دوزخورماتوو و ژیانێکی ئاستەم بۆ کورد

میران طالب حمەفرج

 دوزخورماتوو یەكێكە لەو شارۆچكانەی كە دەكەوێتە باشووری كوردستان، لە ساڵی 1951 قەزایەكی سەر بە لیوای كەركوك بووەو لە ساڵی 1976 بەپێی بڕیارێكی كۆماریی (ژمارە41) لەسەر پارێزگاری كەركوك هەڵگیراوەو خراوەتە سەر پارێزگای سەڵاحەدین، حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق هەموو كاتێك هەوڵیانداوە دیمۆگرافیای ئەو شارۆچكەیە بگۆڕن، چونكە زۆربەی دانیشتووانەكەی كوردو نیشتمانپەروەرن، هەربۆیە جگە لەوەی خەڵكی شارۆچكەكەو سنوورەكەی ڕاگوازراونەتەوەو ناوچەكە بەر پرۆسەی كاولكاری كەوتووە، هەوڵیش دراوە ناسنامەی كوردی شارۆچكەكەو سەرلەبەری سنوورەكەی بگۆڕن، ئەویش بەناوی پڕۆسەی ڕاستكردنەوەی نەتەوایەتی(تصحیح القومیە)، دوزخورماتوو لەساڵانی پەنجاكانی سەدەی رابردوو 5 ناحیەی لە خۆ دەگرت لە پاشاندا ناحیەی داقوق خرایە سەر كەركوك و لە ساڵانی 1987 و 1988 لە كاتی پرۆسەی بەناو ئەنفال ناحیەی قادر كەرەم خرایە سەر پارێزگای سەڵاحەدین و ناحیەی نەوجوڵیش پەیكەربەندە كارگێڕییەكەیان هەڵوەشاندەوەو بوو بەگوندو هەردوو ناحیەكەی قادر كەرەم و نەوجوڵ و 144 گوندی سنوورەكەیان كە لە 100% ی دانیشتووانەكانیان كوردبوون و گوندەكانی ئەو سنوورەش هەر هەموویان تێكدران و لەگەڵ زەوی كران بەیەك و تەخت بوون،

 ئێستاكە تەنیا ناحیەكانی(ئامرلی كەزۆربەی دانیشتووانەكەی توركمانەو سلێمان بەگ كە ئەویش ئێستاكە لە90%ی عەرەبن و چەند گوندێك لە سنووری قەزای دوزخورماتوو ماون) ژمارەی دانیشتووانەكەی 180 هەزار كەسەوپێشتر سەنتەری قەزاكە نیوەی زیاتری كورد بون ، بەڵام دانیشتووانی سنوورەكە بەگشتی لە37%ی كوردە. عەرەبی هاوردە هاتوونەتە قەزای دوزو سنوورەكەوچەند ساڵێکە كوردی رەسەنی ئەو شارۆچكەیە بەرەو شارەكانی تری هەرێم و شوێنی تر كۆچ دەكەن، ئەم شارۆچكەیە تەنیا عەرەبی هاوردەی بۆ نەهاتووە، بەڵكو چەند خێزان و ماڵێكی فەڵەستینیشی بۆ هاتووە، لەدوای پڕۆسەی ئازادی عێراقەوە بارودۆخی ئەمنی ئەم ناوچەیە زۆر تۆكمەو بەهێز نەبووە، 

هەر بۆیە ژمارەیەكی زۆر لە عەرەبی پارێزگای دیالەو بەغداو شوێنانی تر كە نزیكەی دە هەزار ماڵ دەبن، هاتوونەتە شارۆچكەی دوزو لە ڕاستیشدا ئەوانە بوونەتە هۆكاری كێشەو گرفت چ لە ڕووی ئەمنییەوە چ لە ڕووی كارو پڕۆژە وخزمەتگوزاریەكانەوە بارێكی قورسن، هەروەها لەبەر خراپی بارودۆخی ئەمنی شارۆچكەكەو بەردەوامی كردەوەی تیرۆرستی لەلایەن گرووپە تیرۆرستییەكانەوە خەڵكی ڕەسەنی شارۆچكەكە بەتایبەتی كوردەكان رۆژانە چەند ماڵێك بۆ شاری كەركوك و شوێنانی تری ناو هەرێمی كوردستان كۆچ دەكەن و ئەم كۆچكردنە بەردەوام زیادیكردووە، لەبەر ئەوەی تیرۆرستان خەڵكی سیڤیڵ و كوردەكانی قەزاكە دەكەنە ئامانج و تیرۆریان دەكەن. شارۆچكەی دوز كەوتۆتە شوێنێكەوە كە كۆنترۆڵكردنی زۆر ئاسان نییە، چونكە هاوسنوورە لەگەڵ عەرەب و توركمان و كەركوك و چەند پێكهاتەیەكی تێدایەو شارۆچكەكە پاشماوەو كۆنە بەعسی و خەڵكانی سوننەو شیعەشی تێدایەئەمەش وایکردوە ژیان بۆ کورد ئاستەم ببێت. خوێندنی كوردیش لەم شارۆچکەیە كێشەو گرفتی زۆرە، بینایەی قوتابخانەو مامۆستاو پەرتوکی كەمەو پۆلەكانی خوێندن زۆر قەرەباڵغەو كاریگەری خراپی لەسەر ئاستی تێگەیشتن و فێربونی قوتابیان دروستكردووە هەروەها كەرتی تەندروستی كێشەو گرفتی زۆرە وچآرەسەر نەکراوە . 

بێکارترین چین گەنجەکانی ئەمشارۆچکەیەن و لەهەمو ڕویەکەوە مەترسی لەسەرداهاتووین هەیە بۆیە زۆربەی گەنجەکان بەناچاری بۆ پاراستنی ژیانیان و داهاتویان ڕولە ئەوروپا دەکەن ، تا وەک پەناگەیەک بێت بۆ خۆیان و خێزانەکانیان .