د.زوبێر ڕەسول
-
لەدوای ساڵی 1991، واتە دوای راپەڕینی شیعەکان لە باشوور و کورد لە باکووری عێراق، ئەمریکییەکان بە چڕی ئیشیان لەسەر کۆکردنەوەی لایەنە ئۆپۆزیسیۆنەکانی عێراق و نەیارانی رژێمی بەعس لە چوارچێوەی پرۆژەیەک بۆ رووخاندنی رژێمی بەعس کرد. لەدوای رووخانی رژێمی سەدامیش لە 2003 ئەم پارتە ئۆپۆزیسیۆنانە بوونە نوخبەیەکی بەهێزی سیاسی و جڵەوی فەرمانڕەوای عێراقییان کەوتەدەست، کە لەڕاستیدا ئەمریکییەکان رۆڵی سەرەکییان هەبوو لە دروستکردنی ئەو نوخبە سیاسییە کە بەشێکی هەرە زۆریان پارتی دینی و مەزهەبی بوون. ئێستا دوای نزیکەی دوو دەیە هەمان ئەمریکا و بەریتانیا و هاوپەیمانەکانیشی گەیشتوونەتە باوەڕێک کە ئەو نوخبە سیاسییە کلاسیکییە بەربەستی سەرەکین لەبەردەم هەر گۆڕان و دۆخێکی سیاسی لە عێراقدا و تاوەکو زووە دەبێت بگۆڕدرێن. هەوڵی یەکەمی ئەمریکییەکان بریتی بوو لە لاوازکردن و ناشیرینکردنی ئەو نوخبەیە لە رێگەی شەقام و ناڕەزایەتیی خەڵک، بەتایبەتیش شەقامی شیعی، چونکە ناڕەزایی سوننەکان دەچووە قاڵبێکی دیکە، کە هەندێک جار خزمەتیشی بە نوخبەی سیاسیی کلاسیکی، واتە وەکیلەکانی ئێران، دەکرد. هەربۆیە لە ژێرەوە ئەمریکییەکان پشتگیریی ناڕەزایەتییەکانی تشرینی 2019یان کرد کە لەڕاستیدا هەم دەرفەت و هەم ئومێدیش بوون بۆ ئەمریکییەکان کە ببنە هۆی قۆناخێکی نوێ لە حوکمڕانیی عێراق و کۆتایی بە دەسەڵاتی نوخبە کلاسیکییەکە بهێنن.
ناڕەزایەتییەکانی تشرین سەرەتای قۆناخێکی نوێ بوون لە پرۆسەی سیاسیی عێراق، بەتایبەت لە هەڵتەکاندنی شەرعیەتی نوخبەی سیاسیی تەقلیدی؛ واتە نوخبەی حوکـمڕانیی پارتە ئیسلامییەکانی نزیک لە ئێران کە لەدوای 2003 بە هاوکاریی ئەمریکییەکان دەرفەتی هاتنە سەر دەسەڵاتیان بۆ رەخسا. یەکێک لە پەیامە هەرە سەرەکییەکانی خۆپێشاندانەکانی تشرین دژایەتیکردنی هەژموونی ئێران بوو لە عێراق، کە دواجار گەیشتە سووتاندنی کۆنسوڵگەریی ئێران لە نەجەف. ناڕەزایەتییەکانی تشرین لە ماوەی کەمتر لە دوو مانگدا حکومەتی عادل عەبدولمەهدییان ناچارکرد بەوەی کە دەست لە کار بکێشێتەوە. هەنگاوی یەکەمی لاوازکردنی نوخبەی سیاسیی کلاسیکی بە باشی بەڕێوەچوو، ئومێدێکی بەخشی بە شەقامی عێراقی و ئەمریکییەکان کە ئەو نوخبە کلاسیکییە لە هەڵبژاردنەکاندا گورزی کاریگەری بەردەکەوێت و نوخبەیەکی نوێ جێگەی دەگرنەوە.
دوای ناڕەزایەتییەکانی تشرین، عێراق ساڵ بە ساڵ بە قۆناخی لەدەستدانی شەرعیەتی دەسەڵاتدا تێدەپەڕێت. بەپێی راپرسییه‌ک لە عێراقدا، کە لە بەهاری 2021 کراوە، تەنیا 14%ی سوننەکان و 11%ی شیعەکان و 31%ی کورد پێیانوایە کە لەڕێگه‌ی هەڵبژاردنه‌وه دەتوانن کاریگەرییان لەسەر بڕیاری سیاسی هەبێت. ئەمە ئاماژەیەکی مەترسیدارە بۆ داڕمانی متمانە بە پرۆسەی سیاسی لە تەواوی عێراقدا. لەدوای 2003 ئەمە یەکەمجارە نائومێدیی خەڵک، بەتایبەتیش شیعە و کورد دەگاتە ئەم ئاستە؛ واتە بیرکردنەوە لە ئەنجامدانی گۆڕانی سیاسی لەڕێگه‌ی تووندوتیژیی سیاسی و هەڵکوتانە سەر دامودەزگه‌کانی حکومەت، کە چەند جارێک لە عێراق و هەرێمی کوردستاندا بینیومانە. هەڵبژاردنە پێشوەختەکانی تشرینی 2021یش هەر رەنگادانەوەی ئەو دۆخە نوێیە بوون، کە لایەنگرانی ئێران و نوخبەی کلاسیکی پێگەی سیاسیی جارانیان لەدەستدا. هەر لەسەر ئەم بنەمایەش وەکو وەڵامدانەوەیەک بۆ ناڕەزایەتییەکانی تشرین، موقتەدا سەدر ئەم دۆخە تازەیەی بە دەرفەت زانی و هەوڵیدا وەبەرهێنانی سیاسی لەو قۆناخەدا بکات. سەرەتای ئەم هەوڵەش بریتی بوو لە گۆڕینی شێوازی حوکمڕانی و دروستکردنی حکومەتێک لەسەر بنەمای زۆرینەی سەرکەوتووەکانی هەڵبژاردنەکان، بەڵام بە رەچاوکردنی هەرسێ پێکهاتە سەرەکییەکەی عێراق، واتە شیعە و کورد و سوننە. بەڵام گرووپە سیاسییەکانی نزیک لە ئێران توانییان رێگری لەو هەوڵانەی موقتەدا سەدر بکەن، کە کۆتایی بە نوخبەی سیاسیی کۆن و بەتایبەتیش لایەنە سیاسییەکانی نزیک لە ئێران بهێنێت، تاوەکو دواجار سەدر گەیشتە ئەوپەڕی نائومێدی و بڕیاریدا لە پەرلەمان و پرۆسەی پێکهێنانی حکومەت بکشێتەوە.
متمانە نەک تەنیا بە حکومەت، بەڵکو بە تەواوی نوخبەی سیاسی لە عێراقدا لەوپەڕی نزمیدایە. ئەوەی لەم راپرسییەدا سەرنجڕاکێشه، بۆ یەکەم جار شیعەکان کەمترین متمانەیان بە نوخبەی ئێستای سیاسیی خۆیان هەیە کە 39%ـە؛ نەک هەر ئەوە، بەڵکو مەترسییان لە خودی هەڵبژاردن و دوای هەڵبژاردنیش هەیە؛ تاوەکو ئەو ئاستەی لە چوار کەسی شیعە، سێ کەسیان پێیان وایە هەڵبژاردنی ئەمجارە کێشەی ئاسایشی و سیاسی لە ناوچەکانیان دروستدەکات. بە پشتبەستن بە چەند راپرسییەکی باوەڕپێکراو کە دەزگه‌ی گالوپ ئەمساڵ ئەنجامی داوە، "نوخبەی سیاسی - ئایینی" کە تاوەکو ئێستاش لە پرۆسه‌ی سیاسیدا بەهێزترینن، رۆژ بە رۆژ پێگەی سیاسی و ئایینییان لە دابەزیندایە؛ بە جۆرێک کە تەنیا 38%ی خەڵک لە عێراقدا متمانەی بە دامەزراوه ئایینییەکان ماوە. ئێستا 90%ی عێراقییەکان دەیانەوێت ئەو فۆرمە سیاسییەی کە لە ساڵی 2003 عێراقی لەسەر دامەزراوە، نەمێنێت.
