تێڕوانینی جیهان و هەستی بەرپرسیارێتیی حیزبی شیوعیی چینی

نی رووچی

حیزبی شیوعی چینی حیزبێكی خاوەن بەرپرسیارێتیی نێودەوڵەتی و نموونەییە. لە گەشتی سەد ساڵەیدا لە سەرەتای دامەزراندنیەوە، هەمیشە دروشمی ئاشتیی هەڵگرتووە و هەرگیز نەشڵەژاوە. لەژێر رابەرایەتیی حیزبی شیوعیی چینی، چین هەمیشە لەدوای سیاسەتێكی دەرەوەی سەربەخۆ بووە لەسەر بنەمای ئاشتی و بە بەردەوامی پابەندی پێنج بنەماكەی پێكەوەژیان بە ئاشتییانە بووە. لە سەردەمی نوێدا، كۆمیۆنیستە چینییەكان بە نوێنەرایەتیی سەرۆك شی جینپینگ پێشنیازی بنیاتنانی كۆمەڵگەیەكی خاوەن داهاتوویەكی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتییان كردووە، كە تێیدا دەستنیشانی ئاراستەی گەشەسەندنی جیهانیان كردووە. لە هەمان كاتدا، حیزبی شیوعیی چینی هەوڵی جۆرێك لە پەیوەندیی نوێ دەدات لەگەڵ حیزبە جیهانییەكان، كە لەم جۆرە پەیوەندییە نوێیەدا هەوڵی بنچینەیەكی هاوبەش دەدات لەگەڵ پارێزگاریكردن لە جیاوازییەكان و رێزگرتن و فێربوونی هاوبەش.

یەكەم: پێنج بنەماكەی پێكەوەژیان بە ئاشتییانە

لە سەرەتاكانی ساڵی 1953، ژاو ئینلای، سەرۆكوەزیرانی حكومەتی چینی ئەوكات، بۆ یەكەمجار پێشنیازی پێنج بنەماكەی پێكەوەژیان بە ئاشتییانەی كرد. پێنج بنەماكان بریتین لە رێزگرتنی هاوبەش بۆ سەروەری و ئاشتیی خاك و دەستدرێژی نەكردن لە یەکدی و دەستتێوەرنەدان لە كاروباری یەكدی، كاروباری ناوخۆیی و یەكسانی و سوودمەندبوونی هاوبەش و پێكەوەژیانی ئاشتییانە. ئەم بنەمایانە سیستەمی كۆمەڵایەتی و ئایدۆلۆژیاكان تێدەپەڕێنێت، و پارێزگاری لە یەكسانیی سەروەری لە هەموو وڵاتان دەكات و دەستبەرداربوونە لە یاسای دارستان و رەتكردنەوەی باڵادەستی و سیاسەتی هێزە. هەربۆیە بەشێوەیەكی بەرفراوان لەلایەن رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و بەڵگەكانەوە ئەم سیاسەتە لەخۆدەگیرێت، و بەشێوەیەكی بەرفراوانیش لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتگیری دەكرێت. زیاد لەمەش، چین بەڵێنێكی فەرمیی بە جیهان داوە كە هەرگیز هەوڵی باڵادەستی و فراوانبوون نادات.

لە ساڵی هەشتاكان، چەندین نوێكاری و گۆڕانكاریی نوێ لە بارودۆخی نێودەوڵەتی روویدا. جیهانگەریی ئابووری بەشێوەیەكی قووڵ پەرەیسەند، و هێواش هێواش دیاردەی فرە جەمسەرگەریی سیاسی دەركەوت. دێنگ شیاو پینگ، رابەری نەوەی دووەمی حیزبی شیوعیی چینی شتێكی گرینگی بۆ دەركەوت كە بریتی بوو لەوەی (ئاشتی و گەشەسەندن دوو بابەتی ئەم سەردەمەن). بە حیزبی شیوعیی چینی راگەیاند كە جیهان پێویستی بە ئاشتییە، و خەڵك پێویستیان بە هەماهەنگییە و وڵاتان پێویستیان بە گەشەسەندنە و كۆمەڵگە پێویستی بە پێشكەوتنە. لەسەر بنەمای ئەم روونكردنەوەیە، دیبلۆماسیەتی چینی بەردەوام بوو لە دەستگرتن بە سیاسەتی دەرەوەی سەربەخۆ بۆ ئاشتی و پێنج بنەماكەی پێكەوەژیانی ئاشتییانە و پەرەپێدان بە پەیوەندییەكان لەگەڵ هەموو وڵاتانی جیهان، و پێكهێنانی ژینگەیەكی گونجاوی دەرەكی بۆ سیاسەتی چاكسازی و كرانەوە و هەوڵدان بۆ بنیاتنانی سیستەمێكی نێودەوڵەتیی باش و یەكسان و گونجاو.

