عارف قوربانی
-
هه‌رچه‌نده كورد له باشووری كوردستان به‌درێژایی ماوه‌یه‌كی زۆر خه‌باتی چه‌كداری و سیاسی به‌رده‌وام بووه بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئازادی، له‌و پێناوه‌شدا قوربانیی ئێجگار زۆری به‌خشیوه، به‌ڵام ئه‌وه‌ی له به‌هاری ساڵی 1991 وه‌ك ده‌رئه‌نجامی شكستی عێراق له كوێت و لێكه‌وته‌ی جه‌نگی كه‌نداو له عێراق هاته ئاراوه كه ببێته بناخه‌ی حوكمڕانییه‌كی كوردی له به‌شێك له جوگرافیای كوردستان، زاده‌ی سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی بوو زیاتر له‌وه‌ی به‌رهه‌می خه‌بات و تێكۆشانی حیزبه سیاسییه‌كانی خۆمان بێت. دروستبوونی نیمچه قه‌واره‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆ له‌ناو چوارچێوه و جوگرافیایه‌كی داخراودا و به‌رده‌وامی و مانه‌وه‌ی بۆ زیاتر له سێ ده‌یه، هه‌ر په‌یوه‌ست بووه به سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تییه‌وه، نه‌ك ئه‌وه‌ی خۆمان ئیراده و توانای هێشتنه‌وه‌ی ئه‌م حوكمڕانییه‌مان هه‌بووبێت.
رۆژگارێك كه تازه سه‌ره‌تاكانی حوكمڕانی كوردی له ناوچه‌كه بناخه‌ی دائه‌كوترا، حیزبه سیاسییه‌كانی كورد شه‌ڕی نێوخۆیان هه‌ڵگیرساند، ئه‌گه‌ر سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی له پشتی مانه‌وه‌ی ئه‌م قه‌واره‌یه نه‌بووایا، هه‌ر ئه‌وكات و ئه‌و شه‌ڕی خۆبه‌خۆییه‌ی پارتی و یه‌كێتی به‌س بوو بۆ ئه‌وه‌ی قه‌واره‌كه بڕووخێت و یه‌كێك له ده‌وڵه‌ته داگیركه‌ره‌كانی ناوچه‌كه ده‌ست به‌سه‌ر جوگرافیاكه‌یدا بگرێت. به‌ڵام هێزگه‌لێكی خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات و كاریگه‌رتر له وڵاتانی ناوچه‌كه، كاریان به جوگرافیای كوردستان هه‌بوو، هه‌ر بۆیه سه‌رباری ئه‌وه‌ی دوو هێزه پێكهێنه‌ره‌كه‌ی حكومه‌ت و په‌رله‌مان به هه‌موو هێز و توانایانه‌وه به‌ربووبوونه گیانی یه‌كدی، ده‌وڵه‌تانی دراوسێش له‌پێناو وێران بوون و رووخانی قه‌واره كوردییه‌كه به هه‌موو جۆرێك كۆمه‌كی سه‌ربازی هێزه شه‌ڕكه‌ره‌كانیان ده‌كرد، به‌ڵام هه‌رێمی كوردستان به پێوه مایه‌وه.
ئێستاش سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی شێوازی به‌ڕێوه‌بردنی هەرێمی كوردستان خراپه، خه‌ڵك ناڕازین له سیسته‌می حوكمڕانییه‌كه‌ی، ناكۆكی و ناته‌بایی نێوان هێزه سیاسییه‌كانی گه‌یشتووەته ئاستێكی باڵا، ده‌وڵه‌ته داگیركه‌ره‌كانی عێراق و توركیا و ئێران و سووریا له گه‌له‌كۆمه‌ی به‌رده‌وام و پیلانگێڕین دژی مانه‌وه و به‌رده‌وامی قه‌واره‌ی هه‌رێمی کوردستان، به‌ڵام ئه‌وه‌ی له‌ناو هه‌موو ئه‌و بارودۆ‌خه خراپه‌دا هه‌رێمی كوردستانی هێشتووه‌ته‌وه، هه‌ر سیاسه‌تی زلهێزه‌كانی جیهانه. ئه‌وه‌ش بووه‌ته خاڵی به‌هێز بۆ مانه‌وه‌ی قه‌واره‌ی هەرێمی كوردستان. تا ئه‌وكاته‌ی ئه‌وان ده‌ستبه‌رداری نه‌بن، چه‌ند هێنده‌ی دیكه له ناوه‌وه خراپ بێت و ده‌وروبه‌ریش چه‌ند هێنده‌ی ئێستا پیلانی لێبگێڕن، هه‌رێمی كوردستان و جوگرافیاكه‌ی به‌م شێوه‌یه‌ی ئێستای ده‌مێننه‌وه.
هه‌ر كاتێكیش سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی كاری به هه‌رێمی کوردستان و جوگرافیاكه‌ی نه‌ما، چه‌ند له ئێستا تۆكمه‌تر و به‌هێزتربین، له‌به‌ر ناهاوسه‌نگیی هێز به‌رگه‌ی 10 رۆژی هێز و هه‌ژموونی هیچ كام له ده‌وڵه‌ته داگیركه‌ره‌كانی كوردستان ناگرین. ئه‌وكات له‌لایه‌ن یه‌كێك له‌م ده‌وڵه‌تانه‌وه ده‌ست به‌سه‌ر جوگرافیاكه‌دا ده‌گیرێت و ئه‌وه‌ی هه‌بوو ده‌بێته به‌شێك له مێژوو. هه‌لومه‌رجێكیش له‌لایه‌ن ئه‌م چوار ده‌وڵه‌ته‌ی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌سته‌ی ناوچه‌كه‌وه بۆ كورد ده‌ڕه‌خسێندرێت، ده‌بێت نه‌وه‌كانی داهاتوو وه‌ك حیكایه‌ت له شه‌وچه‌ره‌ی دیوه‌خاندا بڵێن (هه‌بوو نه‌بوو رۆژگارێك كورد حكومه‌تی خۆی هه‌بوو).
به‌ڵام پێناچێت لانی كه‌م ئێستا زلهێزه‌كانی دونیا كاریان به كورد و جوگرافیاكه‌ی ته‌واو بووبێت، به هه‌موو لۆژیكێكیش بۆ داهاتوویه‌كی دوورتریش له‌ناو كێشه و ئاڵۆزیی ئه‌م ناوچه‌یه‌دا هه‌ر كاریان به‌وه‌یه جوگرافیایه‌ك له ده‌ره‌وه‌ی سه‌روه‌ریی ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه هه‌بێت تا له هاوكێشه‌كانی ناوچه‌كه كه‌ڵكی لێوه‌ربگرن. بۆیه تا ئه‌و پێویستییه بمێنێ بۆ سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تی، هه‌رێمی كوردستانیش ده‌مێنێته‌وه. پێده‌چێت پارتی و یه‌كێتیش به باشی له‌م هاوكێشه‌یه تێگه‌یشتبن بۆیه به‌و ئه‌ندازه‌یه بێباكن له به‌رانبه‌ر نیگه‌رانی و ناڕه‌زایه‌تیی خه‌ڵك له شێوازی حوكمڕانییان.
سه‌رباری ئه‌م واقیعه‌ی هه‌رێمی كوردستانی كردووه به پارسه‌نگی هاوكێشه‌كانی ناوچه‌كه، به‌ڵام ژماره‌ی ئه‌وانه‌ش كه‌م نین كه باوه‌ڕیان وایه مه‌ترسی له‌سه‌ر قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستان هه‌یه و به ئه‌گه‌رێكی نزیكی ده‌بینن كه له هه‌لومه‌رج و ده‌رفه‌تێكی چاوه‌ڕوانكراودا كورد ئازادی و سه‌ربه‌خۆییه‌كه‌ی له‌ده‌ستبدات و شتێك نامێنێت به‌ناوی قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستانه‌وه. به‌تایبه‌تی له‌دوای ئه‌وه‌ی ساڵی پار (پلاسخارت) نێرده‌ی تایبەتی سکرتێری نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان له عێراق له رێوڕەسمێکدا له هه‌ولێر له به‌رده‌م سه‌رۆك و سه‌ركرده‌ی حیزبه سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردستاندا له گوتارێكدا هۆشداری ئه‌وه‌یدا كه مه‌رج نییه ئه‌م هه‌رێمه تا سه‌ر ئاوا بمێنێته‌وه.
له‌و كاته‌وه به‌شێك له سیاسییه‌كانی كورد و ته‌نانه‌ت له ناوه‌نده‌كانی ده‌وڵه‌تانی ده‌وروبه‌ریشه‌وه ئه‌م گوتاره‌ی نێرده‌ی تایبەتی سکرتێری نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان وه‌ك ئاماژه‌ی كۆتایی قه‌واره‌ی هه‌رێمی کوردستان ده‌بینن. به‌هۆی خراپیی بار و گوزه‌رانی هاووڵاتییان و بوونی ململانێیه‌كی سیاسیی تووند له نێوان هێزه سیاسییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و، به‌هۆی نادادی و بوونی گه‌نده‌ڵی و خراپ به‌ڕێوه‌بردنه‌وه، ژماره‌یه‌كی زۆریی هاووڵاتییانی هەرێمی كوردستانیش خوازیاری ئه‌وه‌ن كه قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستان نه‌مێنێت. رۆژانه ئه‌و هه‌واڵ و لێكدانه‌وانه‌ی وه‌ك مه‌ترسی له‌سه‌ر هه‌رێمی کوردستان وێنا ده‌كرێن، به خۆشحاڵییه‌وه له‌نێوان ئه‌و كه‌س و كاره‌كته‌ره سیاسی و لایه‌نه سیاسییانه‌دا ده‌ستاوده‌ستی پێده‌كرێت. ته‌نانه‌ت ئه‌و ره‌فتار و بڕیارانه‌شی له به‌غدا و وڵاتانی دیكه‌ی نه‌یاری كوردستانه‌وه به‌رانبه‌ر به هه‌رێمی کوردستان ده‌گیرێنه‌به‌ر، لایه‌نگرێكی زۆری له‌ناوخۆی هه‌رێمی كوردستانه‌وه بۆ په‌یدا بووه. به‌ڵام ئه‌وه‌ی هیچ كام له‌وانه بیریان لێنه‌كردووەته‌وه، دوای نه‌مانی قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستانه.
هه‌رچه‌نده من لایه‌نگریی ئه‌و بۆچوونه‌ی ئیسماعیل بێشكچیم كه ده‌ڵێت، "خراپترین ده‌سه‌ڵاتی كوردی بۆ كورد باشتره له باشترین ده‌سه‌ڵاتی داگیركه‌ره‌كانی". ئێستاش له رووی دیموكراسی و ئازادییه‌وه پێموایه ده‌سه‌ڵاتی كوردی و ره‌وشی كوردستان باشتره له به‌غدا و تاران و ئه‌نقه‌ره. به‌ڵام با گریمانه‌ی ئه‌وه بكه‌ین هه‌رێمی كوردستان به كه‌ڵكی ژیان نه‌ماوه و پێویسته قه‌واره‌كه‌شی نه‌مێنێت. به‌ڵام خۆ ده‌بێت خۆمان بخه‌ینه به‌رده‌م ئه‌و پرسیاره، یان روونتر ئه‌وه‌یه ئه‌وانه‌ی خوازیاری نه‌مانی قه‌واره‌ی هه‌رێمی كوردستانن بیانخه‌ینه به‌رده‌م ئه‌و پرسیاره‌وه، ئه‌گه‌ر بڕیاربێت قه‌واره‌ی هه‌رێمی کوردستان نه‌مێنێت، خۆ ده‌بێت مه‌یلێكیش هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی كێ داگیرمان بكات؟
ئه‌مه وه‌كو یاسا و رێسایه‌كی بیركاری وایه، ئه‌گه‌ر هه‌رێمی کوردستان نه‌مێنێت، ده‌بێت یه‌كێك له ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه سه‌رده‌سته‌كانی ناوچه‌كه ئه‌م به‌شه له جوگرافیای باشووری كوردستان داگیر بكات. لێره‌دا پێویسته خۆمان بخه‌ینه به‌رده‌م پرسیارێكی دیكه‌وه، ئایا ناسنامه‌ی داگیركه‌ر چی له پرۆسه‌ی داگیركاری ده‌گۆڕێت؟ ئه‌گه‌ر بڕیاربێت هه‌رێمی كوردستان داگیركراو بێت، باشتره كام له‌م ده‌وڵه‌تانه‌ی ناوچه‌كه داگیری بكه‌ن؟ توركیا و ئێران و سووریا و عێراق، كه هه‌ر یه‌كه‌یان به‌شێك له خه‌ڵك و خاكی كوردستانیان داگیركردووه، ئه‌م جوگرافیایه‌ی ئێستای هه‌رێمی کوردستان به خه‌ڵك و خاكه‌كه‌یه‌وه له‌گه‌ڵ كام پارچه‌ی كوردستان یه‌ك بگرێته‌وه و بكه‌وێته ژێر ده‌ستی كام له‌م ده‌وڵه‌تانه‌ی ناوچه‌كه‌وه؟ گه‌رچی هیچ سوودێك له‌وه‌دا نییه بستێك خاكی ئازادی كوردستان له‌ده‌ست بدرێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌ر مه‌حكوم بوو به‌وه‌ی ئازادییه‌كه‌ی له‌ده‌ست بدرێت، له‌رووی مرۆیی و دیموگرافییه‌وه بخرێته سه‌ر كام به‌شی دیكه‌ی داگیركراوی كوردستان؟
من لێره‌دا بۆچوونی خۆم نه‌خستووەته‌ڕوو كه ئه‌گه‌ر وه‌ك خراپترین بژاره هه‌رێمی كوردستان مه‌حكوم بوو به‌وه‌ی قه‌واره‌كه‌ی و ئازادییه‌كه‌ی له‌ده‌ست بدات، چی بكات؟ به‌ڵام ده‌مه‌وێ وه‌ك پرسیارێك ختوكه‌ی عاقڵمه‌ندانی ناو هێزه سیاسییه‌كانی هەرێمی كوردستان بده‌م، ئه‌گه‌ر خوا نه‌كرده رۆژگارێكی وا هاته‌پێش هه‌رێمی کوردستان چی بكات باشه؟ هه‌روه‌ها ده‌مه‌وێ له‌و كوردانه بپرسم كه خوازیاری ئه‌و رۆژه‌ن هه‌رێمی كوردستان نه‌مێنێت، ئایا ده‌تانه‌وێ ببنه داگیركراوی كام ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌سته‌ی ناوچه‌كه؟
ليست هناك تعليقات
إرسال تعليق