ململانێكانی میسر و توركیا لەسەر خاكی لیبیا

ليست هناك تعليقات


بورهان شێخ ڕەوف
-
ململانێكانی میسر و توركیا لەسەر خاكی لیبیا كاردانەوە و لێكەوتەكانی

میسرو توركیا دوو وڵاتی ئیقلیمی گەورەو خاوەن پێگەو مێژووی دێرینن لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوین، سەرەڕای ئەوەی دیرۆكی نێوانیان تەژییە لە ململانێ‌ و گرفتی زەبەلاح هەر لە سەردەمی سوڵتانەكانی عوسمانی و موحەمەد عەلی پاشاوە تا بە ئەمڕۆش درێژەی هەیە ئەگەر چی لە هەندێ‌ وێستگەشدا ئارامی و ئاسایی بوونەوەی بە خۆیەوە بینیوە پەیوەندییەكانیان .

فاكتەری ئێستای ئەو ململانێیانەی نێوان میسرو توركیا كودەتاكەی عەبدولفەتاح سیسی و سوپای میسرلە 3یۆلیۆ 2013 بێت بەسەر موحەمەد مورسی سەرۆكی ئیخوانی هەڵبژیراوی میسر كە لە زینداندا مرد، ئەوا ئێستا نزیك بوونەوەی سوپای توركیا لە سنوورەكانی میسر لە ڕێگەی لیبیاوە ئەوە گەورەترین هەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایشی ئیستراتیجی دەوڵەتی میسر،لە كاتێكدا بەشی زۆری سەركردەو كادرەكانی كۆمەڵەی ئیخوان موسلیمینی میسر كە نە گیراون پەنایان بۆ توركیا بردووەو لەوێندەر خۆیان ڕێكخستووەتەوەو كارو چالاكی سیاسی ئەنجام دەدەن.

هەربۆیەش لە دوای دەستوەردانەكانی ئەردۆغان لە لیبیا و ناردنی هێزو چەك و فڕۆكەی درۆن بێ فڕۆكەوان و ناردنی هەزارانی چەكداری بەكرێگیراوی سوری بۆ لیبیا و لاسەنگ بوونی هێز لە نێوان لایەنە شەڕكەرەكانی لیبیا، بە قازانجی حكومەتەكەی فایز سەراج كە تاقمێكی ئیخوانی نزیك لە ئەردۆغان و دوور خستنەوەی هێزەكانی ژەنراڵ خەلیفە حەفتەری سەركردەی سوپای نیشتمانی لیبیا لە تەرابلوسی پایتەخت،میسر بە هێز هاتنە سەر خەت و ئەو لاسەنگی و دەستوەردانەی توركیایان بە هێڵی سوور وەسفكرد و سەرۆكی میسر لە كۆنگرەیەكدا كە پێشوازی لە سەرۆك خێڵەكانی ڕۆژهەڵاتی لیبیا كرد، ئامادەیی وڵاتەكەی پیشاندا بۆ ناردنی سوپای میسر بۆ لیبیا لە كاتی پێویستدا و هۆشداری توندی دا بە توركیا، بە نزیك بوونەوە لە سنوورەكانی میسرو ناوچەی هیلالی نەوتی لە ڕۆژهەڵاتی لیبیا .

پێگەی میسرو توركیا لەسەر گۆڕەپانی نێو دەوڵەتی 
جیاوازی زۆر هەیە لە نێوان میسر و توركیا بۆ وڵاتە زلهێزەكان، بەتایبەتی ئەوان هەمیشە بە گوێرەی بەرژوەندییە تایبەتەكانی خۆیان لە بواری ئاسایش و ئابووری دا، هەڵوێست وەردەگرن لە هەر كێشە و ململانێیەک كە بێتە ئاراوە.

هەر لەو چوار چێوەدا نیگەرانی و قەڵسبوونەكانی ئەمریكا لە توركیا كاتێك كە توركیا سیستمی بەرگری S400 ڕوسی كڕی،بەڵام لە بەرامبەر بۆندی كڕینی چەك و فڕۆكەی ڕوسی لە لایەن میسرەوە،ئەمریکا هیچ نیگەرانیەكیان پیشان نەدا .

كارتەكانی توركیا
یەكێك لەو كارتە بەهێزانەی توركیا كە پشتی پێ‌ دەبەستێت بۆ فشار خستنە سەر وڵاتە گەورەكان بۆ ئەوەی پشتیوانی بكەن لە كاتی پێویستدا،قەوارەی ئەو ئاڵوگۆڕییە بازرگانیە زۆرو زەوەندەیە كە لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپادایە كە دەگاتە ڕێژەی 50% بازرگانی توركیا لە گەڵ وڵاتانی دەرەوەدا،لەوانەش گرنگتر لە سەردەمی كۆرۆنادا پەیوەندییەكانی ئەوروپا و ئەمریكیەكانیش لەگەڵ چیندا كێشەو ئاڵۆزی زۆری تێكەوتووەو ڕوو لە هەڵكشانیشە،بەهەمانشێوە لەگەڵ روسیاشدا ئەمریكاو ئەوروپیەكان پەیوەندییەكانیان ڕوو لە گرژییە، كە ئەمەش وادەكات كە توركیا ئەڵتەرناتیفێكی بازرگانی گونجاوگرنگ بێت بە وتەی توركەكان،بەڵام ڕاستیەك هەیە لێرەدا ئەبێت لە بەرچاوی بگرین پەیوەندییەكانی توركیا لە سەردەستی ئەكەپەو ئەردۆغان لەگەڵ ئەمریكا و ئەوروپادا كێشەو ئاڵۆزی گەورەی تێدا هاتۆتە پێش، بەتایبەتی دوای دەستوەردانەكانی توركیا لە زۆرێك لە كێشەو ململانێكانی جیهان .

هەر تایبەت بەو هەوڵانەی توركیا بۆ خۆنزیك خستنەوە لە ئەوروپا ماوەی ڕابردوو بەریتانیا و توركیا ڕێككەوتننامەی بازرگانی ئازادیان واژۆكرد و لە بەرامبەریشدا بەریتانیا سزای سەپاند بە سەر چیندا لە بەرامبەر پێشێلكاری مافی مرۆڤ و ناكۆكی سیاسی،لە هەمانکاتدا ڕۆژنامە نووسە توركەكان باس لەوە دەكەن كە ئەمریكا و توركیاش نزیك بوونەتەوە لە واژۆكردنی ڕێكەوتننامەی بازرگانی ئازاد كە ئەمەش ڕێ‌ خۆشكەر دەبێت بۆ ئەوەی توركیا كە یەكێك لە وڵاتە بەكاربەرەكانی وزەیە كە غازی ئەمریكی بكڕێت كە لە ساڵی ڕابردوودا بە ڕێژەی 300% زیادی كردووە كڕینی غازی ئەمریكی لەلایەن توركیاوە .

لە ڕووی ئاسایشیشەوە توركیا خۆی بە درێژ بوونەوەی ئەوروپا دەزانێت و ئەندامی هاوپەیمانی ناتۆیە لە ساڵی 1952 ەوەو خوازیارە ببێتە ئەندامی یەكێتی ئەوروپا،هەرچەندە ئەم تێزە ئیستا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووەو ئەوروپیەكان مەرجی تایبەتیان هەیە بۆ وەرگرتنی توركیا لە یەكێتی ئەوروپاو لە مەسەلەی پەنابەرانیشدا لە چەند ساڵی ڕابردوودا ئەردۆغان زۆرجار هەڕەشەی ئەوەی كردووە، كە سنوورەكانی ئاوەڵا دەكات بۆ پەنابەرانی سوری بۆ ئەوەی ڕوو بكەنە ئەوروپا و لە بەرامبەردا داوای پارە دەكات كە هەموو ئەمانە شانسی بوون بە ئەندامی یەكیتی ئەوروپایان كەمكردۆتەوە.

گرنگی توركیا بۆ روسیا
توركیا دەستەڵاتی بە سەر گەرووی بوسفۆردا هەیە كە ڕێگەی كەشتیگەلی روسیایە بۆ دەریای سپی ناوەڕاست و باشووری ئەوروپا،هەروەها ڕێگەی كەشتیە جەنگی و ژێر دەرییاییەكانی هاوپەیمانی ناتۆیە بۆ دەریای ڕەش بۆ بەرگرتن بە هەژموونی روسیا .

لە هەمانكاتدا توركیا بازاڕێكی گەورەشە بۆ غازی روسیا جگە لەوەش هێڵی بۆڕی غازی سێلی ڕوسی بە خاكی توركیادا دەڕوات بۆ ئەوروپا،شایانی وتنە ئەم هێڵە نزیكەی 15.75 ملیار مەتر سێجا لە كۆی 31.5 مەتر سێجا ڕاستەوخۆ بۆ توركیا دەگوێزێتەوە بێ‌ هیچ ناوبژیكەرێك و وڵاتێكی تر بڕەكەی تری 15.25 بۆ وڵاتانی باشوورو ڕۆژهەڵاتی توركیا دەگوێزێتەوە .

لە ڕووی سیاسیەوە 
توركیاو روسیا هاوبەش و هەماهەنگن لە زۆر كێشەو قەیراندا بە تایبەتی لە سوریا كە شانبەشانی یەكتر كاردەكەن و بێ‌ ئەوەی بەریەكەوتن ڕووبدات، هەرچەندە ساڵانی ڕابردوو فڕۆكەیەكی جەنگی روسیا خرایە خوارەوە لەلایەن توركیاوە بەڵام دواتر چارەسەریان كرد،دەربارەی لیبیاش هەرچەندە تا ئێستا هەماهەنگی ئاشكرایان نییە بەڵام دوورنییە جۆرێك لە هەماهەنگی بكەن لە داهاتوودا .

كارتەكانی میسر
لە بەرامبەردا میسریش ڕكابەری دێرین و تازەی ئیقلیمی توركیا خاوەنی كارتگەلێكی بەهێزە كە گرنگیان لە كارتەكانی توركیا كەمتر نییە ئەگەر زیاتر نەبێت،ئەگەر توركیا كۆنترۆڵی ڕێڕەوە دەریاییەكانی نێوان دەریای ڕەش و دەریای ناوەڕاست بێت،ئەوا میسریش كۆنترۆڵی كەناڵی ستراتیجی سویس دەكات كە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا بەیەكەوە دەبەستێتەوە،كە ئەم دوو پێگەیە زۆر گرنگن بۆ ئەمریكا و روسیا .

لەوانەش گرنگتر بۆ میسر خاوەنی قوڵایی ئیستراتیجی عەرەبیە لە مێژەوە میسردڵی زیندووی جیهانی عەرەبیە،ئەگەر حیجاز قیبلەی جیهانی عەرەب و ئیسلام بێت ئەوا میسریش باوكی رۆحی نەتەوەی عەرەبەو گەورەترین وڵاتی عەرەبیە لە ڕووی ژمارەی دانیشتوانەوەو زانكۆی ئەزهەریش لە قاهیرەیە كە ناوەندێكی ئەكادیمی و زانستی دراساتی ئیسلامیە،میسرپێشڕەوی مەسەلە چارەنووسسازەكانی نەتەوەی عەرەب دەكات و جگە لە شەڕە سەختەكانی میسر لەگەڵ ئیسرائیل لە ساڵەكانی 1967 و 1973 .

سەرەڕای ئەوانەش میسر سەركردایەتی میحوەرێكی عەرەبی دەكات كە لە میسرو عەرەبستانی سعودیەو ئیمارات پێكدێت و هەر ئەو هاوپەیمانێتیەش بوو پشتی میسری گرت بۆ لەكارخستنی محەمەد مرسی سەرۆكە ئیخوانیەكەی میسر،لە مەسەلەی لیبیاشدا پشتیوانی هەڵوێستی میسر دەكەن ئەم میحوەرە .

هەر لەبەر ئەوانەشە كێشی میسر لە سیاسەتی نێودەولەتیدا بەتەنیا پێوانە ناكرێت،بەڵكو عەرەبستانی سعودیەو ئیمارات و چەند وڵاتێی تریش لە ناوچەكەدا هاوپەیمان و پاڵپشتی میسرن وا ئێستاش میحوەری شامیان دامەزراند لەگەڵ عیراق و ئوردن كەباس لەوەدەكرێت لە قۆناغی داهاتوودا عەرەبستانی سعودیەش لەخۆ بگرێت .

میسر خاوەنی سوپایەكی بەهێزە لە ناوچەكەدا لە ڕووی چەندایەتی و چۆنایەتیەوە،لە ڕووی ژمارەی دانیشتوانیشەوە گەورەترین وڵاتی ناوچەكەیە كە ئەم پێوەرانە گرنگن لەلایەن وڵاتانی گەورەو خاوەن بڕیارەوە .

خاڵێكی تر كە زۆر گرنگە لەلایەن وڵاتانی گەورەوە ئەوەیە كە دەوڵەتی میسر نەڕوخێت چونكە ئەوە كارەساتێكی گەورەی لێ دەكەوێتەوە بۆ ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوین كە هاوسەنگی و شیرازەی ناوچەكە بە تەواو تێكدەچێت،كە دەبێتە هۆكاری ئاوارە بوون و كۆچكردنی ملێۆنەها كەس بەرەو ڕۆژئاوا،هەر تایبەت بە ڕۆڵی میسر بۆ پاراستنی ئارامی و كەناری دەریاكان میسر ساڵی 2018 ڕایگەیاند كە لەساڵی 2016 ەوە یەك بەلەم و یەك كەشتیش لە كەناراوەكانی میسرەوە بە ڕێگەی قاچاغ و نایاسایی دەرنەچوون بەرەو ئەوروپا،لە كاتێكدا ترس و دڵەڕاوكێ‌ ئەوروپای گرتبووەو كە كەناراوەكانی میسر ببنە سەرچاوەو كانگای گواستنەوەی ئاوارە بۆ ئەوروپا .

ئەو بۆندو پەیمانە سەربازییانەی كە میسر ساڵانی ڕابردوو بەستوویەتی لەگەڵ زلهێزەكانی ئەوروپاو روسیادا دۆستی گرنگ و بەهێزی بۆ میسر خوڵقاندووە كە گەنجینەی پیشەسازی سەربازی ئەو وڵاتانەی بوژاندۆتەوە.

خاڵێكی تری بەهێزی میسر ڕێككەوتننامەی كامپ – دیڤیدی ئاشتی نێوان میسرو ئیسرائیلە كە ئەمریكا پابەند دەكات كە پشتیوانی میسر بكات لە ڕوی سیاسی و ئابوری و سەربازییەوە،سەرەڕای بەخشینێكی ساڵانە كە بڕەكەی 1,300 ملیارو سێ‌ سەد ملیۆن دۆلارە بەرامبەر بە پابەند بوون بە ڕێكەوتن لە گەڵ تەل ئەبیب .

لایەنگری وڵاتە گەورەكان 
ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا توركیا و میسر وەكو دوو هاوبەشی گرنگ دەبینێت،هاوپەیمانی و دۆستایەتی لەگەڵ هیچ كامیان ناكات لەسەرحساب و بەرژەوندی ئەوی تر،بەڵام پەیوەندی روسیا و توركیا توندو تۆڵترە لە پەیوەندی روسیاو میسر،بۆیە زۆرێك لە شرۆڤەكاران بە هێزی میسرو توركیا دەبەستنەوە بە زلهێزەكانەوە لەكاتی ڕوودانی بەریەكەوتن لە نێوانیاندا .

لە هەمانكاتدا كە بەراورد لە نێوان ئەو دوو وڵاتە گرنگەی ناوچەكەدا دەكەین دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرین كە توركیا ئەندامی هاوپەیمانی باكوری ئەتلەسیە لە ساڵی 1952 ەوە و هاوپەیمانی ئەمریكایە،بەڵام میسر هاوبەشی ئاسایشی سەرەكی ئەمریكایە لە باكوری ئەفریقیا و ڕۆژهەڵاتی ناوین لە ساڵی 1979 دوای واژۆكردنی ڕێككەوتننامەی ئاشتی كامپ دیڤید لەگەڵ ئیسرائیل.

لە بەر هەموو ئەوانە بەرژەوەندی بەهێزی ئەمریكا لەوەدایە كە هەڵسوكەوت لە گەڵ ئەنقەرەو قاهیرە بكات بۆ ئارام كردنەوەی دۆخەكەو خاوكردنەوەی ململانێكانی نێوانیان،بۆ ئەوەی زیان بە ئاشتی و سەقامگیری ناوچەكە نەگات .

ئەگەر زیاتر ورد بینەوە لە پەیوەندییە ئاڵۆزو تێكەڵەكانی ئەم وڵاتانە زۆر شتی ترمان بۆ ڕوون دەبێتەوە،هەرچەندە توركیا ئەندامی هاوپەیمانی ناتۆیە و دوژمنی ئیستراتیجی روسیایە لە گۆڕەپانی جیهانیدا،بەڵام دەبینین هاوكارییەكی قوڵو لە بوارەكانی ئاسایش و وزەو ئابووری لە نێوان مۆسكۆ و ئەنقەرە هەبووە لە دەیەی ڕابردوودا .

دەبینین مۆسكۆ و ئەنقەرە لە سوریا و لیبیا دژبەیەكن و لە جەنگدان،كەچی پوتین و ئەردۆغان سەركەوتووبوون لەوەی ئەم جیاوازییانە سنورداربكەن و لە بوارەكانی تردا هاریكار ییەكانیان درێژە پێ‌ بدەن .

دەرئەنجام 
لە كۆتاییدا دەكرێت بڵێین پێناچێت ئەم ململانێیانە بەم شێوە بەردەوام بێت،هەرچەندە دوای هەڕەشەكانی میسر من بە دووری دەزانم ئەردۆغان و حكومەتەكەی فایز سەراج پەلاماری سیرت بددەن،بەڵام ئەگەر شتێكی وا ڕوو بدات ئەمریكا پشتیوانی توركیا دەكات نەك لەبەر خۆشەویستی ئەنقەرەو ئەردۆغان بەڵكو دژ بە روسیا كە ئەمریكا ناخوازێت روسیا بنكەیەكی سەربازی لە جفرە هەبێت،چونكە هەموو ئیستراتیجیەتی ناتۆ و چەك و مووشەكەكانیان لە ڕۆژهەڵاتی ئەوروپایە لە نزیك سنوری روسیا كەمتر دەبێتەوە بەرەو خۆرئاواو ئۆقیانووسی ئەتڵەسی،ئەمریكا و هاوپەیمانی ناتۆ باش دەزانن بوونی پێگەیەكی سەربازی روسیا لە لیبیا دژ بەم ئیستراتیجیتەیە و هەموو حساباتەكانی ناتۆ هەڵدەوەشێنێتەوە,بۆیە پێدەچێت ئەگەر ئەو شەڕە ڕوو بدات ئەوا روسیا پشتیوانی میسر بكات و چونكە ڕوسەكان لەو بڕوایەدان ناتۆ و توركیا یەكن، بۆیە هاتوونەتە لیبیا بۆ ئەوەی روسیا وەدەربنێن .

هەر بۆزیاتر ڕوونكردنەوەی ئەو بۆچوونە لە مانگی ئایاری ڕابردوودا ناتۆ ڕایگەیاند كە ئەوان پشتیوانی حكومەتی فایز سەراج دەكەن و ئەو جیایە لە ژەنراڵ خەلیفە حەفتر كە میسر و روسیا پشتیوانی دەكەن و لە یەك ئاستدا نین.

ليست هناك تعليقات

إرسال تعليق

adv/https://www.facebook.com/QaiwanGroup|https://i.postimg.cc/Nfy5msCp/Kurd-Plate-Qg-12-4.gif