چیرۆكێك به‌ر له نووستن بۆ گه‌وره‌كان (له‌خه‌می گه‌شه‌پێداندا
به‌شی سێیه‌م
ده‌ڵێن له سه‌رده‌مانی زوو گوندێكی بچووكی گۆشه‌گیر هه‌بوو، شوێنه‌كه‌ی ده‌كه‌وته سه‌ر كه‌ناری ده‌ریاچه‌یه‌ك، دانیشتووانه هه‌ژاره‌كه‌ی به‌و ماسییانه ده‌ژیان كه له ده‌ریاچه‌كه ڕاویان ده‌كرد، ئه‌و پۆشاكانه‌یان ده‌پۆشی كه خۆیان دروستیان ده‌كرد. ئه‌وان به‌ته‌واوی له ده‌وروبه‌ره‌كه‌یان دابڕاوبوون، په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ گوند و ئاوه‌دانیه‌كانی تردا نه‌بوو، گونده‌كانی تر چه‌ند میلێك لێیانه‌وه دوربوون، بۆ گه‌یشتن پێیان ده‌بوو چه‌ند ڕۆژێك به‌ناو دارستانه چڕه‌كاندا رێگه ببڕن.
ڕۆژگارێك به‌سه‌رداهات، ماسییه‌كانی ده‌ریاچه‌كه كه‌میان كرد، گوندنشینه‌كان رووبه‌ڕووی دۆخێكی ناهه‌موار بوونه‌وه و گوزه‌رانیان به‌ره‌و داڕمان ده‌ڕۆیشت، بۆ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌و گرفته ده‌ستیان كرد به‌ڕاوكردن به هه‌ڵمه‌ت و هه‌ڵپه‌ی زیاتر، به‌ڵام خۆیان له بازنه‌یه‌كی به‌تاڵدا بینیه‌وه، چه‌ند ماسییه‌كان كه‌میان ده‌كرد، راوچییه‌كان كاتی زیاتریان پێویست بوو بۆ ڕاوكردن له ده‌ریاچه‌كه‌دا، چه‌ندیش كات و هه‌ڵمه‌تی راوكردن زیادی ده‌كرد، ماسییه‌كان كه‌متر ده‌بوونه‌وه.
خه‌ڵكه‌كه چوون بۆلای حه‌كیمی گوند و داوای چاره‌سه‌ری ئه‌و گرفته‌یان لێكرد، حه‌كیم شانی وه‌رچه‌رخاند و وتی: "كه‌واته سوودی ئه‌نجومه‌نی گوند چییه؟ ئه‌وان به‌درێژایی رۆژ دانیشتوون و هیچ شتێك ناكه‌ن جگه له قسه‌ی قه‌به‌ی بێ ناوه‌ڕۆك و وتم وتمی بێ كه‌ڵك! پێویسته ئه‌وان چاره‌سه‌ری ئه‌و گرفته بكه‌ن".
خه‌ڵكه‌كه پرسییان؛ چۆن؟
حه‌كیم وه‌ڵامی دایه‌وه؛ "ئاسانه، پێویسته ئه‌نجومه‌ن كۆمه‌ڵه‌یه‌كی هه‌ره‌وه‌زی له راوچیان پێكبهێنێت، پشكی مانگانه بۆ هه‌ركه‌سێك دیاری بكات كه مافی راوكردنی هه‌یه، هه‌لی ده‌رفه‌تی یه‌كسان بۆ هه‌مووان بڕه‌خسێنرێت به‌پێی پشكی دیاریكراو، چه‌ند تیمێك به‌ڕێبخرێن بۆ پاراستن و فراوانكردنی مه‌نگاوه‌كانی ده‌ریاچه‌كه، چه‌ند تیمێكیش بۆ قه‌ڵاچۆكردنی گیاندارانی دڕنده‌ی ماسیخۆر، به‌م جۆره زه‌خیره‌ی ماسیی ده‌ریاچه‌كه نوێ ده‌بێته‌وه و گرفته‌كه چاره‌سه‌ر ده‌بێت".
ئه‌نجومه‌نی گوند بڕیاری له‌سه‌ر راسپارده‌كانی حه‌كیم دا. گوندنشینه‌كان هه‌ستیان به نیگه‌رانی ده‌كرد كه ئه‌نجومه‌ن به‌و راده‌یه شێواز و رێكاری به‌ڕێوه‌بردنی كاره‌كانی بۆ دیاریده‌كردن، به‌ڵام له پێویستی ئه‌و رێسا و رێكار و مه‌رجانه تێده‌گه‌یشتن و پێوه‌ی پابه‌ندبوون، سه‌ره‌نجام به‌ماوه‌یه‌كی كه‌م ده‌ریاچه‌كه ته‌ژیبوویه‌وه له ماسی.
