چەنی نامیٛ، یاوەرنامیٛ، کەردەوە، یاوەرکەردەوە جیا بکەرمیٛوە؟

دكتۆر ناجح گوڵپی

-

دیارەن ئێمەی وانیار و مسیار، کاتیٛو بابەتێو موانمیٛوە، چە بەزوانو ویٛمان، یام زوانێوی تەر، مەشوٙ بزانمیٛ واتیٛو ڕستەکەی جە چ جوٙرە واتیٛوی دروسیێنیٛ، مەشوٙ بزانمیٛ کامە بەشەن جەبەشەکانو دوای(parts of speech اقسام كلام)، فەرق نمکەروٙ ئایا زوانو ویٛمانە بوٙ یام زوانی بیٛگانە. زوانو ویٛما هیچ نیشانێوە نیەن پەی جیائەوکەردەی نامیٛ و یاوەرنامیٛ و کەردەوە، یاوەرکەردەوەی، زوانو فارسی و کوردیچنە هەرپیٛسنەن، مەگەر بە ماناکیٛشارە بژناسمیٛشاوە، وەلێم زوانو ئینگلیزینە، فرەو کتێبەکانە، نویستەکانە بە تایبە جە فەرهەنگ زوانەنە هەر واتێو کە ماناش کریێنە، وەردەمشنە بە خەتی گولانە جوٙرو واتەکیٛش دەسنیشان کەردەن، پەی نمونەی(n) پەی نامیٛ.(adj) پە سیفەتی. (adv) پەی یاوەرکەردەوەی، زەرفی. (v)پەی کەردەوەی. بڕێ فەرهەنگیٛچنە ڕیشەو واتیٛش دیاری کەردەن کە چکوٙوە ئاومێنە، بومیەنە یام هنەو زوانێوی تەرینە. ئی جوٙرە ڕوٙشنکەردەیوە فرە کەلکدارەن پەی وانیاری، کە زانیاری فرەتەرش پەنە مبەخشوٙ. وەلیٛم فەرهەنگ زوانو ویٛچمانە ئی جوٙرە وردەکاریە نیەن، چون بنەڕەتنە نیشانیٛو جیائەوەکەردەی بەشەکانو دوایمان نیەن، هیچ کات نەبیەن و نەکریان، نیشانیٛ جیائەوەکەردەی پەی نامیٛ، یام کەردەوەی و ئەویاشا تەریچ بنریوٙرە، تەنیا بە ماناکیٛشارە مشناسمیٛشاوە.

پەی نمونەی چەنیشان بژناسمیٛوە:

نامیٛ n: نامیٛ پەی نام نریای( یاگیٛ، ئانزانی، ئاژەڵی، چیٛوی، گیاندارو بیٛگیانی بەکار مەیوٙنە).

یاوەرنامیٛ adj: وەسفو نامیٛ مکەروٙنە، هەمیشە ئینا چەنی نامیٛ، پەوکای پەنەش مواچمیٛ یاوەرنامیٛ.پەی نموٙنەی(کتەی سیاوە، کتەی گولانیٛ) کتە نامیٛنە، سیاوە، گولانیٛ سیفەتەن کە وەسفو نامیٛو کتیٛ مکەروٙنە، باخی وەش، باخی فیٛنک، یانەی گەورە، یانەی گولانە.

کەردەوە: فعل،verb : ئاواتیٛنیٛ کە جوڵەو ژڵویای نیشانمدانیٛ، کەردەوە و هەرمانە نیشانە مڎانیٛ، پسەو(لوا، ئاما، بوەرە، وت، هورپڕا، ویارا، گلیٛرا، مەکەروٙ).(ئاڎ ڕەما، ئیٛڎ ڕەما، من ڕەمانی). بڕێ کەردەویٛ هەنیٛ جوڵەو ژڵیٛوەشان نیەن، پیٛسەو بوٙکەردەی، تام چەشتەی، ویرکەردەی، وینای.

یاوەرکەردە:adv: هەمیشە چەنی کەردەی مەیوٙنە، مەپەرسوٙنە چەنی کەردەوەکە ڕووەش دێنە. پەوچی نامیٛش منیەیمیٛ یاوەرکەردەوە(adverb)، بە عەرەبی(ظرف) بەفارسی(قید). یانی وەسفو کەردەوەکەی مەکەروٙنە، پەی نمونەی، ڕەما کەردەوەن، ئەگەر بکەریش بە یاوەروکەردەی مەبوٙنە بە(ئاڎکرژ ڕەما، ئیٛڎ خاو ڕەما، من خیٛرا ڕەمانی) هەمیشە کەردەوە ئینا چەنی یاوەرکەردەی.

یانی ئیسە مزانمیٛ کە نامیٛ هەمیشە چەنیو یاوەرنامیٛ مەیوٙنە، وەسفش مکەروٙنە. یاوەرکەردە چەنی کەردەی مەیوٙنە، یانی ئەگەر رستێونە کارێوە بەیوٙنە حەتمەن مەشوٙ باسش بکەروٙنە کەردەوەکە چەنی قوٙمیان، پی جوٙرە مەشوٙ مەژگو ویٛما وزمیٛ هەرمانەو وردش بیمیٛوە تا جوان حاڵیمان ببوٙنە جە نویستەکەی، وردەکاری نویستەکەیچ بیاومیٛنە، ئاوەختی فرە بەئاسانی جە ماناو مەغزو باسکەی میاومیٛنە.

کریٛڵ واتیٛ: key words واتیٛ کریٛڵیی

نامیٛ: نام، ناو، اسم: noun

یاوەرنامیٛ: سیفەت: صفة، ئاوەڵناو:adjective

کەردە: کەردەوە: کردار، کار، فعل:verb

یاوەرکەردەوە: ئاوەڵکار، قید، ظرف: adverb