دووەم: بنیاتنانی كۆمەڵگەیەكی خاوەن داهاتوویەكی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی

دوای چوونە نێو سەدەیەكی نوێوە، لەگەڵ تێپەڕبوونی هەر رۆژێك، ئەم جیهانە دەگۆڕێت، و دیمەنی نێودەوڵەتی بە خێرایی پەرەدەسەنێت. لەكاتی ئێستادا، كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی بە قۆناخی گەشەسەندن و گۆڕانكاری و چاكسازیی مەزندا تێدەپەڕێت، ئەمەش واتە ئەو گۆڕانكارییە مەزنەی كە لە ماوەی سەدەیەكدا نەمانبینیوە. لە لایەك، جیهانگیریی ئابووری بەرەوپێش دەچێت، و پەرەپێدانی شۆڕشی تەكنەلۆژیی نوێ و چاكسازیی قووڵی پیشەسازی و دووبارە پێكهێنانەوەی سیستەمی حوكمكردنی جیهانی. بەڵام هێشتا ئاشتی و گەشەسەندن وەكو دوو بابەتی سەردەم دەمێننەوە، و هەماهەنگیی دوولایەنە بووە بە ئاراستەیەك بۆ هەموو وڵاتەكان. لە لایەكی دیکە، جەمسەرگەری لە گەشەسەندنی جیهانیی زۆر تووندە و باشبوونەوەی بارودۆخی ئابووریی جیهانی زۆر لاوازە و باڵادەستی و سیاسەتی هێز هێشتا بوونیان هەیە، پارێزەری و یەكلایەنی و دژە جیهانگیری و هۆزایەتی بەردەوامە لە بەرزبوونەوە لەگەڵ بەردەوامیی عەقڵیەتی جەنگی سارد. كێشەكانی جەنگ و هێرشە تیرۆرستیەكان و برسێتی و پەتا و قەیرانی پەنابەران و كێشەكانی كەشوهەوا یەك لەدوای یەك بەردەوام لە زیادبوونن. ئادەمیزاد بەرەو كوێ دەڕوات؟ چۆن پێویستە رێگەی گەشەسەندنی تەندروست بەردەوام بێت؟ كۆمیۆنیستە چینییەكان كە بە شێوەیەكی سەرەكی سكرتێری گشتی بەڕێز شی جینپینگ نوێنەرایەتییان دەكات، لە بیركردنەوەیەكی قووڵدان.

سكرتێری گشتی شی جینپینگ زیاتر گرینگی بە گەشەپێدانی مرۆیی و داهاتووی جیهان دەدات، چەندین تێگەیشتن و پلانی چینی دەربارەی بنیاتنانی كۆمەڵگەیەكی خاوەن داهاتووی هاوبەشی پێشنیازكرد. بەهای بنیاتنانی كۆمەڵگەیەكی خاوەن داهاتووی هاوبەش بریتییە لەوەی كە ئاشتییەكی بەردەوام و ئاسایشی جیهانی و خۆشگوزەرانیی هاوبەش و كرانەوە و لێبووردەیی و پاكی و جوانییەكی بێ كۆتا لەخۆدەگرێت. ئەمەش واتە ئاشتی بەبێ جەنگ، گەشەسەندن بەبێ هەژاری، و هەماهەنگی بەبێ رووبەڕووبوونەوە، و بردنەوە بەبێ دۆڕاندن. بەڕێز شی جینپینگ زۆر بە روونی ئاماژەی بەو چوار بەرەنگارییە كرد كە لەپێش كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە: لاوازی لە حوكمدان، لاوازی لە باوەڕ، لاوازی لە ئاشتی، و لاوازی لە گەشەسەندن. هەروەها پێشنیازی ئەوەی كرد كە پێویستە ئەم چوار كەموكورتییە لەسەر بنەمای یەكسانی و گفتوگۆ و لێكتێگەیشتن و هاوكاری و سوودمەندبوونی هاوبەش چارەسەر بكرێت. ئەم تێگەیشتنە كە بە ئامانجێكی گشتیی دیبلۆماسیەتی چین دادەنرێت لە سەردەمی نوێدا، هەمیشە رابەرایەتیمان دەكات بەرەو رێگەیەك بۆ پارێزگاریكردن لە ئاشتیی جیهانی و بەهێزكردنی گەشەسەندنی هاوبەش. ئەمەش لەنێو دەستووری حیزبی شیوعیی چینی و دەستووری نەتەوەیی چیندا نووسراوەتەوە، بۆئەوەی ببێتە خواستێكی هاوبەش بۆ هەموو چینییەك. ئەم تێگەیشتنەش رەنگدانەوەی هیوای باش و بنەمای هاوبەشی مرۆڤایەتییە، هەربۆیەش لە بەڵگەكانی نەتەوە یەكگرتووەكاندا نووسراوەتەوە.

سێیەم: پراکتیکی مەزنی كۆمەڵگەیەكی خاوەن داهاتووی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی

سکرتێری گشتی شی جینپینگ ئاماژەی بەوەدا: هەموو شتێک کە دەیکەین بریتییە لە گەڕان بەدوای بەختەوەریدا بۆ گەل و داوای نوێبوونەوەی لاوانی نەتەوەكەمان دەکەین، و بەدوای یەکخستنێكی مەزنی جیهانین. کۆمیۆنیستەکانی چین چەمکی كۆمەڵگەیەكی خاوەن داهاتووی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتییان هێنایە كایەوە، هەروەها ئەم چەمکەیان بەشێوەیەكی کرداری پەیڕەوکرد.

دەستپێشخەریی "پشتێنە و ەێگە" کە لەلایەن چینەوە پێشنیازکراوە، مەشقێکی زۆر نایابە. هەر لە مانگی کانوونی دووەمی 2021 ـەوە، چین 205 بەڵگەنامەی هەماهەنگیی لەگەڵ 171 وڵات و رێکخراوی نێودەوڵەتی واژۆكردووە، بۆئەوەی بەیەكەوە و بەشێوەیەكی هاوبەش " پشتێنە و رێگە" دروست بکەن. لە ساڵی 2013 تاوەكو 2019 کۆی گشتیی بەهای کەڵەکەبووی بازرگانیی کاڵاکان لەنێوان چین و وڵاتاندا بە درێژایی رێگەی "پشتێنە و ەێگە" 7,8 تریلیۆن دۆلاری ئەمریکیی تێپەڕکرد، وەبەرهێنانی راستەوخۆ لەگەڵ وڵاتان بە درێژایی رێگەکە 110 ملیار دۆلاری ئەمریکیی تێپەڕکرد، كە ئەمەش بەشێوەیەکی کاریگەر بنیاتنانی ژێرخان و پەرەپێدانی وزە و دامەزراندن و بژێویی خەڵکی وڵاتانی لەسەر رێگەکە بەرزکردەوە، ئەمەش وا لە چین و ئابووریی جیهان دەکات کە شان بە شانی یەك پێشبکەون و ببوژێنەوە.

لە ماوەی سەرهەڵدانی پەتای کۆڤید-19، كە ئێستاش بەردەوامە، گرینگیی چەمکی كۆمەڵگەیەكی خاوەن داهاتووی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی سەلمێندرا. لەژێر سەرکردایەتیی بەهێزی حیزبی شیوعیی چینی دا، چین لە ماوەی سێ مانگدا پەتاکەی كۆنترۆڵكرد و دەستی یارمەتیی بۆ جیهان درێژكرد. تاوەكو ئێستا چین یارمەتیی ماددی بە مەبەستی جەنگان دژ بە پەتای پێشکەش بە زیاتر لە 150 وڵات و 7 رێکخراوی نێودەوڵەتی کردووە، یارمەتیی دابینكردنی ڤاكسینی پێشكەش بە 88 وڵات و 4 رێکخراوی نێودەوڵەتی کردووە و زیاتر لە 300 ملیۆن ژەمە ڤاكسینی بەخشیوە و زیاتر لە 220 ملیار دەمامك و 3.2 ملیار جلوبەرگی پارێزگار و یەک ملیار کیتی تاقیکردنەوەی كۆرۆنای بۆ جیهان دابینکردووە. 36 تیمی پسپۆڕانی پزیشکی نێردراون بۆ 34 وڵاتی پێویست. هەروەها چین سێ ملیار دۆلاری ئەمریکیی وەکو یارمەتیی نێودەوڵەتی لە سێ ساڵی داهاتوودا دابین دەکات بۆ پاڵپشتیکردنی جەنگی دژە پەتای وڵاتانی تازە گەشەسەندوو و باشبوونەوەی بارودۆخی ئابووری و کۆمەڵایەتی. ئەمەش بە تەواوی بەرپرسیارێتیی حیزبی شیوعیی چینی بەرجەستە دەکات لە پەیڕەوكردنی چەمکی كۆمەڵگەیەكی خاوەن داهاتووی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی.

چوارەم: پەیوەندییەکانی نێوان حیزبی شیوعیی چینی و حیزبە جیهانییەکان

وەکو حیزبێكی خاوەن دەسەڵات، حیزبی شیوعیی چینی، جگە لە داڕشتنی سیاسەتی دەرەکیی نەتەوەیی چین، هەروەها چالاکانە بەشداریی ئاڵوگۆڕەكان دەكات لەگەڵ حیزبە جیهانییە سیاسییەکاندا. حیزبی شیوعیی چینی سنوور بۆ ئایدیۆلۆژیاکان ناکێشێت، جیاوازیی بە هێز و قەبارە ناکات، مۆدێلی دەرەکیی "هاوردە" ناکات و مۆدێلی چینی "هەناردە" ناکات، بەڵکو هەماهەنگییەکی یەکسان دەکات لەگەڵ هەموو ئەو حیزبە سیاسییانەی ئامادەن لەگەڵ حیزبی شیوعیی چینی کارلێک بکەن، بەم شێوەیەش پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتان بەهێزدەكات. هەر لە کاتی چاکسازی و کرانەوە، حیزبی شیوعیی چینی زیاتر چوار بنەمای پەیوەندیی نێوان حیزبەكانی پێشكێشكرد، کە بریتی بوون لە "سەربەخۆیی، یەکسانیی تەواو، رێزگرتنی هاوبەش، دەستتێوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆیی یەکدی". دوای چوونە ناو سەردەمی نوێ، دووبارە جۆرێکی نوێ لە پەیوەندیی نێوان حیزبەكان پێشنیار کرد کە بەدوای زەمینەی هاوبەشدا دەگەڕێت لەگەڵ پاراستنی جیاوازییەكان و رێزگرتن و فێربوونی هاوبەش. تاوەكو ئێستا، حیزبی شیوعیی چینی چەندین شێوەی جۆراوجۆری پەیوەندیی لەگەڵ زیاتر لە 600 حیزب و رێکخراوی سیاسی لە زیاتر لە 160 وڵات و ناوچەی جیهاندا دامەزراندووە، کە تۆڕێکی هاوبەشی گشتگیر و فرە ئاست و سێ رەهەندی جیهانیی پێکهێناوە.

حیزبی شیوعیی چینی گرنگییەكی زۆر دەدات بە پەرەپێدانی پەیوەندییەكان لەگەڵ حیزبە سیاسییەکان لە هەرێمی کوردستانی عێراق. پەیوەندیی لەگەڵ پارتی دیموکراتی کوردستان و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و بزووتنەوەی گۆڕان و حیزبی شیوعیی کوردستان و حیزبی کرێکاران و زەحمەتکێشان و چەند حیزبی دیکە دروستکردووە. دۆستایەتییەکی مێژوویی هەیە لەگەڵ هەندێکیاندا. بەشی نێودەوڵەتی کۆمیتەی ناوەندی حیزبی شیوعیی چینی و کۆنسوڵگەریی گشتیی چین لە هەولێر هەمیشە کادیرەکانیان بانگهێشت دەکەن بۆ سەردانكردنی چین یاخود بەشداریكردن لە خولەكانی راهێنان لە چین. هەروەها جێگری وەزیری بەشی نێودەوڵەتیی کۆمیتەی ناوەندی لی جون، لە ساڵی 2019دا سەركردایەتیی شاندێکی كرد بۆ سەردانی هەرێمی کوردستان. ئاڵوگۆڕەکانی نێوان هەردوولا زیاتر و زیاتر لێك نزیکدەبێتەوە و بواری هەماهەنگیی بەرفراوانتر دەبێت بەبێ وەستان لەكاتی پەتاكەشدا. من لەو باوەڕەدام کە پەیوەندییە سیاسییەکانی نێوان هەردوولامان بەو هەوڵ و کۆششە هاوبەشانەی کە لە ئاستی ئاڵوگۆڕی نێوان لایەنەکاندا دراون، بەشێوەیەکی بەردەوام پێشدەکەوێت.