەنە، لەپێش هاتنی دیارییەوە کێ دەیزانی شیعری "بەختیار عەلی" هەم وەک فۆڕم هەم وەک ناوەڕۆک شیانی ئەوەی هەیە ببێتە گۆرانی..
٭ جەنگەڵەکانم بۆ تۆ
باڵندەکانم بۆ ئەو
خاچەکانم بۆ تۆ
بزمارەکانم بۆ ئەو.
٭سەیرکە
خۆشەویستی بەرەو چ دەریایەکی بردین
عەشق سەختترە لە جەنگ
سەختترە لە خەیاڵ
٭ سەیرکە
عەشق چ شەڕێکمان پێ ئەفرۆشێ
چ قەدەرێکی بەدە
کە عەشق هەمیشە پاشماوەی جەنگەکانە
جگە لەوەش دیاری لە چەند ڕەهەندی ترەوە پرسی شیعری گۆرانی، ئاوەژوو ئەکاتەوە و نوێگەری لە هەڵبژاردنی تێکستدا دەکات بۆ وێنە:
یەکەم:
لە بۆنی خاکدا، تەنیا تێکستێک نییە ئاوازێکی بۆ دانرابێت و گوترابێت، بەر چەند تێکست دەکەوین، بە وێنەی جیاواز و فۆڕمی جیاواز و گوتنی جیاوازیش، ئەم وێنانە هەریەکەیان پارێکن لە بەشێکی تابلۆ هونەرییەکە، نەبوونی یەکێکیان کار دەکاتە سەر ئیفلیجبوونی تابلۆگشتییەکە، هەریەکەیان بە سەربەخۆ هەن، بوونی خۆیان نیشان دەدەن، دواتر بوونەتە دنەدەری بوونی ئەوانی تریش ناڕاستەوخۆ، تا تابلۆ گشتییەکە دەرکەوتووە کە "بۆنی خاک"ە، گەر چی ئەم بەکارهێنانەی زیاد لە بەشێکی تێکستێک بۆ گۆرانی هەیه و دەبینرێ بۆ نموونە لای هونەرمەند "حەسەن دەرزی" لە گۆرانیی "وەتەن"، شیعری "هێمنی موکریانی و " قانع"دا..
٭زەوی ئێستاش لە ڕووت هەڵدێ بدەی سووڕ؟
نەڕووخای ئاسمانی پیری پشت کووڕ؟
"هێمن موکریانی"
٭موخەیەر بم لە بەینی تۆ و بەهەشتا
لە جەننەت دوور ئەبم سەیرانی تۆ خۆش
"قانع"
وەلێ بەم فرەیی و درێژییه نییە و ئەوەی "دیاری قەرەداغی" دەیکات، جێکردنەوەی تێکستگەلی شاعیران" زێوەر، ئەکرەم ئەحمەد، عیرفان ئەحمەد، دلاوەر قەرەداغی، حەسیب قەرەداغی، پشکۆنەجمەدین....تاد جۆرێکە لە هۆشیاری، ئەوەی کە لەم فرەییه ڕوون دەبێتەوە ئەوەیه، ئایدیاڵەکەی دیاری کە دەیەوێ بیکاتە گوتنێکی هونەری، تەنیا تێکستێک دەرەقەتی نایەت چوون ئایدیاڵەکە، خەمێکە خەمێکی تەواو مرۆڤانەیه خەمی نان، نیشتمان، عیشق، ئازادی، بوونی بوونایەتیی مرۆڤ..... تاد بۆیە دیاری دەگەڕێ بەدوای زیاد لە تێکستێکدا تا ئەوەی لە دڵیدا ترپەیه، لە ڕێی قوڕگییەوە بەیانی بکات.