گوندنشینه‌كان هاتنه‌وه بۆ لای حه‌كیم بۆ سوپاسگوزاری، رێز و پێزانینیان نیشاندا، كاتێك ویستیان بڕۆن حه‌كیم پێی وتن "ده‌بینم كه بایه‌خ به راوێژ و ڕاسپارده‌كانم ده‌ده‌ن، ئایا حه‌زده‌كه‌ن بیرۆكه‌یه‌كی دیكەتان پێشكه‌ش بكه‌م؟" هه‌موو پێكه‌وه وتیان به‌ڵێ بێگومان.
حه‌كیم گوتی: "ئایا كارێكی نه‌فامانه نییه كه هه‌مووتان ناچار ده‌بن كات و كۆششێكی زۆر زۆر ته‌رخان بكه‌ن بۆ دروستكردنی پۆشاكه‌كانتان له‌كاتێكدا ده‌توانن پۆشاكی باشتر و هه‌رزانتر بكڕن له گونده‌كانی ئه‌وبه‌ری دارستانه‌كه؟ ده‌زانم كه گه‌یشتن به‌و گوندانه كارێكی ئاسان نییه، به‌ڵام ته‌نها یه‌ك دووجار له‌سه‌ره‌تاوه زۆرگرانه ئیدی ئاسانتر ده‌بێت".
گوندنشینه‌كان پرسییان؛ به‌ڵام ئێمه ده‌بێ چی بفرۆشین به خه‌ڵكی گونده‌كانی تر به‌رامبه‌ر به پۆشاك؟ حه‌كیم گوتی: "بیستومه خه‌ڵكی ئه‌و گوندانه حه‌زیان له ماسیی وشككراوه".
گوندنشینه‌كان ده‌ستیانكرد به ماسی وشككردن و بازرگانییكردن له‌گه‌ڵ گونده‌كانی ئه‌وبه‌ری دارستانه‌كه، دۆخی گونده‌كه رووی له بووژانه‌وه كرد، به‌ڵام گرفتێك هه‌بوو، بووژانه‌وه‌كه ناهاوسه‌نگ بوو، جیاوازی و نادادی له دابه‌شبوونی داهات دروست بوو، هه‌مووان وه‌ك یه‌ك دڵخۆش نه‌بوون، راوچیه‌كان ده‌وڵه‌مه‌ند بوون، چونكه ماسییان به نرخی به‌رزتر ده‌فرۆشت به گونده‌كانی تر و له‌وێشه‌وه پۆشاكیان به‌نرخی هه‌رزانتر ده‌كڕی، به‌پێچه‌وانه‌وه نرخی پۆشاك دابه‌زی و ئه‌وانه‌ی گوزه‌رانیان له‌سه‌ر دروستكردنی پۆشاك بوو نه‌یانده‌توانی له‌رێگه‌ی پیشه‌كه‌یانه‌وه خۆراكی رۆژانه‌یان ده‌ستكه‌وێت، ئه‌وان ده‌بوو كێبه‌ڕكێی پۆشاكی باشتر و هه‌رزانتر بكه‌ن كه له گونده‌كانی دیكەوە ده‌هێنرا، واته پۆشاكه‌كانیان به‌نرخی هه‌رزان ده‌فرۆشت، به‌ڵام ماسیان به‌نرخی هه‌رزان ده‌ست نه‌ده‌كه‌وت.
ئه‌وان چوونه‌وه بۆلای حه‌كیم، داوای چاره‌سه‌ری ئه‌و گرفته‌یان لێكرد. حه‌كیم گوتی: "باشه ئه‌وه ئاسانه، ئه‌مه‌یش گرفتێكی تره كه پیویسته ئه‌نجومه‌ن چاره‌سه‌ری بكات، ئایا ئێوه نازانن كه له‌سه‌ر هه‌موو خێزانێه‌كه بۆ جه‌ژنی مانگانه‌مان بڕێكی دیاریكراو له‌دیاری و به‌خشین پێشكه‌ش بكات؟"، گوتیان به‌ڵی ده‌زانین، حه‌كیم گوتی: "زۆر باشه ئێستا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی راوچییه‌كان زیاتر ده‌وڵه‌مه‌ند بوون، بۆیه پێویسته به‌خشین و دیاریی زیاتر پێشكه‌ش بكه‌ن، به‌ڵام ئه‌وانی تر به‌پێی سامان و داهاتیان به‌خشینه‌كه‌یان له‌سه‌ر كه‌مده‌كرێت و ئه‌وانه‌یشیان كه پێویستیانه باربوو ده‌كرێن".
