ناکۆکی و شەڕی ناوخۆی باشورسروشت و وێرانکاری

ئەبوبەکر عەلی ( کاروانی 

-

قوڵکردنەوەی ترس لەیەکترو ناکاریگەرکردنی مەترسی هاوبەش

ترس لەسەر ئاستی تاكەكەسی هەستێكە لە وێناكردنی مەترسی ‌و هەڕەشەیەكەوە سەرچاوە دەگرێت، جا ئەو وێناكردنە ڕاست بێت یاخود ناڕاست‌ و بێ‌بناغە. چونكە *خودی بوون‌ و نەبوونی ترسەكە گرنگ نیە، بەڵكو قەناعەتی مرۆڤ بە بوونەكەی گرنگە.*

ترس،‌ دۆخی هاوسەنگی فیكری ‌و ڕۆحی‌ و، تەنانەت جەستەیی مرۆڤیش تێكدەدات، مرۆڤ دەخاتە دۆخی لەناكاوەوە. توڕەیی ، نیگەرانی، پەژارە‌و خەفەت، شڵەژاوی‌ و گرژی، لە بەرهەمەكانی هەست بە ترس كردنن.

هەڵبەت مرۆڤ بە سروشتی حاڵ ڕەمەكی ترسی تیایە، چونكە هۆكارێكی خۆپارێزیەتی، هەربۆیە، ئەوەی ئێمە لێرەدا ئاماژەی پێدەكەین ‌و دەمانەوێت بەشێ‌ لە واقیعی سیاسی خۆمانی پێ‌ بخوێنینەوە، ئەو ترسە سروشتیە ڕەمەكییە ئاسایی ‌و پێویستە نیە، بەڵكو دۆخێكە مرۆڤ تیایدا هەستێكی نائاسایی بۆ دروست دەبێت و وادەزانێت لەژێر هەڕەشە‌و مەترسیدایە، تا هەڕەشەكەش بەردەوام بێت ترسەكە درێژە دەكێشێت. بەڵكو هەندێ‌ جار ڕەگ‌ و ڕیشەكانی دوای ئەویش لە نەستدا بە ناڕاستەوخۆ كاری خۆیان دەكەن.

دوای ئەوەش دەبێت جیاوازی لەنێوان ترسی عەقڵانی ‌و نا عەقڵانیش بکرێت، چونکە *_ترس تەنها یەك دەركەوتەی نیە، بەڵكو ئاست‌ و فۆرم ‌و ئاسەواری جیاوازی لێدەكەوێتەوە. هەندێ‌ جار ترس دەگۆڕێت بۆ تۆقین! ترسێكیش‌ هەیە عەقڵانی، واتە ئاست‌ و بڕی ترسەكە لەگەڵ ئاست‌ و قەوارەی هەڕەشەكە گونجاوە_* . لە بەرامبەرەوە، ترسێكی ناعەقڵانیمان هەیە، كە زیڕەبەخۆكردن ‌و دنیا لە خۆ وێكهێنانەوەیەكی نائاسایی بێپاساوە، لە بەرامبەر هەندێ‌ هەڕەشە‌و مەترسیدا ،كە هەرگیز ئەوە ناهێنن‌ و بەشێكیشیان جگە لە وەهم شتێکی تر نین.

ترس لە بواری سیاسیدا: ترس، لەسەر ئاستی سیاسەتمەدار ‌و دروستكەری بڕیاری سیاسی و عەقڵی دەستەجەمعی، ناوەڕۆكێكی تر پەیدا دەكات.

لە بواری سیاسەتدا جگە لە ترسە سروشتیەكە كە كاریگەری لەسەر بڕیاربەدەستی سیاسی هەیە وەك مرۆڤ، (ترسسازیش) بوونی هەیە، واتە بە مەبەستەوە ترس دەخوڵقێنرێت‌، هەندێك‌ جار بەئامانجێكی دیاریكراو، هەوڵی ترساندنی ناوخۆ، یاخود دەرەوە دەترسنرێت، لێرەشەوە تەوزیفی سیاسی دەكرێت. واتە سیاسەت لەڕێی پڕوپاگەندە‌و ئاماژەکردن بە بەكارهێنانی هێز‌ و زۆر شتی ترەوە، وەبەرهێنان لەو ترسە سروشتیەدا دەكات، لای مرۆڤی ئاسایی، بەحوکمی مرۆڤبوونی، بوونی هەیە.

بەو واتایەی یاری بە هەستی ترسان دەکرێت، لەپێناو قبوڵكردنی سیاسەت ‌و بیروڕایەك ، یاخود ڕەوایەتیدان بە بڕیار ‌و هەنگاوێك‌ ، یان بەهێزكردنی بەرەی ناوخۆ، كە لەمەی دواییاندا ترس ڕۆڵی میكرۆبی سستكراوی كوتان دەبینێ‌ ‌و ئامانج تیایدا هەستكردنە بە ترسی هاوبەش ‌و ئەو ڕووداوانەی ،لە داهاتوودا ئەگەری ڕوودانیان هەیە. لەسەر ئاستی گروپ ‌و هێزەكانیش ترس لە یەكتر وادەكات، لایەنەکان بۆ یەکتر لە مەڵاسدا بن، هەرلایەك هەوڵبدات پێشتر دەستی خۆی لەلاكەی تر یاخود لایەنەكانی تر بوەشێنێت‌.

لێرەشەوە، ترس لە یەكتر، دەركەوتە‌و ئامرازێكی زەق و مەترسیداری ململانێ‌‌ و شەڕی نێوان پارتی ‌و یەكێتی یە لەگەڵ یەکتردا، بەگشتی هەر یەكەیان ئەویتر بەسەرچاوەی ترس و هەڕەشە‌و سەرچاوەی مەترسی، وێنا دەكات‌ و دەیخاتەڕوو!

ترس لەوەی: بەرامبەری حیزبی ئامادەیە، هەر دەرفەتێکی بۆ هەڵبکەوێت، پیلانمان دژ بگێڕێت، بمانكوژێت‌، ئابڕوومان بەرێت، ڕیسوامان بكات‌ و هێز ‌و توانا‌و بوونمان تێكبشكێنێت؟! هەندێ‌ جاریش ترسەكە دەگاتە ترس لە بوون، واتە ترس لەوەی مەبەست لە پیلان و نەخشەکان تەنها شکستپێدان نەبێت بەڵکو سڕینەوە بێت لە بووندا!

ئەوەش لەو كاتانەی ململانێی نێوانیان دەبێتە سفری، واتە هەرلایەك دەخوازێت ئەوی دی بسڕێتەوە‌و ڕەگ‌ و ڕیشەی لە بن دەربێنێ و لە گۆڕەپانەکە بەیەکجاری بیکاتە دەرەوە‌. هەندێ‌ هەڵقەی شەڕی ناوخۆی براكانیش، لەوانەش شەڕە خوێناویەكانی نەوەدەكان، بەڕوونی ئەو هەست ‌و هەناسەیان پێوە دیاربوو.

ترس لە بەرامبەر لەم ئاستەدا، واتە بەدوژمن لەقەڵەمدانی، بەگشتیش ترسان لە بەرامبەری حیزبی‌ و سیاسی، بەتایبەتیش چەكداری، واتە: متمانە پێنەكردنی، بەڕواڵەت تێنەكەوتن ‌و مامەڵەكردن لەگەڵ نیاز ‌و مەرامە شاراوەكانی لە ڕوانگەی ئەزموونی تاڵ ‌و خوێناوی ڕابردووەوە. كلتوری ترسیش، هەروەك وتمان ترسسازی بەدوادا دێت، واتە ترسەكان وەك پێداویستیەکی بەرگەگرتن‌ و بەڕێوەبردنی ململانێكان ‌و بردنەوەی جەنگی دەروونی‌ و بەچاوكراوەیی هێشتنەوەی خۆ، لە قەوارەی خۆیان گەورە دەكرێن و نیشان دەدرێن! لەم چوارچێوەشدا ، ترس دەبێتە هەوێنی پەرەدان بە عەقڵیەتی پیلانگێڕانە بۆ شرۆڤەکردنی ڕووداوەكان‌ و ڕەفتاری بەرامبەر! واتە وێناكردنی دۆخەكە بەو جۆرەی پیلانگێڕییەكی گەورە دژ بەم هێز یاخود ئەوی تر لەئارادایە‌و مەبەست تیایدا لە ڕەگ ‌و ڕیشە دەركێشان‌ و تواندنەوەیەتی. لێرەشدا گرنگ نیە ئەو لێکدانەوە ڕاست یاخود هەڵە، چونکە لەڕوانگەی ئەرکەکانەوە سەیری دەکرێت نەك ڕستبوون و هەڵە. درێژەکێشانی ناکۆکی و شەڕی ناوخۆش لە بەرگی جۆراوجۆردا وایکردووە، ترس لەیەكتر، گیانی توندوتیژی‌ و تۆڵەكردنەوە‌و بوغز ‌و ڕقی كوێرانەی بەرامبەر بە یەكتر بۆ ئاستێكی مەترسیدار بەدوای خۆیدا بهێنێت! بەتایبەتیش كاتێك ئەم ترس‌ و دوژمنایەتییە لە چوارچێوەی عەقڵی دەستە جەمعی و گروپیدا پیادە دەكرێت، زۆرێك لە سنورەكانی یاسا‌و ئەخلاق‌ و ویژدان ‌و مرۆڤایەتی تێدەپەڕێنێت. چونكە مرۆڤ لە چوارچێوەی كاركردن بەگوێرەی عەقڵی دەستەجەمعی، خۆی ‌و مەنزومە ئەخلاقیەكەی لەبیردەچێت، لە دۆخێكی نوێی تاڕادەیەك چۆڵ لە هەر هەستێكی ئەخلاقی راستەقینە مامەڵە دەكات‌ و دەجوڵێتەوە‌و وێنای بەرامبەر دەكات. بۆ نموونە: زۆربەی ئەندامانی ئەنجومەنی شۆڕشی فەرەنسا، وەك تاك‌ و لە بنەڕەتداهەڵگری هەستی شەرم ‌و میانەڕەوی‌ و بێ‌لایەن بوون، ئەوەی پاڵی پێوە دەنان لەگەڵ توندڕەو ‌و دڵڕەقەكاندا شان بەشانی یەكتر بڕۆن، تەنها‌و تەنها ترس بوو.

*(ڕۆبسبیر) گەورە خوێنڕێژی دوای شۆڕشی فەرەنسا، كە ڕەمزی دڵڕەقی ‌و سوكایەتی بوو بە گیانی مرۆڤەكان، پێی وابوو، بە دوژمن‌و پیلانگێڕەكان دەورە دراوە، بە جۆرێك کە ترسی لە هاوەڵەكانی زۆر زیاتر بوو لە ترسی ئەوان بەرامبەر ئەم.* ئەمەش هەمان ئەو شتەیە لە چوارچێوەی ئەزموونی كوردیدا بەشێوەك لە شێوەکان دووبارە بۆتەوە.

*ئەم ترسەش لە یەكتر ، واتایەكی ڕاستەقینەی بۆ ناسیونالیزم‌ و بەهاكانی نەهێشتۆتەوە* . مەفرەزەی هەندێكیان لە شاخ، بەو ئەندازەی لە دوژمن ترساوە، هێندەو زیاتریش لە هێزەكەی تر، یان چەکداری هێزە كوردیەکانی تر ترساوە! لە سایەی ئەم دۆخەشدا، لەڕووی زانستیەوە ئاسان نیە بە ئاسوودەییەوە بڵێین: ئەم هێزانە باڵە جیاوازەكانی ناسیونالیزمی میللەتێکی بێ قەوارەیان پێکهێناوەو پێكدەهێنن.

*لەڕوویەكی ترەوە ئەم ترسە هەندێك بەرەنجامی وێرانكەری تریشی لێكەوتۆتەوە، لەوانەش:*

*۱-* ​بێبایەخكردنی کاریگەری ترسی هاوبەش لە دوژمن بەمبەستی یەكخستنی ڕیزەكان، كۆكردنەوەی تواناكان‌ و بەدیهێنانی یەكێتی نێوخۆیی ‌و دروستکردنی هەست‌ و ئامانجی هاوبەش. بە پێچەوانەی ئەو ڕێسا جیهانیەوە كە دەڵێت: ترسی هاوبەش هەستی هاوبەش ‌و یەكێتی نێوخۆیی بەرهەم دەهێنێت‌، لە ئەزموونی كوردیدا، سەرجەم ناكۆكی ‌و شەڕەكان لە سایەی ئامادەبوونی مەترسی هاوبەش ‌و دوژمنی هاوبەشدا كراون!!

*۲* - لێكنزیكبوونەوە‌و ڕێكەوتنەكان گەر ناوی ستراتیژیشیان لێبنرێت، بە شێوەیەكی گشتی تاكتیكی دەبن ‌و ناتوانن كێشەكان بە یەكجاری چارەسەر بكەن‌ و ڕەگ ‌و ڕیشەكانیان وشك بكەن، لەبەر ئەوە چارەسەرەكان دەبن بە دواخستنیان بۆ دواڕۆژ!

*۳* - نەبوونی هیچ هەوڵێكی ڕاستەقینە بۆ پێنانە ناو قۆناغی دوای ئەم ململانێیە وێرانكەرە‌و بنیاتنانەوەی ناسنامەی نیشتمانی پارچەپارچەكراوی کوردستانیی، چونكە لە سۆنگەی بێ‌ متمانەیی‌ و ترس لە یەكترەوە، هێندەی ململانێكان بەڕێوەدەبرێن، بەو ئەندازە هەوڵی چارەسەركردنیان نادرێت.

*٤* - نەبوونی ستراتیژێكی چەسپاوی مامەڵەكردن لەگەڵ مەسەلە نەتەوەییەكە‌و پەیوەندی لەگەڵ دەرودراوسێدا‌، چونكە هەریەك لە هێزەكان لەڕوانگەی پێگە‌و قازانجی خۆی‌ ول ەقاڵبدانی ئەوی تر‌ و ئەو ترسە مێژووییەی لە یەكتریان هەیە، لە دۆسیەكان دەڕۆنە پێشەوە‌و مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن!

*٥* - دەست بەرنەبوون لە چەكی حیزبی ‌و رێگەگرتن‌و كۆسپ دروستكردن بۆ یەكخستنەوە‌و بیناكردنەوەی هێزی یپێشمەرگە‌و دەزگا‌و هێزە ئەمنیەكانی تر! کە بەیەکێ لە پایە گەورەکانی نیشتیمان و گەلسازی دەژمێردرێت.