دووەم:
گۆرانیی کوردی بە واتا گشتییەکەی، زۆرتر با دەداتەوە بە لای غەزەلدا، هەموو ئەوەی هەیه تاک خۆی تیا دەبینێتەوە، تێکستەکە دەربڕاوی ناخی "ذات"ە، ئەمەش زیاتر لە پرسگەلی وەک عەشق و لاواندنەوەدا بەیان دەبێت، کەمتر بەر بابەت دەکەوین لە گۆرانیی کوردیدا، کەمتر خەمەکە خەمی دەستەجەمعییە، جگە لەو سروود یان گۆرانییە نیشتیمانییانەی کە هەموومان وەک "کۆ" تیایاندا بەشدارین، خەمێکی کۆییان هەیه، وەک گۆرانییەکانی بۆ نیشتمان، پێشمەرگە، خاک، ئاین وتراون، گۆرانی لای دیاری تاک تێپەڕ ئەکات و بەرەو بابەت دەڕوات، یانێ خەمەکە لای دیاری جڤاگییە، لە گشتەوە بۆ بەش دێتەوە، سەرنج بدەن نیشتمان، سەرۆک، کۆمەڵگە،ژیان لای ئەو تەنیا نالاوێنرێنەوە، بە چاوێکی تر دەبینرێن و ڕەخنەش دەکرێن بۆ نموونە:
٭ خواپێداوان ئەوانەی وا پێکی سووری شەو هەڵ ئەدەن
نیشتمان لایان کاڵایە و بازرگانی پێوە ئەکەن
٭ گەر دوو زامی لەشی باخێک
دەست لە ملی ئازارەکانی یەک نەکەن
چۆن برینی گوڵی باخچەی دنیای دوورتر
ساڕێژ ئەکەن؟
٭ لەم دەربەندە
ڕاوچی گەمەی گەورە ئەکا
نەفرەت لە جەنگ
تەنافی ئەم گەمەیە
چەند درێژە..چەند ئەستوورە
چەندی کێشا، دە پێم بڵێن ئێوەی سەرۆک
کوا سەرەتای ئەم چامەیه؟
کێ ئەزانێ لەکوێدایە؟
سێیەم:
لای دیاری قەرەداغی له دۆخە خود"ذات"ی یەکەشدا، وەختێک گۆرانییەکە دۆخێکی خودی وەردەگرێت بەر مۆتیڤ و بابەتی جیا دەکەوین، "هاوڕێیەتی" چەمکێکە بە سەربەخۆ و لە یەک تێکستدا زۆر کەم بەری دەکەوین لە گۆرانیی کوردیدا، دیاری زۆر وردبینانە پەی بەم بۆشاییەش لە گۆرانیی کوردیدا دەبات، گۆرانییەکانی" فەنابوون" تێکستی "ڕەنج سەنگاوی"...
هاوڕێ
جگەرەیەک داگیرسێنە
تاوێ بڕوانە ئاوابوون
بڕوانە بۆ ئەو ڕەنگانەی، هەموو پڕن لە فەنابوون.
"برادەر" لە تێکستی "هیدایەت عەبدوڵڵا حەیران"دا بە ڕوونی دەردەکەوێت.
برادەر گیان
تۆ چوزانی....!
ئەو ئازارەی کە ئەیچێژم
چۆن ئەمخاتە یادی تۆوە ؟
چۆن لە لێواری مردندا
گۆرانیم بیرئەخاتەوە
تۆ چوزانی...؟
سوتانی ئاگری دووریت
چۆن ئێواران
لەسەر پشتی ئەو کێوانە،
ئەمخاتە هەڵپەڕکێ و سەما؟
لەم دوو گۆرانییەدا، دیوێکی تری هۆشیاریی دیاریمان بۆ دەردەکەوێت، لە هەڵبژاردنی جۆری تێکست و بابەتی تێکستدا.
-دیاری و هێنانە ناوەوەی زیاتر لە دیالێکتێک(دەنگێک) لە شیعری گۆرانیدا.