ئه‌نجومه‌نی گونده‌كه ئه‌وه‌یان به دادوه‌رانه زانی و بڕیاریان بۆ ده‌ركرد، راوچییه‌كان هه‌ندێك لارییان نواند و ناڕه‌زاییان ده‌ربڕی، به‌ڵام له‌لایه‌كه‌وه له‌به‌ر مكوڕبوونی ئه‌نجومه‌ن له جێبه‌جێكردنی بڕیاره‌كه، له لایه‌كی تره‌وه له‌به‌ر دروست نه‌بوونی ناكۆكی له گونده‌كه به ته‌واوی پابه‌ند بوون، به‌م جۆره هه‌مووان دڵخۆش بوون.
گوندنشینه‌كان جارێكیتر چوونه‌وه بۆ لای حه‌كیم بۆ سوپاسگوزاری، دیسان به‌ر له خواحافیزی حه‌كیم بیرۆكه‌یه‌كی دیكەی پێشكه‌شكردن، گوتی: "بیری لێبكه‌نه‌وه ئه‌م گونده‌مان چه‌ند ده‌وڵه‌مه‌ند ده‌بێت، ئه‌گه‌ر بازرگانه‌كانمان ناچار نه‌بن چه‌ند ڕۆژێك به‌ناو دارستانه چڕه‌كاندا رێبكه‌ن! ئایا پێشبینی ده‌كه‌ن چه‌ند ده‌وڵه‌مه‌ند زیاد ده‌بن له گونده‌كه‌مان؟ ئێمه ده‌توانین بازرگانییه‌كه‌مان زیاد بكه‌ین ئه‌گه‌ر له‌دارستانه‌كه‌وه رێگه به‌ره‌و گوند و ئاوه‌دانییه‌كانی دیكە بكه‌ینه‌وه".
خه‌ڵكه‌كه پرسیان چۆن ئه‌و كاره بكه‌ین؟ حه‌كیم وه‌ڵامی دایه‌وه: "پێویسته ئه‌نجومه‌نی گوند چه‌ند تیمێكی ئازاو به‌توانا بۆ كاركردن رێكبخات كه رێگه‌ی دارستانه‌كه بكه‌نه‌وه‌و به‌ره‌و گونده‌كانی دیكە ڕێگه دروست بكه‌ن".
پاش ماوه‌یه‌كی كورت، گونده‌كه به‌ڕێگه‌ی چاككراو به‌سترایه‌وه به گونده‌كانی دیكەوە، كات و رێگه‌ی سه‌فه‌ر كورت بوویه‌وه، بازرگانی فراوان بوو، راوچییه‌كان زیاتر ده‌وڵه‌مه‌ند بوون، هیچ كاتێكیش كه‌مته‌رخه‌میان نه‌ده‌كرد له پێشكه‌شكردنی پیتاك و به‌خشش بۆ دانیشتووانی دیكەی گونده‌كه و بۆ جه‌ژنی مانگانه.
به‌ڵام به تێپبه‌ڕبوونی كات دۆخه‌كه گۆڕا، رێگا ئاسان بوو بۆ دانیشتووانی گونده‌كانی ئه‌وبه‌ری دارستان بۆ ئه‌وه‌ی خۆیان بگه‌یه‌ننه ده‌ریاچه‌كه و هه‌ر خۆیان راوه ماسی بكه‌ن و ماسییه‌كان ببه‌نه‌وه، هه‌ر به‌خۆیان پۆشاك و كاڵای دیكە بهێنن له گونده‌كه بیفرۆشن، ئه‌مجاره گرفتێكی چه‌ند سه‌ره رووی له گونده‌كه كرد، هه‌م ماسییه‌كانی ده‌ریاچه‌كه كه‌مبوونه‌وه هه‌م قازانجی راوچییانی گونده‌كه كه‌میكرد و هه‌م ده‌ستكه‌وتی پیشه‌وه‌رانی دروستكردنی پۆشاك دابه‌زی.
راوچییه‌كانی گونده‌كه ده‌ستیانكرد به گازنده له‌باره‌ی باجه زۆره‌كانی جه‌ژنی مانگانه‌وه، به‌بێزاریه‌وه ده‌یانپرسی "چۆن بتوانین كێبه‌ڕكێی بێگانه‌كان بكه‌ین له‌كاتێكدا ئه‌وان وه‌ك ئێمه باجیان لێ ناسه‌نرێت؟"، كار به‌وه گه‌یشت كه به‌شێك له راوچییانی گونده‌كه له كاتی جه‌ژنی مانگانه‌دا خۆیان ده‌شارده‌وه و به هه‌موو رێگایه‌ك خۆیان له باجدان ده‌دزییه‌وه، ئه‌وه‌یش كاریگه‌ریی له داهاتی گشتی گوند و دۆخی خه‌ڵكه‌كه‌ی تریش ده‌كرد. پیشه‌وه‌رانی دروستكردنی پۆشاكیش سكاڵا و گازه‌نده‌یان له‌وان كه‌متر نه‌بوو.
ئیدی جارێكی دیكە كاتی سه‌ردانی حه‌كیم هاته‌وه، ئه‌مجاره كۆبوونه‌وه‌یه‌كی گه‌وره سازكرا، هه‌موو لایه‌نه‌كان مشتومڕیان ده‌كرد و به‌رگریان له بیرۆكه و به‌رژه‌وه‌ندیی خۆیان ده‌كرد، هه‌موویان كۆك بوون له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه نابێ دۆخه‌كه به‌و جۆره به‌رده‌وام بێت، به‌ڵام پێشنیازی چاره‌سه‌ره‌كان جیاواز بوون، راوچییه‌كان داوایان ده‌كرد باج و دیارییه‌كانیان له‌سه‌ر كه‌مبكرێته‌وه، هه‌ندێك داوای راگرتنی بازرگانیان ده‌كرد له‌گه‌ڵ گونده‌كانی دیكە، ته‌نانه‌ت داوای ئه‌وه‌یان ده‌كرد كه رێگه‌كان به به‌ربه‌ستی به‌ردین بگیرێن و كه‌س نه‌توانێت هاتووچۆی گونده‌كه‌یان بكات.
حه‌كیم گوێی له هه‌موویان گرت، پاش بیركردنه‌وه‌یه‌كی قوڵ گوتی: "پێویسته ژیرانه هه‌نگاو بنێین، بیر له چاره‌سه‌ری ریشه‌یی و دوورمه‌ودا بكه‌ینه‌وه، ئه‌وه‌یش پێشنیازه‌كانی منه:
"ئه‌نجومه‌نی گوند خاڵی پشكنین و كۆشكی تایبه‌ت به وه‌رگرتنی رسومات له هه‌موو ده‌روازه‌كانی گونده‌كه دابنێت، هاتنه ناوه و چوونه‌ده‌ره‌وه له گوند بۆكاری ئاسایی و بازرگانی ئازاد بێت، به‌ڵام هیچ كه‌س و كاڵایه‌كی خراپ و زیانلێده‌ر نه‌یه‌ته ناو گوند، هه‌مو ئه‌وانه‌ی دێنه ناوه‌وه و ده‌چنه ده‌ره‌وه‌ی گوند بڕێكی دیاریكراو رسومات بده‌ن، بڕی دیاریكراوی رسوماتی هاورده و هه‌نارده به‌پێی پێداویستییه‌كانی ئابووری و دارایی گونده‌كه و راگرتنی ئاستی گونجاوی بازرگانی دیاریبكرێت، هه‌موو خه‌ڵكی گونده‌كه به مه‌رج و مۆڵه‌تی دیاریكراو بتوانن كاری راوه‌ماسی یان دروستكردنی جلوبه‌رگ بكه‌ن، خه‌ڵكی گونده‌كانی دیكەش به مه‌رج و مۆڵه‌تی تایبه‌ت بۆیان هه‌بێت ئه‌و كارانه بكه‌ن، ئه‌وان جگه له رسوماتی هه‌نارده و هاورده رسوماتی وه‌رگرتنی مۆڵه‌ت و باج و به‌خشینی مانگانه‌یش بیانگرێته‌وه. هیچ كه‌سێك له‌و باج و ڕسومات و به‌خشینی مانگانه‌یه نه‌به‌خشرێت كه ئه‌نجومه‌ن