لەم سۆنگەیەوە دەکرێت بڵاوبوونەوەی ئەو تۆمارە دەنگییانەی ئەو دوایەی مالیکی و هی سەرکردە سیاسییەکانی دیکەش کە بەڕێوەن، وەکو خاوەنی بڵاوکردنەوەکان (عەلی فازل) گوتی، هی چەندین سەرکردەی سیاسیی دیکەش هەن کە بەمزووانە بڵاودەبنەوە، هەوڵێک بن بۆ گۆڕینی نوخبەی سیاسیی دوای 2003، هەروەها لێدان لە کەسایەتیی سیاسی و پێگەی جەماوەرییان. عەلی فازل کە سەرۆکی رێکخراوی ئەمریکی - عێراقییە بۆ دژایەتیی گەندەڵی، لە چاوپێکەوتنیدا لەگەڵ تۆڕێ عەرەبی بۆ هەواڵ (anb) کە 53 خولەک دەبێت، زۆر جەختی لەسەر شکستی ئەو نوخبە سیاسیەی ئێستا دەکردەوە، زیاتر لە 20 جار ناوی هێنان (الطبقة السیاسیة) و گوتی "وەکو داشی شەترەنج دەتانخەم" و دەبێت بڕۆن، هەروەها جەختی لەسەر رۆڵی خراپی وڵاتانی دراوسێش کردەوە، کە لەڕاستیدا مەبەستی ئێران بوو. عەلی فازل لە ئەمریکا دادەنیشێت، دەستکەوتن و تۆمارکردنی گفتوگۆی نهێنیی ئەم سەرکردانە شتێکی وا ئاسان نییە گەر دەستی لایەنێکی بەهێزی نێودەوڵەتیی لەپشت نەبێت. بەتایبەت کە خاوەنی بڵاوکردنەوەکان (عەلی فازل) گوتی، دەستیان بە زانیاریی هەموو تەلەفۆنی سەرکردە سیاسییەکانی عێراق گەیشتووە. ئەمە جگە لەوەی کە لێرە و لەوێ باس لە پلانێکی نێودەوڵەتییش دەکرێت کە ئەمریکا و بەریتانیا و وڵاتانی کەنداو لەپشتیەوەن بۆ گۆڕینی ئەم نوخبە سیاسییە بە زەبری هێز و دانانی نوخبەیەکی دیکە لە جێگەیان، بەڵام ئەم قسانە پێدەچێت زیاتر لێکدانەوە بن تاوەکو زانیاری، خۆ ئەگەر زانیاریش بن لەوانەیە زانیاری بە مەبەست بن (misinformation) بۆ گوشار دروستکردن یاخود مەبەستێکی دیکە. بەڵام ئەمە هیچ لەو شیکردنەوەیە ناگۆڕێت کە مەیلێک هەیە بۆ گۆڕینی ئەم نوخبە سیاسیەی دوای 2003 کە دەستیان گرتووە بەسەر تەواوی پرۆسەی سیاسی و بە هەڵبژاردنەکانیش ناتوانرێت لابچن و بگۆڕدرێن، بۆیە دەکرێت بڵاوبوونەوەی گفتوگۆ و کارە نەشیاوەکانی ئەم نوخبەیە و سەفەقاتی گەندەڵی و ..تاد، سەرەتای ئەو هەوڵە بێت کە ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لە عێراقدا بۆ گۆڕینی نوخبەی سیاسیی دوای 2003 دەیدەن. ئەم هەوڵە لە هەمان کاتدا پشت ئەستوورە بە پاڵپشتیی جەماوەر و شەقامی عێراقی و هەندێک لایەنی سیاسیی ناو پرۆسەی سیاسی، ئەمەش بێگومان هەنگاوەکانی ئەم هەوڵە ئاسانتر و خێراتر دەکات.
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق