دەمەتەقێی گرووپی گوڵنار, لەگەڵ جەوهەر مەحموود داراغا "نووسەر و وەرگێڕ"

ليست هناك تعليقات


دەمەتەقێی حەفتاودووهەمینی گرووپی گوڵنار, لەگەڵ جەوهەر مەحموود داراغا "نووسەر و وەرگێڕ"

گوڵنار: سوپاس بۆ ئەوەی كە ئەم دەرفەتەت بە ئێمە بەخشی.

جەوهەر داراغا: منیش سوپاسی ئێوە دەكەم و سوپاسی ماندووبوونتان دەكەم، بە ڕاستی زۆریشم پێخۆشە كە ئەم جۆرە كەسانە بەسەر دەكەنەوە، كە خزمەتێك بە كۆمەڵگەكەیان دەكەن و ئەم هەوڵ و ئەركەی ئێوەش بەشێكی ترە لەو خزمەتە. لە ڕاستیدا ئەمە جێی شانازییە و پێمخۆشە زیاتر ئەو كەسانە بناسێنن كە نە دیارە و نە خۆشی دەرخستووە، بەڵام ئیشەكانی دیار بن و گەورە بن، بۆ ئەوەی ئەم هەوڵە ببێتە هاندەر و ڕێنماییەك بۆ ئەو كەسە خۆیشی و خەڵكانی تریش كە بیانەوێ چاوی لێ بكەن یا بیناسن. 

گوڵنار: جەوهەر مەحموود داراغا كێیە؟

جەوهەر داراغا: ساڵی 1949 لە دایكوباوكێكی نەخوێندەوار لەدایكبووم، باوكم خەریكی ڕاو و شكار بووە و ڕاوچی بووە، تا ساڵی شەستەكانیش توولە و تانجی و تاپڕی هەبوو، لە سلێمانی نیشتەجێبووین، خزم و كەسوكارمان لە داراغا و گۆپیتە و تلەزەیت بوون، باوكیشم بە هۆی ڕاوكردنەوە زۆرجار دەچووە ئەو شاخانە و چەند شەو و ڕۆژێك نەدەهاتەوە، زۆر تاقەتی كار و كەسابەتی نەبوو. ئێمە خۆمان لە بنەڕەتدا داراغایی نین، باوكم دەیگێڕایەوە و دەیگوت: ئێمە بە ئەسڵ قەرەداغیین، بەڵام بە هۆی كێشەی كۆمەڵایەتییەوە لە قەرەداغ دادەبڕێین و دێن بەمدیودا و لە داراغا نیشتەجێدەبین. باوكی باوكمم بینی، جوتیارێكی وریا و دەوڵەمەند بوو، لە سەرشەقامی سلێمانی خانوویەكی پێنجسەد مەتری هەبوو، لە گوندیش بنەیەكی هەبوو بۆ كاتی كشتوكاڵ و دروێنە، بە زستانیش دەگەڕایەوە سلێمانی.

گوڵنار: ئەو سەردەمەی كۆمەڵگەی كوردی لە ڕووی سیاسیی و كۆمەڵایەتییەوە چۆن بوو؟

جەوهەر داراغا: خەڵكی ئەو سەردەمە لە ژیانێكی زۆر سادە و ساكاردا بوون، منیش بۆ خۆم لەو بارودۆخەدا پەروەردە بووم، لە گەڕەكێكدا بووم خەڵكەكە هەموویان دەوڵەمەند بوون. باوكی منیش كاسب نەبوو، بۆیە ژیانی ئێمە بە پێچەوانەی خەڵكەوە ژیانێكی كولەمەرگی بوو، هەرچەندە باپیرم زۆر دەوڵەمەند بوو، بەڵام باوكم تاقەتی كار و كەسابەتی نەبوو. بەڵام باوكم بەو كولەمەرگییەی خۆی قایل بوو. چەند جارێك خەڵك پێی دەگوت: بۆ ناچی لە فەرمانگەیەك دابمەزرێی؟ ئەوەندەیان پێ گوتبوو، جارێكیان چوو وەك كرێكار لە كارگەی جگەرەكە دامەزرا، چونكە بڕوانامەی نەبوو. تەنها مانگێك یا چل شەو هەڵیكرد و پاشتر وازی لێهێنا. كە لێیان دەپرسی: بۆچی نەتكرد و بەردەوام نەبوویت؟ ئەویش دەیگوت: خۆ من هێستر نیم، لغاوم بكەن و گێرەم پێ بكەن! 

قۆناغی سەرەتایی و ناوەندی و خانەی مامۆستایانم لە سلێمانی تەواوكرد ساڵی 1967 – 1968. دوای دامەزرانی من، حیزبی بەعس هاتە سەر حوكم، حیزبی بەعس ئەو كاتە زۆر دەسەڵاتی نەبوو، تا منیش بەر ئەو حەملەیە بكەوم كە هەركەس بەعسی نەبووایە دایاننەمەزراندایە. ساڵی 1971 دامەزرام و یەكەم وێستگەی خزمەتم گوندی (ئەحمەدبڕنە)ی سەر بە ناحیەی وارماوە بوو. ئەم گوندە خۆی لە خۆیدا شێخەدێ بوو، هەرچەندە دوو ئاراستەی زۆر پێچەوانەشی تێدا بوو كە بریتیبوون لە شیوعییەكان و شێخەكان، مەلایەكی زۆر زیرەكی لێبوو بە ناوی مەلا موحەممەدی نێرگزەجاڕی.

گوڵنار: باست لە شێخ كرد، شێخایەتی یەكێك بووە لە سیما دیارەكانی كۆمەڵگەی كوردی و وەك زەروو خوێنی خەڵكیان مژیوە و خەڵكیان بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەكارهێناوە، پێمخۆشە لەم بارەیەوە قسە و سەرنجی جەنابتان بزانین؟

جەوهەر داراغا: من خۆم پێم وایە شێخ و پیر، مەرقەد و شوێنە پیرۆزەكانیان، خۆیان دروستی ناكەن، كەلتوور و تێڕوانین و فەلسەفەی ژیانی كۆمەڵگەكە و خەڵكەكە دروستیان دەكات. ئەگینا با لەم سلێمانییەدا پیاوێك بێتە مەیدان و بڵێ من شێخی فڵانە ڕێباز و تەریقەتم، بزانە كەس دوای دەكەوێ؟ كێشەكە لە میللەتەكەدایە، من هەموو جارێك دەڵێم كێشە و گرفتەكانی كۆمەڵگە، خەڵكەكە خۆی دروستی دەكات. تەنانەت ئەگەر خێزانێكیش لە پێنج كەس پێكهاتبێ، هەموویان ڕوویان لە باوكەكەیە، ئەگەر ئەو بمرێ هەموویان دەبنە هەتیو و بێ سەرپەرشت دەمێننەوە، بۆیە ئێمە هەمیشە وا ڕاهاتووین ئەگەر دوو یا سێ كەسیش بین هەمیشە كەسێك هەبێت كە ڕووی تێ بكەین و بمانبات بەڕێوە. بۆیە ئێمە هیچكات بەبێ سەركردە ناتوانین بژین. بۆیە ئەم دیاردەیە لە كەلتووری عەرەبەوە بۆ ئێمە و لە ڕێی ئایینی ئیسلامەوە گوازراوەتەوە. من پێم وایە شێخ زیانی لە كۆمەڵگە نەداوە، بەڵام شێخ بۆ بەرژەوەندی خۆی هەمیشە هەندێك كاری كردووە، زیانەكەی ئەوەیە كە میللەتەكە بۆتە ئەڵقەلەگوێی ئەو. بۆیە من پێم وایە خەتای میللەتەكەیە كە شێخی دروستكردووە. وە من پێم وایە چارەسەری بنەڕەتی ئەم دۆخە تەنها و تەنها گەڕانەوەیە بۆ بە كەلتووركردنی خوێندنەوە و خۆشەویستكردنی كتێب.

گوڵنار: لە دوای باباتاهیری هەمەدانییەوە تا مەلای جەزیری كە چوارسەد ساڵ نێوانیان هەیە، هیچ دۆكیۆمێنت و نووسراوێكی ئەوتۆمان نییە لە ڕووی سیاسیی و ئەدەبی و مێژوویی و فەرهەنگییەوە، ئەم ئیشەی كە گرووپی گوڵنار دەیكات، كە بریتییە لە نووسینەوەی سەرگوزەشتە و مێژوو و ئەزموونی كەسایەتییەكانی كورد، تا چەند خزمەت بە نەوەكانی داهاتوو دەكات و پێویستە هەبێت؟ وە تا چەند كتێبخانە و فەرهەنگ و مێژووی كورد دەوڵەمەند دەكات؟

جەوهەر داراغا: من بۆ خۆم وا تێگەیشتووم كە نەبوونی ئەو دۆكیۆمێنت و بەڵگەنامانە و كارنەكردن لەسەریان و نەبوونی بیبلۆگرافیایەك بۆ ئەو شتانە و بەسەر نەكردنەوەی كەسانی شارەزا، پەیوەندی بەوەوە نەبووە كە ئێمە وەك تاكی كورد خوێندەوارییمان نەبووە، بێگومان خوێندەوارییمان هەبووە، بەڵام كێشەكەی ئێمە بە قەناعەتی من ئەوەیە كە زۆرینەی زۆری ئەم میللەتە بە هۆی چەوسانەوەیەوە، بە هۆی بندەستبوونییەوە، نەخوێندەوار دەرچوون و توانای ئەوەیان نەبووە كە بە دوای فەرهەنگ و مێژووی خۆیاندا بچن. پێویست ناكا بشگەڕێینەوە بۆ هۆكارەكانی ئەم نەخوێندەوارییە و ببپرسین كە كورد بۆچی نەخوێندەوار بووە؟! لەبەر ئەوە نەبووە كە خۆیان ئامێزیان نەگرتبێتەوە بۆ خوێندەواری و فێربوون، بەڵكە لەبەر چەند هۆیەك بووە، لە پێشی هەموویانەوە بندەستەییبوون بووە، نەتەوەكانی سەردەست و زاڵیان بە هیچ شێوەیەك چاویان بە پێشكەوتنی نەتەوەیەكی مەزنی وەك كورد هەڵنەهاتووە. هۆی دوووەمیشی ناڕێكی تەداریس و بەرزونزمی زەوییەكەی و نەبوونی ڕێگەیەكی بازرگانی گرنگ بووە، تەنانەت نەكەوتۆتە نێوان كۆمەڵێك دەوڵەتی پێشكەوتووی بواری پیشەسازی و بازرگانییەوە، من قەناعەتم وایە كە ئەگەر ئەم كوردستانەی ئێمە لە كەنار دەریایەكی گەورەدا بووایە، ئەوا دەمێك بوو سەربەخۆیی وەرگرتبوو، تۆ سەیری كوێت بكە بەو بچووكییەی خۆیەوە ئێستا دەوڵەتداریی دەكات. بۆیە كە خوێندەواریی بوونی نەبوو ئیدی بە كەلتوور نەبوونی خوێندنەوە لە بنەچەوە لە ناو ئەم میللەتەی ئێمەدا نەبووە. 
من بۆ خۆم بە كوفر و ئیلحادی نازانم ئەگەر بڵێم ڕابەرانی ئایینیش ڕۆڵێكی خراپیان تیا گێڕاوە، بەتایبەت مەلا و خوێندەوارەكانی سەردەمی حوجرە، لەگەڵ ئەوەشدا كۆمەڵێك مەلا و كۆمەڵێك لە خوێندەوارەكانی ئەو سەردەمە و دەرچووی حوجرە و خانەقاكان، زۆر شایستانە ڕۆڵی خۆیان گێڕاوە بۆ دۆزی ڕەوای میللەتەكەیان. زۆر مەزن بوون و كاری زۆر مەزنیشیان كردووە، كە تەنانەت زمانی كوردی، زمانی نووسین و خوێندن نەبووە، بەڵام ئەوان هاتوون وەك كەڵەپیاوێكی زۆر مەزن كاریان لەسەر كردووە. چۆن دەبێ ئێمە ڕۆڵی (نالی)مان لە بیر بچێت، لە كاتێكدا ئەوان بەرهەمی خۆیان بە فارسی و توركی و عەرەبی بڵاودەكردەوە، نالی هات بە زمانێكی كوردی شارەزووری زۆر جوان كۆمەڵێك شیعری بۆ بەجێهێشتووین، كە نەوەكانی ئێستامان شانازییان پێوەدەكەن و دەتوانن چەندان دكتۆرانامەیان لەسەر بنووسن. كە وابوو لە شتە سەرەكییەكان بە لای منەوە، بە كەلتوور نەبوونی خوێندنەوە بووە، خۆشەویست نەكردنی خوێندنەوە بووە، بەڵام لە پێشی هەموویانەوە دەوڵەتە سەردەستەكانمان وەك تورك و فارس و عەرەب ڕێیان نەداوە، پاش ئەوانیش سەرۆك عەشیرەت و هۆزەكانیش ڕۆڵێكی خراپیان گێڕاوە كە هیچ بایەخێكیان بە خوێندنەوە و كتێب نەداوە.

گوڵنار: هۆكاری بە دەوڵەت نەبوونی كورد لای جەنابتان ژێردەستەیی كورد بووە، پێت وا نییە هۆكاری سەرەكی ئەو ژێردەستەییەش كورد خۆی بووبێت؟

جەوهەر داراغا: ڕێی تێدەچێت و زۆر بە باشیش دەگونجێ ئەوە هۆكارێك بێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەر نەتەوەیەك سەربەرزی و ئازادی و كیانی سەربەخۆی خۆی و باو و باپیرانی خۆی نەدیبێ، ئیدی چۆن پەروەردە دەبێت؟ چۆن قەدری ئازادی و كیانی سەربەخۆ و نیشتمانی خۆی دەزانێت؟ ئێمە دەبینین كاتێك وڵاتێكی بچووكی وەك كوێت لە لایەن عێراقەوە داگیركرا، ئیدی دانەساكان و دەستەوئەژنۆ دادەنەنیشتن، بەڵكە هەموو وڵاتانی دونیایان لە كێشەی ڕەوای خۆیان تێگەیاند، تەقەلایەكی زۆریان دا، سەرەنجام توانیان ئازاد ببن و بچنەوە ناو خاك و نیشتمانی خۆیان. بەڵام بەداخەوە كوردەكەی ئێمە ئەمەی نەبووە و یەكێكە لە میللەتە هەرە دواكەوتووەكانی جیهان.

بە ڕاستی من یەكێكم لەو كەسانەی وەك خەبات و شۆڕش شانازی بە كوردبوونی خۆمەوە ناكەم، بەڵام وەك ئەوەی كە خشتێك دابنێم لەسەر دیواری بەرەوپێشچوونی ئەم میللەتەدا، بەوەوە شانازی دەكەم. بەداخەوە مێژووی ئێمە یا ئەورووپییەكان نووسیویانەتەوە یا نەتەوە سەردەستەكانی خۆمان بۆیان نووسیوینەتەوە. تەنانەت ئێستا زۆر شوێنی شوێنەواریمان هەیە خەڵك بەدگومانن لەسەر ناوەكەی و لەسەر مێژووەكەی و لەسەر پێكهاتەكەی. من دڵنیاشم كە خەڵكێكی واشمان تیا هەڵنەكەوتووە كە پێی بگوترێت زۆر زانا و عالم، ئێستا سەیری نەتەوەكانی تر بكە كە خاوەنی كەلتوور و شارستانییەتی تایبەت بە خۆیانن، تەنانەت وەك قیبتییەكانیشمان بۆ نەكراوە كە تا ئێستاش شانازی بە هەرەمەكانی خۆیانەوە دەكەن، ئێمە هیچ شتێكمان لێ بەجێ نەماوە، ئەوەشی كە بەجێ مابێت و كۆن بێت و جێی لێكۆڵینەوە بێت، بریتییە لە شوێنێك، كە خۆمان بە هۆی ناڕۆشنبیری خۆمانەوە پێیان دەڵێین: گاوركرد، واتە دەیسەلمێنین كە ئەمەش كورد نەیكردووە. تەنانەت ئاشێكی ئاو، كورد خۆی نەیكردووە، تەنانەت پردێكی لەبار، كورد خۆی نەیكردووە، بۆ كاروباری سەربازی بەكارهاتووە و لە لایەن نەیاران و سوپای وڵاتانەوە دروستكراوە.

گوڵنار: هەر ئەمەیە وایكردووە كە مەسعوود موحەممەد بفەرمووێت: "كورد سێسەد ساڵ لە دەرەوەی مێژووی خۆیەتی".

جەوهەر داراغا: بێگومان وایە، بەو پێیەی من ئەورووپام دیتووە تێگەیشتووم كە ئەوان چۆن بیردەكەنەوە، چونكە ئەوان خوێندنەوە و ڕۆشنبیری و كەلتووری خۆیان بەشێكە لە شانازییەكانیان و لەسەر ئەوە ڕاهاتوون، من هەستەكەم میللەتی ئەورووپا میللەتێكی زۆر هۆشیار نین، لە ڕووی ژیاریی خۆیانەوە قەناعەتم وایە لە دوای ئێمەوە بن، بەڵام ئەوەندە زیرەكانە سەركردەكانی خۆیانیان هەڵبژاردووە، سەركردەكانیان لە عەبقەرییەكانن، سەركردەكانیان لە نەخوێندەوارەكان نین وەك لای ئێمەی كورد، سەركردەكانیان خاوەنی چەندان بڕوانامەی بەرزن، بەڵام نەك بڕوانامەی ساختە وەك لای خۆمان! وڵاتێكی وەك توركیا، سەرۆكەكەی ئێستای (كە ئەردۆگانە) لە پارێزگار و سەرۆك شارەوانییەكەوە بەرز بۆتەوە بەرەو سەرۆك كۆماری. كەچی لای ئێمە بە پێچەوانەوەیە، هەر بە مناڵی پلە و پێگەی داهاتووی بۆ دیاریكراوە، پلە و مەنسەبێك بوونی نییە، بەڵام لەبەر خاتری ئامۆزای فڵانە بەرپرس، مەنسەبەكە دروستدەكەن تا ئەو كەسەی بۆ دابنێن. ئێمە عەبقەری و خاوەن جێدەستمان تیا هەڵكەوتووە، بەڵام لە سەركردەكانماندا نەبووە، گەلی میسر سەركردەكانیان چوون بە پارەی خۆیان ئەهرامەكانیان دروستكردووە، بەڵام لە ناو سەركردەكانی ئێمەدا ئەمە نابینی. ئێمە وەستا شەریفێكمان هەبووە، كاتی خۆی كارێزێكی دروستكردووە گوتوویەتی: با خەڵكەكە ئاوی لێ بخۆنەوە، بەڵام عەلی بۆسكانی و كەریمی ئەلەكەشمان هەبوون، بەڵام ئەوانیش پووكاونەتەوە و نەماون. سەركردەكانی ئێمە كە دەمرن هیچ بەرهەمێك لە دوای خۆیان جێناهێڵن، بەڵام مەلیكی ئەردەن وڵات بە وڵات دەگەڕا، لە كاتێكدا ئەردەن بێ نەوت بوو، وە ئابوورییەكی لاواز و هەژاری هەبوو، پارەی كۆدەكردەوە تا پەرە بە ئابووری وڵاتەكەی خۆی بدا و نەتەوەكەی خۆی بەخێو دەكرد. 

لەگەڵ ئەوەشدا بێئومێد نابم، بەڵام ئەوەشی كە ئەورووپییەكان بە سێسەد ساڵ بەجێیانهێشتووە، مەگەر ئێمە بە سێسەد ساڵ بگەینە ئەوە. بەڵام هەر ڕۆژێك دێت كە ئەم میللەتەی ئێمە پێشبكەوێت، وە پێشكەوتنی ئەم میللەتە و دروستبوونی كیان و سنوورێكی تایبەت بە خۆی، زۆر مەترسیدارە، دوژمنەكانمان وەك لە قورئانیشدا هاتووە میللەتێكن كە پەلاماری سەرزەوی دەدەن و داگیری دەكەن، ئەوان وەك ئەڵمانییەكان تەماشای ئێمە دەكەن. لەبەر ئەوە من بێئومێد نابم لە دواڕۆژی ئەم میللەتە، بەڵام دواڕۆژێكی دوور.

گوڵنار: بۆچی نائومێدی لە كورد و دواڕۆژێكی دووری بۆ دەستنیشان دەكەیت؟

جەوهەر داراغا: ئەوەی بە بیری مندا بێت گەیشتنی كورد بە مەنزڵ دوورە و زۆری ماوە، من پێم وایە چاككردنی ئەم دۆخە و هێنانی دۆخێكی لەبار و باش، تەنها بە لابردنی سەرۆكێك و جێگرەكەی، یا بەركەناركردنی پەرلەمان نابێت، ئەمە بە گۆڕینی بیركردنەوە و بیروبۆچوونی میللەتەكە دەبێت، ئەمەش نایەتەدی تا خوێندەواریی تیایدا نەبێت بە كەلتوور. تا بە كەلتووركردنی خوێندنەوە و خۆشەویستی كتێبیش نەچێتە پرۆگرامی خوێندنی سەرەتاییەوە و بە درێژایی خوێندنی ناوەندی و ئامادەیی و زانكۆ بەردەوام نەبێت، ئەم گۆڕانكارییە نایەتە دی. ئەم گۆڕانكارییە بە لابردن و هێنانی سەرۆكێك ناكرێت، ئێمە لە عێراقدا دیتوومانە كە هەر چەند ساڵ جارێك سەرۆكێك بە كۆدەتا بێ یا بە هەڵبژاردن هاتۆتە سەر حوكم، بەڵام دۆخی عێراق هەمیشە بەرەودواوە گەڕاوەتەوە و بەرەوپێشچوونی بە خۆیەوە نەدیتووە. بۆیە دەبێ هەر لە بناغەوە گەنجانێكی وەك ئێوە كار بكەن، خەڵك پەروەردە ببێ، دەبێ كەسانێكی وەك ئێوە پەیدا ببن كە عەوداڵی حەقیقەت و زانین و ناساندنی مرۆڤەكانی تر بن، وە من پێم وایە ئەركی یەكەم و سەرەكی هی مامۆستایانی مزگەوتە، لە دوای ئەوانیش ڕاستەوخۆ ئەركەكە دەبێتە ئەركی مامۆستایانی خوێندنگە و بە تایبەت خوێندنگەی سەرەتایی. زۆرجار مامۆستایەكی ئایینی دەبینی لە ڕووی ئایین و ڕووحییەوە زۆر پێشكەوتووە، بەڵام كە دەچیتە ماڵەكەیەوە كتێبخانەیەكی گشتگیر نابینی كە بوارەكانی فرەڕەهەند بن، تا ئاگاداری ئەدەب و مێژوو و كەلتووری نەتەوەكەی بێت.

گوڵنار: باست لەوە كرد كە ئێمە پێشتر بە هۆی چەپۆكی داگیركەرانەوە نەمانتوانیوە ببینە كیانێكی سەربەخۆ، وە نەمانتوانیوە خوێندنەوە و خۆشەویستی كتێب بكەینە كەلتوور لە ناو خۆماندا، بەڵام ئێمە سی ساڵە ڕاپەڕینمان كردووە و خۆبەڕێوەبەری سەربەخۆمان هەیە، تەنانەت نەشمانتوانیوە لە دراما و بەرهەمە هونەرییەكانماندا، كتێب و خۆشەویستی كتێب، یا مێژوو و سەروەرییەكانی خۆمان جێ بكەینەوە، بۆچی لەم سی ساڵەدا ئێمە نەمانتوانیوە بەشێك لەو كەلتوورە جێبكەینەوە لە ناو خۆماندا؟

جەوهەر داراغا: دراما ئێرانییەكان بە جۆرێك كتێب و كتێبخانە نیشانی بینەرەكانیان دەدەن و لە دراماكاندا جێی دەكەنەوە، وەك پێویستییەكی ژیاریی خۆیان. ئەوەی وەك من و تۆ ئاوێكی خواردبێتەوە لەم هەرێمەدا، دەزانێ هەموو هۆكارەكانی پشتكردنە كتێب و بە كەلتووركردنی خوێندنەوە چین! ئەمەش گرنگ نییە، گرنگ ئەوەیە كە ئێمە چۆن بیگۆڕین و چۆن ئاڵوگۆڕی پێبكەین. من لە سەرەتاوە گوتم: ئەگەر سەركردەكانیش لاببرێن و ئاڵوگۆڕیان پێبكرێ و كەسێكی تر بچێتە جێگەیان هەروەك پێشوو دەبێتەوە، ئێستا لە زۆر شوێن كە وڵاتەكە دواكەوتوو بێت، ئەگەر سەركردەكان لاببەیت، ئەوا مافیاكانی تریشت بۆ ناگۆڕدرێن، مافیاكانیشت پێ لاببردرێت، بەردەستەكانی ئەوان ناجووڵێن، ئەگەر بشڵێی هەموویان لە سێدارە دەدەم، بڕوا بكە لە ملیۆنێك كەس، چوار پێنج كەست بۆ دەمێنێتەوە. كە وابوو كاری ئێمە و ئێوە، كارێكی ڕۆشنبیرییە، كارێكی هۆشاركەرەوەیە، كاری ئێمە ئەوە نییە بچین سەركردە لاببەین، من هیچكات لەگەڵ ئەوەدا نیم. بەڵام دەبێ بە هەوڵ و تەقەللای خۆمان، بە دەنگدان، بە قەبووڵنەكردنی ئەو غەدر و ستەمانەی لێمان دەكرێ، گۆڕانكاری بكەین. بەڵام نەك ئەو گۆڕانكارییانەش كە خەڵكێكی زۆر بەبێ ئاگا بڕژێنە سەر شەقامەكان و بینای حكومی بسووتێنن، چونكە بەڕاستی خۆپیشاندانیش ڕۆشنبیرییەكی تایبەتی هەیە.

گوڵنار: سەرەتای چوونە ناو ئەدەبیات و خوێندنەوە لە لای جەنابتان كەی و چۆن بوو؟

جەوهەر داراغا: وەك باسمكرد كە دایكوباوكی من نەخوێندەوار بوون، ماڵی باپیریشم لە گەڕەكی سەرشەقام زۆر گەورە بوو، بۆیە هەمیشە چوار ماڵ كرێچی ئەو ماڵە گەورەیە بوون و بەسەر یەك حەوشەوە بوون. ئێمەش لەگەڵ ئەو چوار ماڵە لە هۆدە و هەیوانێكدا بووین، بەڵام تەبعەن باپیرم كرێی لە باوكم وەرنەدەگرت. بەخت و ناوچاوانی من لەوەدا بوو كە یەكێك لە كرێچییەكانی ماڵ باپیرم كە دەیكردە دراوسێی ئێمە، فەقێیەكی زۆر زیرەك بوو، ناوی مەلا عەلی بوو، كەسێكی گردەڵە بوو و كەمێكیش دەشەلی. تۆ بیهێنەرە بەرچاوت، مەلا بیت و لە شەستەكانیشدا پاسكیلت هەبێ و لێیخوڕی و بە پاسكیل هاتوچۆی دەوام و بازاڕی دەكرد. ئەو پیاوە یەكەمجار لە كتێبخانەكەی كتێبێكی دەرهێنا بە ناوی (شەڕی سەما و زەمین)، نزیكەی دە لاپەڕەیەك بوو، بەرگەكەشی هەر لە پەڕەكانی خۆی دروستكرابوو. كتێبەكە سەرەتا باسی لە ئیش و فەزڵەكانی ئاسمان دەكرد، كە چۆن باران دەبارێنێت و جوانی هەیە، پاش ئەویش زەوی لە بارەی فەزڵ و گەورەیی و دەستكەوتەكانی خۆیەوە قسەی دەكرد، تەبعەن ئەمانە بە شێوەی شیعر بوون. ئەو فەقێیە ئەو كتێبەی دامێ و یەكەم كتێب كە خوێندمەوە و كاریگەری لەسەر جێهێڵام ئەو كتێبە بوو. كتێبی دووەمیش لە پۆلی سێیەم قوتابخانەی سەرشەقامی سلێمانی خوێندەوە، كە ئێستا شوێنی ئەو قوتابخانەیە بووەتە ناوەندی جمهووری. عومەر عەلی ئەمین و عومەر عەلی خەتتات بە هەردووكیانەوە نامیلكەیەكی بچووكی مناڵانیان دەركردبوو بە شێوەی شیعر، ئەو كتێبە بە پێنج فلس بوو، بەڵام بە داخەوە من بۆم نەكڕدرا. چونكە من ڕۆژانەكەم یەك فلس بوو، زۆریش لە باوكم پاڕامەوە نەیدامێ تا بیكڕم و منیش بۆم كۆنەدەكرایەوە. بەڵام باش بوو بە دەست هاوڕێكانمەوە دەمبینی و بەو شێوەیە خوێندمەوە. ئەحمەد هەردی و حەمەساڵح دیلان یارمەتی زۆریان دام، چونكە بەڕێوەبەری كتێبخانەی گشتی بوون و منیش ماڵمان لەوێوە نزیك بوو. زۆر جار بە تەسكەرەیەكەوە دەچووم و تەسلیمم دەكرد و كتێبێكی تایبەت بە خۆمم هەڵدەبژارد و دەهاتمەوە. یەكەم نووسینی خۆشم كە چاپكرا ساڵی 1970 بوو، شیعرێك بوو لە ڕۆژنامەی (برایەتی)دا بڵاوكرایەوە، هەموو ژمارەیەكی ئەو ڕۆژنامەیە چوارگۆشەیەكیان دانابوو بۆ بڵاوكردنەوەی پەندەكانی پیرەمێرد، بەڵام ئەو ژمارەیە لە بری پەندەكانی پیرەمێرد ئەو شیعرەی منیان بڵاوكردبوویەوە، خۆیشم زۆرم بە لاوە گرنگ بوو. شیعرەكە شەش نیوەبەیت بوو، بەس لە بیرم نەماوە، كۆتا بەیتەكەی دەیگوت: من لام باشترە بە پێوە مردن ** نەوەك لەسەر چۆك ژین بەسەربردن.
لە پۆلی دووەمی ناوەندیشدا بابەتێكم نووسی بۆ بەشی كوردی ڕادیۆی بەغدا، ڕۆژێكی سێشەممە ئەو نووسینەی منیان بڵاوكردەوە و منیش زۆرم پێخۆشبوو. منیش بەو شێوەیە مامەوە و بەردەوامبووم، بەڵام لەبەر ئەوەی سەردەمەكە سەردەمی بەعس بوو، چاپەمەنی كوردیش زۆر كەم بوو، وە سانسۆری زۆریشی لەسەر بوو، لەو كاتەدا ئەبووبەكر هەوری هەبوو، شاعیر بوو، دیوانێكی خۆی چاپكرد، ناچار بوو خانوویەكی خۆی بفرۆشێت بۆ چاپكردنی كتێبەكەی، موقابەلەیەكیان كرد لە یەكێك لە تەلەفزیۆنەكاندا، خۆی لە موقابەلەكەدا پێدەكەنی و دەیگوت: شەش حەوت ساڵ چوومەتە كرێوە بە ئومێدی ئەوەی كتێبەكە بفرۆشرێ، كەچی تا ئێستاش نەفرۆشراوە و ماوەتەوە!

گوڵنار: یەكەم كاری گەورەی ئەدەبی جەنابتان بریتییە لە (هەزارویەك شەوە)، كتێبێكی قەبارە گەورەیە، وەرگێڕانیشی بۆ كەسێك كە یەكەم ئەزموونی وەرگێڕانی بێت، لەوەچێ زۆر قورس و دژوار بێت، چۆن بوو كە دەستت بۆ ئەو كارە برد؟

جەوهەر داراغا: بێگومان دەستبردن بۆ ئیشێكی وا زۆر قورس بوو، وە من زۆرجار كە ناچارم باس لە ڕابوردووی خۆم بكەم، دەبێ بە فشەوە باس لەو ڕابوردووەی خۆم بكەم. هەمیشە لە ژیانیشمدا وابووم ویستوومە كارێك بكەم یا كەسنەكردە بێ یا كەم كەسكردە بێ. حەزم نەكردووە ئیشێكی سادە بكەم، من لە ئیشەكانمدا پەیڕەوی لە قسەكەی ڕەسووڵ حەمزاتۆڤم كردووە كە دەڵێ: "حەز دەكەم بەرهەمێك بنووسم، وەك كۆترێكی سپی لە ناو پۆلێك كۆتری شینكەی كێویدا دەربكەوێ و لە كاتی فڕینیشدا تا لە چاو ون دەبن بەرهەمەكەی خۆم ببینمەوە و بیناسمەوە"! كاتێك كە كتێبی (هەزارویەك شەوە)م خوێندەوە، تێگەیشتم كە بۆچی فیۆدۆر دۆستۆیڤسكی لە كتێبخانەكەیدا، لە سەری سەرەوە دایناوە؟! ڤۆڵتێر گوتوویەتی: "شازدە جار هەزارویەك شەوەم خوێندووەتەوە"! من خۆم بە مناڵی گوێم لە زۆربەی چیرۆكەكانی ناو هەزارویەك شەوە بووە كە دراوسێیەكمان شەوانە دەهات و بۆی دەگێڕاینەوە و منیش بە تامەزرۆییەوە گوێم بۆ دەگرت. بۆیە لەو ڕوانگەیەوە ئەوەم هەڵبژارد. بەڵام گرفتی من ئەوە بوو جارێكیان لەگەڵ برادەرێكی خۆمدا كە پارێزەر بوو، بەرەو سەهۆڵەكە پیاسەمان دەكرد، منیش هەر لە خۆمەوە هاتە سەر زمانم و گوتم: وەڵا بە نیازم هەزارویەك شەوە وەربگێڕم بۆ كوردی. ئەویش گوتی: "ئاهـ براڕۆ، چی چی؟ بە خوا و پێغەمبەر تكات لێدەكەم نەكەی ئەم قسەیە لای كەسی تر باس بكەیت، هەر بۆ خۆی هەڵبژاردنی كتێبەكە شتە، تكایە باسی مەكە"! منیش گوتم: باشە. مەبەستم ئەوەیە كە ویستوومە دەست بۆ هەر شتێك ببەم، شتێكی دەگمەن بێ، بە كەم كەس بكرێ، تەنانەت لە كڕینی پێداویستییەكانی ژیانیشمدا ئەگەر كاتژمێرێك لە دەستی سێ چوار كەسدا بمدیایە، ئەوا ئەوەی خۆمم فڕێ دەدا. بۆیە لەو ڕوانگەیەوە دەستم دایە وەرگێڕانی ئەو كتێبە، كتێبەكە خۆی زۆر گەورەیە، وە زمانەكەشی زمانێكی عەرەبی زۆر كۆنی پێنجسەد ساڵ پێش ئێستایە. زمانی هەزارویەك شەوە لەو زمانە قورسەیە كە دەبێ عەرەبەكانیش جارێكی تر بۆیان ڕاڤە بكرێتەوە، بۆیە بەشێكی زۆری عەرەبەكان ڕوو ناكەنە خوێندنەوە. وە لە كتێبەكەدا كۆمەڵێك زاراوەی فارسی تێدا بوون كە من فارسیم نەدەزانی و ئەوە یەكێك بوو لە گرفتەكانی وەرگێڕانم، بۆیە ناچار بووم كە كۆمەڵێك فەرهەنگی فارسیم كڕین بۆ وەرگێڕانی ئەو وشە و زاراوانە. لە 2007دا چاپی یەكەمی كەوتە بازاڕاوە. پاش ماوەیەك كۆمەڵێك برادەری خۆم گوتیان: كەسێك ئەم چاپی یەكەمەی چاپكردووە كە هەندێ چیرۆك و بابەتی سێكسی تیایە، لایبردووە، بۆیە نزیكەی نۆ مانگ خەریكی پێداچوونەوە و ڕێكخستنەوە و بۆزیادكردنی كتێبەكە بووم بۆ چاپی دووەم. وە لە كوێدا بابەتە سێكسییەكان قرتێنرابێت بۆم زیادكردووەتەوە. منیش بە شێوەیەكی ڕەها نەمویست بابەت و چیرۆكە سێكسییەكان زەق بكەمەوە و باسیان بكەم، هەرچەندە ئەوەی منیش و ئەوەی ئەو خاوەن چاپخانەیەش هەر بەشێكە لە ستەم و نادادی دەرهەق بە وەرگێڕان.

گوڵنار: ڕۆڵی حوجرە و خانەقاكان، یا مەلا و زانایانی ئایینی لە دروستكردنی فەرهەنگی كوردی و پاراستنی ئەدەبیات و زمانی كوردیدا چی بووە؟

جەوهەر داراغا: من لێرەشدا جارێكی تر دەگەڕێمەوە سەر بە كەلتووركردنی خوێندنەوە، من دەڵێم ئەو زانایانە ڕۆڵی باشیان هەبووە، بەڵام گلەییم لەوەیە كە ڕۆڵەكەیان زۆر باش نەبووە، پێویستی ئەو سەردەمەی كۆمەڵگەی پێ پڕ نەكراوەتەوە، ئەگەرنا هیچكات ناڵێم كە ڕۆڵی خراپیان هەبووە، چونكە ئەوەش كە نووسیویانە زۆربەی زۆری كۆمەڵگەكە نەیخوێندووەتەوە، ئەوەتا پیرەمێرد لە ژمارەكانی ڕۆژنامەی ژیندا دەنووسێت: ئەگەر ئابوونە نەنێرن، ئەوا پارەمان نییە ژمارەی داهاتوو چاپ بكەین و ناچار دەبم ژین دابخەم. مەسعوود موحەممەدیش بەشێك بووە لە زنجیرەی پاشخانە ئایینییەكەی حوجرە، كە من پێم وایە فەیلەسووفێكی گەورەی كورد بووە. من لەو بڕوایەدام مەلا عەبدولكەریمی مودەڕیس بۆ خۆی فەیلەسووفێكی گەورەی كورد بووە. وەفاتی ئەو زانایانە وەك دەرهێنانی پایەیەكی پتەو وابوو لە بینای كەلتووری كوردیدا. ئێمە ئەگەر مەلا عەبدولكەریمی مودەڕیسمان نەبووایە، دەمانتوانی شارەزای ئەدەبی كلاسیكی خۆمان ببین؟ بۆچی هیچمان لێدەزانی؟ ئەگەر مەلا عەبدولكەریمی مودەڕیس نەبووایە، جیلی ئێستا چۆن دەیزانی ڕاڤەی شیعرێكی كوردی نالی یا مەحوی بكات. بۆیە زانایانی ئایینی قووڵ بووبوونەوە لە زمانەكانی فارسی و عەرەبی و توركی. بۆیە ئەوانەی كە دەرچووی حوجرە و مزگەوت بوون، زۆر زیرەك و عەبقەری بوون، بەڵام زۆر بە داخەوە بە ڕادەی زیرەكی و هۆشیاریی و فەیلەسووفییەكەی خۆیان ڕێزیان نەگیرا. بۆیە لە سەدەی نۆزدەوە ئەدەبی كوردی لەلایەن مەلاكانەوە پەرەی پێدرا و بناغەی بۆ دانرا، وە هەر ئەوان پاراستیان، یەكێكی وەكو حاجی قادری كۆیی دەڵێت: ئەوەی زمانی بابی نەزانی ** موحەققەق داكی حیزە و بابی زانی! حاجی قادری كۆیی وەك مەلایەكی گەورە ویستوویەتی بنەماكانی زمانی كوردی بپارێزێ. چەندین جار قانعی شاعیر دیتراوە، مێزەر لەسەر و كەوا لەبەر، بە پاسكیلەوە بە بەردەركی سەرادا هاتووە و چووە. كە لێیان پرسیوە بۆچی وا دەكات؟ گوتوویەتی: تا خەڵك بزانن كە مەلاش خەڵكێكی ئاساییە و هیچی جیا نییە لەوانی تر، بۆ ئەوەی مەلا موقەدەس نەكرێ. قانع بە عەمامە و جبەوە دەچووە سینەما، پێش ئەوەی گڵۆپەكان بكوژێننەوە بە بەردەم خەڵكدا دەهات و دەچوو، بۆ ئەوەی خەڵك بیناسن و سەیری بكەن! بەڵام ئەو خەڵكە هێندە دەرك و شعووری نەبوو، خۆی لە سینەماكە دانیشتبوو، كەچی تف و جنێوی دەنارد بۆ قانع، فیكەیان لێدەكرد. لە ناو زانایانی ئایینییشدا هەیانبووە كە شۆڕشگێڕ و خەباتكار بووە، وەك قازی موحەممەد و شێخ سەعیدی پیران و شێخ مەحموودی حەفید و شێخ عوبەیدوڵڵای نەهری و تا دوایی.




ليست هناك تعليقات

إرسال تعليق

adv/https://www.facebook.com/QaiwanGroup|https://i.postimg.cc/Nfy5msCp/Kurd-Plate-Qg-12-4.gif