گەڕێکی دیکەی ململانێکانی پارتی و یەکێتی

زوبێر ڕەسول

-

قسەکردن لەسەر ئاستی ململانێکانی یەکێتی و پارتی بۆیە گرنگە چونکە ململانێکانی ئەو دوو هێزە کاریگەری زۆریان هەیە لەسەر پێگەی هەرێمی کوردستان لە لایەک، هەروەها لەسەر سەقامگیری سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووریش لە لایەکی دیکەوە، ئینجا ئەم سەقامگیرییە چ لەسەر ئاستی ناوەخۆی هەرێمی کوردستان بێت یاخود لەگەڵ بەغداو وڵاتانی دراوسێدا. چونکە ئەو قەوارەیەی ناوی هەرێمی کوردستانە، لەبنەڕەتدا لەسەر بنەمای رێککەوتنی سیاسی ئەو دوو هێزە دروستبووە، هەر ئەمەش وایکردووە کە ئەنجامدانی چاکسازی و گۆڕانکاری سیاسی تاوەکو ئاستێکی زۆر سەخت بێت ئەگەر ئەم دوو هێزە نەگەنە رێککەوتن لەسەری.

ململانێکانی یەکێتی و پارتی تاوەکو ئێستا چەندان بەرزی و نزمی بەخۆیەوە بینیووە، هەر لە شەڕی چەکداری لە شاخ و دواتریش لە دوای راپەڕین لە شار. لە دوای 2003 نێوانی ئەو دوو هێزە ئارامی و هەماهەنگیێکی باشی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش بەشێکی زۆری پەیوەست بوو بە ئەزموون و تێگەیشتنی کاراکتەری سەرۆکی هەردوو هێزە سەرەکیەکە. زۆربەی دەستکەوتەکانی هەرێمی کوردستانیش هەر لەو سەردەمەدا بوو، واتا لە دوای 2003 تاوەکو هاتنی داعش لە 2014. هەرچەندە دروستبوونی بزووتنەوەی گۆڕان لە ساڵی 2009 جۆرێک لە هەژاندنی سیاسی دروستکرد لە هەرێمی کوردستان، کە بە جۆرێک لە جۆرەکان کاری کردە سەر پەیوەندی پارتی و یەکێتیش، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پەیوەندییەکانی هەردوولا هەر بە سەقامگیری مانەوە تاوەکو ئەوکاتەی پرسی ریفراندۆم هاتە رۆژەڤ. نەخۆشکەوتنی مام جەلال و ململانێکانی ناو گرووپەکانی یەکێتی دیسان رەنگدانەوەی زۆری هەبوو لەسەر ئاڕاستەی ململانێکانی هەردوولا، چونکە بەشێک لە گرووپە جیاوازەکانی ناو یەکێتی لە راستیدا هێزی حیزبی و جەماوەرییان لە بەرزبوونەوەی کێرڤی ململانێی یەکێتی لەگەڵ پارتی وەردەگرت. 

دوای بەستنی کۆنگرەی چوارەمی یەکێتی ئێستا فۆڕمێکی دیکە و گەڕێکی دیکەی ململانێ بەدیدەکرێت لە نێوان یەکێتی و پارتی، بەشی هەرەزۆری ئەو قۆناخەش هێشتا پەیوەستە بە گرێی دوای 16 ئۆکتۆبەر کە تاوەکو ئێستاش بەشێوەیەکی زۆر ئامادەباشی هەیە لە ململانێکانی ئەو دوو هێزەدا. ئەوەی ئەم گەڕەی ململانێی یەکێتی و پارتی جیادەکاتەوە لە قۆناخەکانی دیکە لەوانەیە جۆرێک بێت لە دابەشکردنی رۆڵ لە ناو یەکێتی دا، بە تایبەت لە مامەڵەکردن لەگەڵ پارتی و حکومەتی هەرێمدا، واتا بەشێک لە یەکێتی بە تایبەت قوباد تاڵەبانی و ستافی بەشدار لە حکومەت رۆلێکی هاوتا دەگێڕن لەگەڵ پارتی لە بەڕێوەبردنی حکومەت و دامودەزگە فەرمییەکانی حکومەت. بەشەکەی دیکەش کە زیاتر لاهوور شێخ جەنگی سەرکردایەتی دەکات لەسەر رێچکەی دژایەتی پارتی و حکومەتی هەرێمدا کار دەکەن، بە جۆریک ئەگەر کەسێک زانیاری نەبێت لەسەر دۆخی هەرێمی کوردستان هەستنکات کە یەکێتی شەریکی حوکمەت بێت لەگەڵ پارتیدا! هەرچی پافێڵ تاڵەبانیشە ئەوا رۆڵێک هاوسەنگ دەگێڕێت کە نە ئەو رۆڵە هاوکارەی کاک قوبادە و نە ئەو بەرەنگارییەی کاک لاهووریش. 

لە پەیامەکەی بارزانی لە یادی سێ ساڵەی ماڵئاوایی مام جەلال دا ئاشکرابوو کە پارتی ئەگەرچی پافێلیان قبووڵکردووەتەوە، بەڵام ئامادەنین مامەڵەی هاوسەرۆک لەگەڵ لاهوور شێخ جەنگی بکەن. ئەم پەیامەی پارتی ئەگەرچی لاهوور خۆشحاڵ ناکات، بەڵام لەبەرژەوەندی پێگەی سیاسی لاهوورە. چونکە ئەو رۆڵەی ئێستا لاهوور تاڵەبانی دەیگێڕێت ئەو رۆڵەیە کە زۆرینەی جەماوەری یەکێتی دەیەوێت. خۆ دەرەنجامی دەنگەکانی کۆنگرەش هەر بەو ئاڕاستەیە بوون. ئەم رۆڵە بەرەنگارییەی لاهوور دەیگێڕێت لە راستیدا گڕوتینێکی بەخشیوە بە جەماوەری یەکێتی وەک ئەوەی ئەوان بەربەستی سەرەکی بەردەم پارتی بن لە حکومەتدا. نەک هەر جەماوەری یەکێتی بەڵکو جەماوەری بەشێکی زۆری پارتەکانی دیکەی دەرەوەی یەکێتی و پارتیش جار جار بە دوای ئەو شەپۆڵە دەکەون.

ئەم مۆدێلە لەوانەیە لە ئاستی کورتخایەندا چەند دەستکەوتێکی جەماوەری بۆ یەکێتی دەستەبەر بکات، بەڵام ئەستەمە بۆ ماوەیێکی درێژ یەکێتی بتوانێت بەو جۆرەی ئێستا بەردەوام بێت. چونکە بەردەوام بوونی لەسەر ئەم رێچکەیە دواجار جیاوازی و گرووپبەندی و کێشەی زیاتر دەخاتە ناو یەکێتییەوە، ئەم جیاوازییە ئێستا خەریکە هەندێک لە ئاماژەکانی دەردەکەون لە ناو یەكێتیدا، پێدەچێت ئەو دانپیانانەی قوباد تاڵەبانی لە یادی ماڵئاوایی سێ ساڵەی مام جەلال دا گوزارشتێکی سەرەتایی بێت لەو دۆخەی ئێستای یەکێتی. هەڵبەتە ئەو پەراوێزخستنی پارتی بۆ هاوسەرۆکی یەکێتی ناچێتە خانەی خاوکردنەوەی گرژییەکانەوە، بەقەد ئەوەی دەچێتە خانەی بەردەوامیدان بەو ململانێیەی کە هەیە کە دواجار نە لەبەرژەوەندی پارتیەوە نە لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستانیشە. سرووشتی ئێستای پارتی وایە کە کاتێکی زۆری دەوێت تا دەتوانێت خۆی لەگەڵ ئەو واقعەی نوێیەی یەکێتی بگونجێنێت، ئەمەش پەیوەندی بە گۆڕانی سەرکردەکانەوە (Change Leadership) هەیە کە هێشتا لەناو پارتی بە تەواوی رووینەداوە. 

ئەم فۆڕمەی ململانێ وایکردووە کە یەکێتی نەک هەر ململانێی پارتی بکات بەڵکو هەندێکجار دژایەتی سیاسەتەکانی حکومەتی هەرێمیش بکات، بە تایبەتی لە بەرامبەر بەغدا، کە ئەمە هەرگیز نە لە بەرژەوەندی یەکێتی دەبێت، نە لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستانیش. بەردەوامی ئەم دۆخە وایکردووە کە لە ئاستی جەماوەری شارەکانی عێراقدا رایێکی زۆر خراپ لەسەر هەرێمی کوردستان دروست بێت، بە جۆرێک کە سەرکردە عێڕاقییەکان سەنگ و پێگەی خۆیان لە دژایەتی هەرێمی کوردستان وەرگرن. ئەمە وا دەکات کە حکومەتی بەغدا تاوەکو دێت دژایەتی هەرێمی کوردستان بکات و لە هەمان کاتدا وەک پرسێکی پۆپۆلستیانە بۆ راکێشانی هەست و سۆزی جەماوەری شارەکانی باشوور و ناوەڕاست بەکاری بهێنێت، بە جۆرێک هیچ پەرۆش نەبێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی هەرێمی کوردستان و رەچاوکردنی مافە دەستوورییەکانیشی. ئەم دۆخە دواجار سەردەکێشێت بۆ دروستبوونی دۆخێکی خراپ لە پەیوەندی هەرێمی کوردستان و بەغدا، بە جۆرێک ئەگەر یەکێتی و پارتیش لە دەسەڵات نەبن سیاسەتی بەغدا نەگۆڕێت بەرامبەر هەرێمی کوردستان، چونکە سەرکردە سیاسییەکانی بەغدا ناچارنین لەبەر خاتری بەرژەوەندی خەڵکی هەرێمی کوردستان خۆیان ناشیرین بکەن لەبەرامبەر دەنگدەرانی خۆیاندا. 