مۆدیلی گوتنی گۆرانی بە شێوە دیالێکتەکانی تری زمانی کوردی، لای هونەرمەندان هەبووە و هەیه، واتە هونەرمەند خۆی ئاخێوەری دیالێکتێکە و بە دیالێکتەکانی تر گۆرانی دەچڕێت بۆ بەم دواییانە و لە پاش ساڵانی دووهەزارەوە بەتایبەت جۆرێکی تر لە گۆرانیوتن هاتەناوەوە، کۆکتێل یان (گوڵچن) هونەرمەندەکە، کۆپلەی گۆرانیبێژانی تری وەردەگرتەوە و دەیگوتنەوە، هەر کۆپلەیە و سەر بە گۆرانییەک بوو، لە نموونەی کارێکی گۆرانیبێژی لاو "حەمید عوسمان" یان جۆرێکی تر هەبوو، گۆرانیبێژەکان چەند دانەێک بوون، یەک گۆرانی، چەند گۆرانیبێژێک هەر یەکەو کۆپلەیەکیان دەچڕی، ئەم تایپە نموونەی لای هەندێک لە گۆرانبیبێژانی شاری سنە هەیە، به ناوی "گوڵچن" بڕێک جاریش لە یەک گۆرانیدا زیاد لە دیالێکتێک هەبوون، بۆ وێنە گۆرانیی "گەشت"ی ماهیر ئەمین، ئەوەی زیاتر مایەی تێڕامانە، ئەم فرەدەنگی "بۆلیفۆنی"یە، یان زیاد لە یەک دەنگە، لە گۆرانیدا زیاتر بۆ دەرخستنی توانای وتنەوە"ئەدا"ی هونەرمەندەکە بوو، یان زیاتر لەبەرچاوگرتنی بینەر بوو، وەک تاقیکردنەوەیەکی تەکنیکیی هونەر بوو، زۆر بە کەمی پەیامە هونەرییەکە لە بەرچاو دەگیرا، لای زۆرێک لە گۆرانیبێژەکان لە چاوپێکەوتنەکاندا دەخرایە ڕوو، وەلێ لای دیاری قەرەداغی لە مێژوویەک لەوەوپێشدا و بە درووستی لە گۆرانیی"ئەنفال" دا، دەنگێکی تر لە دیالێکتێکی ترەوە، دێتە گۆڕێ، دەنگی گۆرانیبێژ "دڵسۆزکێمنەیی"ی هەورامی وەختێ هەورامییانە دێڕە فۆلکلۆرییە بەناوبانگە هەورامییەکە دەڵێت:
ئارۆ ڕام کەوتەن کۆنەهەواران
دماو باڵاو تۆ، وەشیم نەویاران
دڵسۆز سەرەتای گۆرانییەکە دەچڕێ و دیارییش خۆی، بە سەبکی خۆی دەیڵێتەوە، ئەوەی دیاری لەم گۆرانییەدا دەیکات، نە بۆ ڕازیبوونی بەردەنگ و جەماوەرە، نە بۆ توانا تەکنیکییەکەی دەنگی دیارییە تا بڵێین دیاری هەورامییانە گۆرانییش دەڵێت، دیاری تا ڕاددەیەک بە سۆرانییانەش دێڕە هەورامییەکە دەڵێت وەلێ، ئەوەی وای لێ دەکات بیڵێت، پرسی گۆرانییەکەیه"ئەنفال"ە، ئایدیاڵەکەیە، ئایدیاڵەکەی دیاری، بەم مادد هەورامییە شێوەگیر دەبێت، هەموو گوتنەکە کامڵ دەبێت، هێزێک لەناو دێڕە هەورامییەکەدا هەیە، ترۆپکی لاوانەوەیه، تا هەورامی نەبیت بەو قووڵییە بەری ناکەویت، پڕە لە نۆستالیژیا، دەتباتە ناو هەموو مەینەتییەکانی کوردەوە، بەتایبەت ئەنفال[ئەمڕۆ من ڕێم کەوتە کۆنە هەوارەکان، دوای باڵاکەی تۆ و نەمانی تۆوە من هیچ خۆشییەکم نەدیوە، هیچ ڕام نەبواردووە] ئەمڕۆ(ئارۆ)هەر ڕۆژێکە ئێمە تیایدا بەر ئەنفال دەکەوین، کۆنە هەوار ڕێک گوزارشتە لە نیشتمانی ئەنفالەکان، "باڵاکەیت" هیچ ئاماژەیەکی نێر یان مێی تێدا نیە، مرۆڤ دەگرێتەوە، نێرێک و مێیەک دایکێک و باوکێک، دووهاوڕێ، مناڵ و دایک خوشک و برا ...... هەموو ئەوانەی تێدایه، تێکستەکە گوتنێکە بۆ هەموو ڕەگەز و جیل و توێژ و تایپێک، لێرەوە دیاری هونەرمەندانە بەر تێکست دەکەوێت، چوون چاوە هونەرییەکەی باش دەبینێت.
پایان:
ئەوەی لای "دیاری قەرەداغی" هەیە، پێش قوڕگ و لەرەلەر و ئەدا و هەموو ئەم شتانە چاوە، چاو بە واتای بینین، جیاکردنەوەی تێکست لە ناتێکست، چاو به مانا هونەرییەکەی،چاو بە مانای درک، درککردن بە تێکست، به جوانی لە تێکستدا، دیاری تێکستدۆزە، بڕێ جار دەشبێتە تێکستخولقێن، لەو گۆرانییانەدا کە هەست دەکەین، گەر گۆرانییەکە بەتەنیا شیعر بووایە ئەم هێزەی پاش بوون بە گۆرانییەکەی نەدەبوو.
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق