فریای دەستخەتخانەی ئەوقاف بكەون

ماردین عبدلكریم

-

لەكۆی ئەو بارودۆخە ناسروشتی و ناهەموارەی عیراق و هەرێمی كوردستان پێیدا گوزەر دەكات، ئەوە تەنیا مرۆڤەكان نین رۆژگارێكی سەختی پڕ ئازار بەڕێدەكەن، بەڵكو ئازاری بێگیانەكانیش لە ئازاری مرۆڤەكان كەمتر نییە، بەڵام هەروەك چۆن ئاهوناڵەی مرۆڤەكان كەم تا زۆر نابیسترێ، بەهەمان رێچكە مرۆڤەكانیش لە ئاست ئاهوناڵەی ئەوانیتردا بێدەنگن. هەربۆیە لەم ژمارەیەدا دەمەوێ ئاهوناڵەی دەستنووس و كتێب و گۆڤارو رۆژنامەكانی كتێبخانەی ئەوقافی سلێمانی بخەمە بەرچاوی ئەوانەی خاوەندارێتیی ئەم هەرێمە دەكەن.

بنەڕەتی كتێبخانەی ئەوقافی سلێمانی بۆ پاشماوەی كتێبخانە بەناوبانگەكانی ئەمارەتی بابان دەگەڕێتەوە، كە تەنانەت بەر لەهاتن و دروستكردنی شاری سلێمانی لەم ناوچەیەدا گرنگییەكی زۆریان بە خوێندن و بواری زانست و رۆشنبیریی داوە، ئاكامیش نەوە دوای نەوە و لەسەر دەستی خەمخۆرانی، كتێبخانەیەكی بەتەمەنی وەك كتێبخانەی ئەوقافی لێ بەرهەمهاتووە، كە دەكرێ بە كتێبخانەی دایك ناوببرێ.

هەروەها خستنەگەڕی توانای مرۆیی و ماددیی لەلایەن بابانییەكانەوە لەو رۆژگارەداو راسپاردنی کۆمەڵێک كەس بۆ شارەكانی (ئیستانبوڵ، قاهیرە، مەككە، مەدینە، بەغداو تاران) بەمەبەستی كڕینی كتێب و نووسینەوەی دەستنووسی نایاب، كە كتێبخانەی ئەوقافی سلێمانی بەجۆرەها رەهەندی كەلەپوری و مێژووی و زانستی؛ دەوڵەمەندكردووە، كە ئەمڕۆ بۆتە یەكەمین و گەورەترین دەستخەتخانە لەسەر ئاستی كوردستانی گەورەو عیراق. لە كتێبخانەی ئەوقافدا (3603) ناونیشانی دەستنووس و (30) هەزار كتێب بەدیجتاڵ كراوە، بەجۆرێك تەمەنی كۆنترین دەستنووس بۆ نزیكەی (600-730) ساڵ دەگەڕێتەوە.

زۆربەی دەستنووسەكان تایبەتن بە مێژووی رووداوو بەسەرهات و شۆڕش و داستانەكانی گەلی كورد، هەروەها بوونی بەرهەمی نزیكەی (60) كەسایەتی و نووسەرو زانای كورد تێیدا، بەڵگەیەكی بەهێزە لەسەر بەرزیی ئاستی رۆشنبیریی رۆڵەكانی كوردو بوونی كەسانی زانستی و زانستخوازو نیشتمانپەروەر، رۆژنامەی كوردستانی دایك و پێشكەوتن، كە یەكەمین رۆژنامەیە لەشاری سلێمانی دەرچوێندراوەو ژین و ژیان و گۆڤاری هیواو هەتاو و هەموو ئەو رۆژنامەو گۆڤارانەی بە سمبولی رۆژنامەگەریی كوردی دادەنرێن، لەو مەنزڵگەیەدا هەیە.

مایەی نیگەرانییە، لەكاتێكدا نەوەكانی كورد قۆناغ دوای قۆناغ لە خەمی كۆكردنەوەی ئەو دەستنووس و كتێبە گرانبەهایانەدا بوون، بەڵام كەمتەرخەمیی حكومەتی هەرێم لەمبارەیەوەو بەهەندوەرنەگرتنی ئەم سامانە نەتەوەییە مێژووییە، هۆكارە بۆ ئەوەی زۆرینەیان لەبەر مەترسیی شاڵاوی لەناوچووندان، بەجۆرێك هەندێ لەو دەستنووسانە لە رابردوودا بەهۆی مەترسیی دزەپێكردن دوور لە ستانداردی پاراستن و نەڕەخساندنی كەشوهەوای تەندروستی گونجاوی شێ و گەرمی و ساردیی پێویست، هەڵگیراون، كە بەهۆیەوە ژمارەیەكی زۆریان نەخۆشن و پێویستییان بە تاقیگەی چارەسەرو درێژكردنەوەی تەمەن هەیە، ئەگەرنا بە فیعلی لەبەردەم هەڕەشەی لەناوچووندان و بەدەستتێوەردانیان هەڵدەوەرێن، هەندێكیشیان ژەهراوییبوون، كە مەترسیی دەستلێدانیان هەیە.

لە بەرامبەردا عیراق یاسای قەدەغەكردنی بازرگانیكردنی بە دەستنووسەوە دەركردووە، واتە (گەر كەسێك وەك موڵك خاوەندارێتیی دەستنووسێكی هەبێ، مەرجە لای حكومەت تۆماربكرێت، فرۆشتنیشی تەنها دەبێ لە نێوخۆی وڵاتدا بێ، یان بە حكومەت بفرۆشرێ یان بە كەسێكی دی، بەمەرجێ حكومەتی لێ ئاگاداربكرێتەوە) لە رابردووشدا لەسەردەمی رژێمی سەدام-دا ناوەندی نیشتمانی بۆ دەستنووسی عیراقی لەسەرتاسەری عیراقدا، بانگەوازی كڕینی بۆ هەر دەستنووسێك دەكرد، كە بەهای مێژوویی هەبووایە، بەداخەوە دوای ئەو بانگەوازە لەكوردستانیشەوە ژمارەیەك دەستنووس، كە موڵكی شەخسیی بوون، بە حكومەتی ئەوسای عیراق فرۆشران.

لەكوردستانیش، بەوپێیەی دەسەڵاتی سیاسیی كوردی، دەسەڵاتێكی دامەزراوەیی نییە، نە خاوەنی یاسای تایبەتین لەو بوارەداو نە حكومەتی هەرێمیش هەنگاوی جددی بۆ دروستكردنی ژێرخانی فەرهەنگی ناوە، هەربۆیە رووی دەممان دەكەینە یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، تا چی زووترە گوێبیستی ئاهوناڵەی ئەو دەستنووسانە بن و بەفریای كتێبخانەو دەستخەتخانەی ئەوقاف بكەون، كە خاڵی بەهێزی بناغەی دروستبوونی سلێمانییە وەك شاری رۆشنبیریی.