لە راستیدا ئەمە بەرپرسیاریێتێکی گەورە دەخاتە سەرشانی نوێنەرانی کورد لە بەغدا کە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستان و دژایەتی پارتی و یەکێتی لەیەک جیابکەنەوە. چونکە کێشەی بەغدا لەگەڵ هەرێمی کوردستان لەسەر ئەوە نییە کە یەکێتی و پارتی نابێت لە دەسەڵات بن. ئەو گوشارانەی بەغدا تاوەکو ئێستا خستویەتە سەر هەرێمی کوردستان، نەبووەتە هۆکاری لاوازکردنی پێگەی یەکێتی و پارتی لە عێراقدا، بەڵکو بە پێچەوانەوە بووەتە هۆی خراپی ئاستی بژێوی و گوزەرانی خەڵکی هەژار. نوێنەرانی کورد زۆر هەڵەن ئەگەر پێیان وابێت ئەوان دەتوانن بە بەهاوکاری کاربەدەستانی بەغدا کاربکەن بۆ چاکسازی و نەهێشتنی گەندەڵی لە هەرێمی کوردستاندا. لە راستیدا ئەو دۆخە بێسەروبەر و پاشاگەردانییەی کە هەیە چ لە هەرێمی کوردستان و چ لە بەغدا، تاوەکو ئاستێکی زۆر پەیوەستە بە دۆخی خراپی حوکمڕانی لە بەغدا، واتا چاککردنی دۆخی حوکمڕانی هەرێمی کوردستان و بەغدا تاوەکو ئاستێکی زۆر پەیوەستە بەیەکدیەوە. ئەو فۆڕمەی ململانێی نێوان یەکێتی و پارتی بەوەشی کە لە بەغدا هەیە لەلایەن نوێنەرانی کورد بەهیچ شێوەیەک دۆخی ئابووری خەڵک باشتر ناکات. لەهەمان کاتدا ئەم ململانێیەی نێوان پارتی و یەکێتی هیچ دەسکەوتێکی سیاسی و ئابووری لێشین نابێت بۆ خەڵكی هەرێمی کوردستان جگە لە سەختبوون و ئاڵۆزی دروستکردن لە پەیوەندییەکانی کورد و بەغدا. 

سیمایەكی دیکەی ئەو گەڕەی ململانێکانی نێوان یەکێتی و پارتی بریتییە لە بەکارهێنانی جوگرافیا وەک بەشێک لە ململانێ سیاسییەکان. هەرچەندە ئەمە فاکتەرێکی نوێ نییە، بەڵام لەو دۆخەی ئێستا خەریکە هاوشێوەی شەڕی ناوەخۆ کاری لەسەر دەکرێت، ئەمە لە راستیدا دەبێتە هۆی قوڵکردنەوەی رق و کینەی سیاسی و کۆمەڵایەتیش، دەستبردن بۆ جیاوازییە ناوچەییەکانی کوردستان و پێکهاتەکانی هەرێمی کوردستان لە ململانێی سیاسی کارێکی زێدە مەترسیدارە، لە بڕی ئەوەی ئەو سیما ناشیرینەی سەردەمی شەڕی ناوەخۆ نە‌هێڵدرێت، ئێستا بەداخەوە خەریکە دەبێتە کەرەستەی سیاسی لە ململانێکاندا. هەڵبەتە لێرەدا من مەبەستم لە سیستمی گارگێڕی نییە بۆ شارەکانی هەرێمی کوردستان، بەڵکو مەبەستم بەکارهێنانی کارتی ئەو دوو جیۆگرافیایەیە کە لە بنەڕەتدا بەرهەمی ململانێی ئەو دوو هێزە سیاسییە، بە تایبەت کە دێتە سەر گرژبوونەوەی ململانێکانیان. 

راستە هەر یەکە لە یەکێتی و پارتی دەرسی زۆرییان وەرگرتووە لە ململانێکاندا، بە تایبەت شەڕی چەکداری، بەڵام ئەو ململانێیەی ئێستا ئەگەرچی لە ئەگەری شەڕی چەکداری دوورە، بەڵام کاریگەرییەکانی قوڵتر و زیانبەخشترن لە ململانێکانی حەفتاو هەشتاکان، ئێستا ئەم دوو هێزە بەرپرسیارن لە ئاییندەی نیمچە دەوڵەتێک و دواڕۆژی پرسی سیاسی نەتەوەیەک، ناکرێت بەو سادەییە و گیانە نابەرپرسیارییە مامەڵەی لەگەڵ بکرێت.