بۆی دیاریده‌كات. ئه‌نجومه‌ن ده‌سته‌یه‌ك پێكبهێنێت بۆ رێكخستنی رێسا و سیسته‌م و چالاكیی بازرگانی و پاراستنی ماف و موڵكی تایبه‌ت و گشتی بۆ هه‌مووان، یاسا و رێساكان به‌سه‌ر هه‌موواندا وه‌ك یه‌ك بچه‌سپێنرێن. رێگاوبان و بازاڕه‌كان به به‌رده‌وامی نۆژه‌ن بكرێنه‌وه، بایه‌خ به ئاسایش و ئارامیی هاوگوندییه‌كان و بێگانه‌كانیش بدرێت، مۆڵه‌تی كردنه‌وه‌ی چه‌ند شوێنێكی مانه‌وه و دابینكردنی خۆراك و پێداویستییه‌كان و حه‌وانه‌وه بۆ هاوگوندی و بازرگان و گه‌شتیاران به‌مه‌رجی بازرگانی و ته‌ندروستی رابگه‌یه‌نرێت، تێمیك دروست بكرێت بۆ لێكۆڵینه‌وه له پێویستی ناوخۆیی و پێویستیی گونده‌كانی تریش. سوود له تواناو ئه‌زموونی گوندییه‌كانی دیكە وه‌ربگیرێت بۆ په‌ره‌پێدان به پیشه‌ی رستنوچنین، كشتوكاڵ و ئاژه‌ڵداری و په‌له‌وه‌ر به‌خێوكردن، به‌رهه‌مهێنانی كاڵای تری جۆراو جۆر. كۆگای گه‌وره دروست بكرێت بۆ هه‌ڵگرتنی به‌رهه‌م و كه‌لوپه‌ل و كاڵای بازرگانه‌كان به‌رامبه‌ر به‌كرێی دیاریكراو، مۆڵه‌ت بدرێت به‌كه‌سانی شیاو و ئاره‌زوومه‌ند بدرێت بۆ كاری گواستنه‌وه و گه‌یاندنی كاڵای بازرگانیی بازرگانه‌كان به‌مه‌رج و كرێی دیاریكراو و ده‌سته‌به‌ری پێویست، چه‌ند كه‌سێك بنێردرێن بۆ شاره دووره‌كان بۆ سوودوه‌رگرتن له ئه‌زموونی ئه‌وان بۆ چۆنییه‌تی هه‌ڵگرتنی ماسی و خۆراك و پێویستییه‌كان به‌جۆرێكی باشتر، هانی پیشه‌وه‌ر و ده‌ستڕه‌نگینه‌كان بدرێت له گونده‌كه نیشته‌جێبن و چالاكییه‌كان ئه‌نجام بده‌ن له چوارچێوه مه‌رج و یاساكانی ئه‌نجومه‌ن، به ئه‌ندازه‌ی پێویست ومه‌رجی دیاریكراو و ئاسان مۆڵه‌تی كاركردن به‌هه‌موو ئه‌و كرێكارانه بدرێت كه له‌گونده‌كانی دیكەوە دێن...هتد.
ئه‌وانه‌و چه‌ندین ڕاسپارده‌ی دیكەی حه‌كیم له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌ن و دانیشتووانی گونده‌وه پێ به‌پێ جێبه‌جێ ده‌كران، به به‌رده‌وامی گرفت و به‌ربه‌ست دروست ده‌بوون، به‌ڵام ئیدی حه‌كیم به‌ته‌نیا نه‌بوو له بیركردنه‌وه پێشكه‌شكردنی چاره‌سه‌ر، به‌ڵكو ئه‌نجومه‌ن و تیمه جیاوازه‌كان و هاوگوندییه‌كان به‌گشتی بیریان ده‌كرده‌وه و پێشنیازی چاره‌سه‌ریان پێشكه‌ش ده‌كرد و پێكه‌وه گرفته‌كانیان چاره ده‌كرد، له‌ماوه‌ی چه‌ند ساڵێك گونده‌كه بووه ناوه‌ندیكی بازرگانی و پیشه‌سازی و كشتوكاڵی گه‌وره و دانیشتووانه ده‌وڵه‌مه‌نده‌كه‌ی بۆ هه‌تایه له خۆشگوزه‌رانی و دڵخۆشی و ئارامی به‌هره‌مه‌ند بوون.
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق