کاتێکی ناوەخت بۆ رێککەوتن لەگەڵ بەغدا!

د.زوبێر ڕەسول

-

پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و بەغدا جگە لە دوو ساڵی یەکەمی سەردەمی ئەنجوومەنی حوکم نەبێت، بەردەوام لە هەڵبەزو دابەزدا بووە. ئەو کاتەشی کە پەیوەندییەکان سەقامگیر بووە زیاتر لەژێر کاریگەریی پەیوەەندیی کەسایەتییە سیاسییەکان بووە، نەک هێزی دامەزراوەکانی دەوڵەت، بوونی ئەمریکییەکانیش فاکتەرێکی دیکەی کاریگەر بوو بۆ سەقامگیریی پەیوەندییەکانی هەردوولا. ئەوەی ئێستا کێشەکەی ئاڵۆزتریش کردووە، ئەوەیە کە بەشێک لە نوخبەی سیاسی عێراقی لە بەغدا دژایەتی هەرێمی کوردستان وەک گوتارێکی سیاسی بۆ رەواجی بازاڕی سیاسی بەکاردەهێنن. نەک هەر نوخبەی سیاسی عەرەبی لە عیراق، بەڵکو لایەنە سیاسییە کوردەکانیش چەند ساڵێکە بەشێک لە ململانێی نێوان خۆیان گواستووەتەوە بۆ بەغداو لەوێ پەیامی ئاگرین بۆ یەکدی دەنێرن، چونکە بەشێک لە پەرلەمانتارە کوردەکانی بەغدا و لەوانەیە خەڵکێکی زۆریش هەبێت کە لەو گۆشە نیگایەوە تەماشای بارودۆخی هەرێمی کوردستان بکەن وەک ئەوەی لە رێگای بەغداوە بتوانرێت هەرێمی کوردستان ناچاربکرێت بە ئەنجامدانی گۆڕانکاریی، هەڵبەتە من نازانم ئەمە بە نییەتی چاککردنیەتی یاخود هۆکارەکەی ئەوەیە، کە بەغدا وەک سەرزەمینێکی لەبارتر دەبینن بۆ ململانێی سیاسی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان.

ئەم دۆخە یەکێکە لەو هۆکارانەی کە لە راستیدا وایکردووە پێگەی هەرێمی کوردستان لە بەرامبەر بەغدا رۆژبەڕۆژ لە دابەزیندا بێت، بەڵام لە راستیدا فاکتەری سەرەکی دابەزینی پێگەی هەرێمی کوردستان بەتایبەت دوای 2014 پەیوەستە بە شکستی ئەزموونی کارگێڕیی حوکمڕانیی سیاسی و ئابووری لە هەرێمی کوردستان، بەتایبەت لە بواری کارگێڕی و وردتریش بڵێم لە بواری داهات و خەرجییەکاندا. دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا دواتریش ئەو قەیرانە تەندروستییەی کە ئێستا تەواوی جیهانی گرتووەتەوە وایکردووە سیستمە لاوازەکان بە ئاسانی کون و کەلەبەرەکانیان دەرکەون بەرگەی ئەو دۆخە نەگرن؛ یەکێک لەو سیستمانەش بە داخەوە هەرێمی کوردستانە، ئەو هەرێمەی کە سەردەمێکی زۆر هیوای بەشەکانی دیکەی کوردستان و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بوو، بە عێراقەکەی دیکە ناودەبرا.

ئەم دۆخەی ئێستا بەرۆکی هەرێمی کوردستانی گرتووە، بژاردەی زۆر کەمی لەبەردەم هەرێم هێشتووەتەوە، کە لە راستیدا لە دوو (یان سێ) بژاردە تێپەڕ ناکات. بژاردەی یەکەم ئەوەیە کە هەرێمی کوردستان تا زووە پێداچوونەوەیەکی گشتی بە سیستمی داهات و بەفیڕۆدانی داهات و خەرجییەکان و فرەمووچەیی و گەندەڵی و.. هتد بکات. دیارە هەرێمی کوردستان دەستی بەو رێکارانە کردووە، یاسای چاکسازی لە پەرلەمان پەسندکراوەو چاوەڕێدەکرێت لە چەند رۆژی داهاتوو بکەوێتە واری جێبەجێکردن. ئەم بژاردەیە ئەگەرچی شەڕێکە هەر دەبێت بکرێت، درەنگ یان زوو، بەڵام لە راستیدا کاتی دەوێت و ناتوانرێت لەماوەی دوو تا سێ مانگدا بەرهەمەکەی ببینین، هەڵبەتە ئەمە سەرەڕای ئاڵنگاری و کێشەکانی بەردەم جێبەجێکردنی، واتە ئایا هەریەکە لە پارتی و یەکێتی رێکدەکەون لەسەر وردەکارییەکانی؟ 

بژاردەیەکی دیکەش هەیە کە باوەڕ ناکەم پارتی و یەکێتی هەرگیز بیریان لێکردبێتەوە، ئەویش بریتییە لە پارەدارکردنی حکومەت بۆ ماوەی چەند مانگێک لەلایەن هەردوو پارتی سەرەکییەوە لە رێگەی داهاتی ئەو چەند ساڵەی کە یەکێتی و پارتی لە خێروبێری ئەو حکومەتە دەستیان کەوتووە، وەک چارەسەرێکی کاتیی بۆ دەربازکردنی حکومەت لەو قەیرانە.

بژاردەی سێیەمیش گەڕانەوەیە بۆ رێککەوتن لەگەڵ بەغدا، بەڵام ئەو گەڕانەوەیە لەکاتێکدایە کە پلانی رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی هەرێم لە ئەجێندای کارەکانی حکومەتی ناوەندیدا نییە. عێراقیش وەک هەرێمی کوردستان لە قەیرانێکی قووڵی ئابووری و داراییدایە، بەڵام بەغدا بژاردەکانی زۆرترن و دەستکراوەترە لە هەرێمی کوردستان بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو قەیرانە. خەمی گەورەی مستەفا کازمی لەئێستادا دەربازکردنی بەغدایە لەو قەیرانە، نەک رێککەوتن لەگەڵ هەرێمی کوردستان. مستەفا کازمی بۆ بەهێزکردنی پێگەی سیاسیی خۆی، دەبێت بەخێرایی چەند نیەتێکی چاکسازیی پێشانی شەقامی عێراقی بدات، بەجۆریک کە رەنگدانەوەی هەبێت لەسەر گوزەرانی چینی خوارەوە و ناوەڕاست، چونکە بنچینەی هێزی کازمی لە ئاستی جەماوەرو شەقامدایە، نەک نوخبەی سیاسی، بەتایبەتیش لەسەر ئاستی چینی ناوەند و خوارەوە. بۆیە خەمی سەرەکی حکومەتی تازەی کازمی و توانا داراییەکانیشی تەنیا بەشی حکومەتی ناوەندی دەکات، نەک چارەسەری کێشە داراییەکانی هەرێمی کوردستان. ئەمە بێجگە لەوەی کە هەرێمی کوردستان لە ئاستی جەماوەرییەوە جێگەی بایەخی کازمی نییە تاوەکو کاری لەسەر بکات، کازمی هەمووی دوو ساڵێکی لە بەردەمدایە تاوەکو بتوانێت جێپێی سیاسی خۆی قایم بکات.

دیارە هەموو دانوستاندن و رێککەوتنێک کات و زەمینەسازیی سیاسی و ئابووری و سایکۆلۆجی دەوێت، بەڵام بەداخەوە ئێستا ئەم فاکتەرانە هیچیان لەبارنین بۆ رێککەوتن لەگەڵ بەغدا، بەجۆرێک هەرێمی کوردستان هەرچەند ئاستی داواکارییەکانیشی دابەزێنێ، بەڵام عێراق لەم دۆخەی ئێستادا نە کڕیاریەتی و نە کاری پێیەتی، بۆیە پشتبەستن بە رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی بەغدا نابێت ئومێدێکی زۆری لەسەر هەڵبچنرێت، چونکە بەها و تێچووی زۆری دەوێت، تاوەکو ئاستی پووکانەوەو پەلوپۆکردنی حکومەتی هەرێم. بە مانایەکی دیکە واتە ئەو سەرمایە سیاسییەی کە چەندین ساڵە حکومەتی هەرێم کۆیکردووەتەوە، ئێستا دەبێت هەمووی لە پێدانی چەند پرسێکی کاتیدا خەرج بکات، کە لەوانەیە گەرەنتی درێژخایەنیشی نەبێت، ئەمەش هەمووی دەگەڕێتەوە بۆ ناوەختیی کات و ساتی دانوستاندنەکەی نێوان هەولێر و بەغدا.

ئەگەر تاکە شتێک کورد توانیبێتی بەدەستیبهێنێت لە عێراقی دوای 2003، ئەوە جێگیرکردنی چەند بەندێکی دەستووریە کە رێگەنادات دەسەڵاتدارانی بەغدا لەکاتی بەهێزیدا هەرێمی کوردستان بسڕنەوە، بەڵام رێککەوتن لە دۆخێکی ناوەختی وەهادا کە هەرێمی کوردستان لەوپەڕی ناچاریدایەو عێراقیش لەوپەڕی بێباکیدا، لەوانەیە وا لە بەغدا بکات کە دەست بۆ چەندین پرسی گرنگ ببات، کە لە راستیدا مافی دەستووریی هەرێمی کوردستانن، چونکە کاربەدەستانی بەغدا وەک ئەوەی دانوستاندن لەگەڵ وڵاتێکی بیانی بکەن، وا تەماشای سروشتی رێککەوتن لەگەڵ هەرێمی کوردستان دەکەن، نەک وەک هەرێمێکی بەشێک لە جەستەی عێراق. پێشتر زۆرجار رەخنە لە هەرێمی کوردستان دەگیرا کە نابێت گرەو لەسەر دۆخی خراپی حکومەتی ناوەندی بکات، چونکە حکومەتێکی ناسەقامگیرو پڕ کێشە لە بەغدا هەرگیز نابێتە هۆی حکومەتێکی سەقامگیرو گەشەسەندوو لە هەرێمی کوردستان، بۆیە هیوادارم دەسەڵاتدارانی بەغداش لەو راستیە تێبگەن، کە بوونی حکومەتێکی ناسەقامگیرو خەڵکێکی برسی و دۆخێکی خراپی ئابووری بە مانای حکومەتێکی بەهێز نایەت لە بەغدا. ئەزموونی ئەم چەند ساڵەی حوکمڕانیی کوردو عەرەب دەریخست کە سەقامگیریی سیاسی و بووژانەوەی ئابووریی بەغدا و هەولێر تا ئاستێکی زۆر پەیوەستن بەیەکەوە.